Ebezâde Abdullah Efendi Çeşmesi
 Çeşmenin ön cephesi (Ocak 2025) | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Ebezâde Çeşmesi · Hatice Hanım Çeşmesi |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Durum | İşlevsiz |
| Tür | Duvar çeşmesi |
| Konum | Fatih, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°01′26″K 28°56′44″D / 41.02389°K 28.94556°D |
| Yaptıran | Ebezâde Abdullah Efendi |
| Tamamlanma | 1722 ya da 1723 |
| Yenileme | 1891 ya da 1892 |
| Yenileyen | Köstenceli el-Hac İsmail Ağa |
| Teknik ayrıntılar | |
| Yapı sistemi | Kâgir |
| Malzeme | Tuğla |
| Yükseklik | 2,4 m |
| Genişlik | 5,3 m |
| Su kaynağı | Mihrimah su yolu |
Ebezâde Abdullah Efendi Çeşmesi, Ebezâde Çeşmesi[1] ya da Hatice Hanım Çeşmesi, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmedir. Ebezâde Abdullah Efendi adına 1722 ya da 1723 yılında, eşi Hatice Hanım tarafından yaptırıldı. 1882 ya da 1883'te, Köstenceli el-Hac İsmail Ağa adına onarılan çeşme, tuğladan yeniden inşa edildi. Bu onarım için yapım kitâbesinin üstüne bir de onarım kitâbesi eklendi. 1943'te yayımlanan bir eserde suyunun akmadığı kaydedilen çeşme, o tarihten beri işlevsizdir.
Atikali Mahallesi'nde konumlanır. Ayna taşının çoğunluğu, lülesi, teknesi ve oturma sekileri zemine gömülüdür. Her iki yanından birer pilasterle sınırlanan, ayna taşı ve yapım kitâbesi hariç tuğladan örülmüş bir duvardan ibarettir. Cephesindeki bazı tuğla sıraları, duvarın kalan kısmına göre çıkıntı yapar. Ayna taşının yukarısındaki mermer yapım kitâbesinin yanları ile üstü, günümüzde bir bölümünün varlığını sürdürdüğü çinilerden meydana gelen bir bordürle çevrelenir. Sekiz kartuş içine yazılan kitâbe metni, iki sütun dört satır şeklinde düzenlenmiştir. Bu kitâbenin yukarısındaki iki sıra bordürdeki çiniler ile alttaki bordürün yukarısında yer alan, iki dizelik metne sahip, dikdörtgen şeklindeki mermer onarım kitâbesi günümüzde mevcut değildir.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ebezâde Abdullah Efendi adına 1722 ya da 1723 yılında, eşi Hatice Hanım tarafından yaptırıldı.[a][2][3][4] İbrahim Hilmi Tanışık, 1943 tarihli eserinde kitâbesindeki inşa tarihini hatalı olarak 1725 ya da 1726 olarak verir.[b][5] Kitâbesinin son dizesindeki ebced hesabı ise çeşmenin inşa tarihini 1723 ya da 1724 olarak gösterir.[c][3]
Çeşme, Halkalı sularından Mihrimah su yolundan besleniyordu.[6] 1882 ya da 1883'te, Köstenceli el-Hac İsmail Ağa adına onarılan çeşme, tuğladan yeniden inşa edildi.[d] Bu onarım için yapım kitâbesinin üstüne bir de onarım kitâbesi eklendi. Tanışık ise bu tarihi hatalı olarak 1891 ya da 1892 olarak verir.[e][5][6]
1943 tarihli eserinde Tanışık, çeşmenin suyunun akmadığını kaydeder.[5] 1978'de çeşmeyi ziyaret eden Affan Egemen, 1993 tarihli kitabında işlevsiz olan çeşmenin teknesinin de zemine gömülü olduğunu belirtir.[2] Hatice Aynur ile Hakan T. Karateke, 1990'ların başında çeşmeye gerçekleştirdikleri ziyarette onarım kitâbesinin olduğunu yazarken[3] Nisan 2004'teki ziyaretinde Aynur, bu kitâbenin yerinde olmadığını kaydetmişti.[7]
Konumu ve mimarisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
İstanbul'un Fatih ilçesinin Atikali Mahallesi'nde, Bakkalzade Sokağı'nın Fatih Caddesi ile kesiştiği noktada konumlanan bir duvar çeşmesidir.[3][4] Çeşmenin yer aldığı, kırmızı tuğladan inşa edilen 2,4 m yükseklik ve 5,3 m genişliğindeki duvarın arkası boştur. Günümüzde üst kısımlarının bir bölümü yıkılmış hâldeki duvar, her iki yanından birer pilasterle sınırlanır.[8]
Çeşmenin tuğlayla kaplanmamış ayna taşının çoğu, lülesi, teknesi ve oturma sekileri zemine gömülüdür.[2][9] Batıya bakan ön cephesinin alt kısmında, ayna taşının üst kısmında konumlanan 25 × 33 cm ölçülerindeki dikdörtgen bir tas yuvası vardır.[9] Ayna taşının gözüken kısmının her iki yanında, birbiri ardına gelen bir tam bir yarım tuğlalar, duvarın kalan kısmına göre çıkıntı yapacak şekilde düzenlenmiştir. Zeminden 1,16 m yüksekliğindeki tuğla sırası da aynış şekilde çıkıntı yapar. Ayna taşının yukarısında, tuğlaların arasında yer alan mermer yapım kitâbesi, 110 × 55 cm ölçülerindedir.[9] Ayna taşının yukarısındaki yapım kitâbenin her iki yanı ile üst kısmından, beyaz zemin üzerine mavi çiçek motiflerinin işlendiği birer sıra çinilerin oluşturduğu bir bordürle çevrelense de, günümüzde bu çinilerin yalnızca sol kısımdakileri mevcutur. Kitâbe metni, uçları kemerli dikdörtgen şeklindeki sekiz kartuşa işlenmişken inşa tarihi bilgisi de, daha küçük boyuttaki, uçları kemerli dikdörtgen bir kartuş içinde yer alır. Kartuşların arasında kalan boşluklar ve kartuş kenarları, birbirinden farklı penç motifleriyle süslenmiştir. İki sütun dört satır şeklinde düzenlenen yapım kitâbesinin talik hatla yazılan metni şu şekildedir:[3][4][8][10]
_14012025.jpg)
دختر ء عبد الرحیم زادە خدیجە خانمی |
Duhter-i Abdürrahîm-zâde Hadîce Hânımı |
|
Yapım kitâbesinin yukarısında, meander ve dört kollu geometrik motiflerin işlendiği ve beyaz, mavi ve sarı renklerin kullanıldığı çinilerle iki sıra bordür oluşturulmuşsa da bu çiniler günümüzde varlığını sürdürmez. Alttaki bordürün yukarısında yer alan, dalgalı bir kaş kemere sahip, 80 × 40 cm ölçülerindeki dikdörtgen şeklindeki mermer onarım kitâbesi günümüzde mevcut değildir. Talik hatla yazılan iki dizelik kitâbe metni şu şekildeydi:[2][3][4][8]
هو |
Hû |
Tuğla ile inşa edilmesi ve çini kullanılmasından ötürü çeşme, Lale Devri'ndeki diğer çeşmelerden mimari açıdan farklılık gösterir. Sanat tarihçisi Fazilet Koçyiğit, kullanıldığı renklerden ötürü çeşmedeki çinilerin Kütahya çinisi ile Tekfur Sarayı'ndaki çinilerin özelliklerini taşıdığını belirterek bu dönemde çini atölyelerini barındırmasından ötürü bunların Tekfur Sarayı'nda imal edilmiş olma ihtimalinden bahseder. Koçyiğit ayrıca, desenlerinde bir devamlılık olmamasından ötürü çinilerin başka bir yapıdan getirilmiş olabileceği ihtimaline de değinir.[11]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kitâbesindeki 1135 yılı, miladi takvimde 1722 ya da 1723'e denk gelir.
- ^ 1138 olarak okuduğu yıl, miladi takvimde 1725 ya da 1726'ya denk gelir.
- ^ 1136 yılı, miladi takvimde 1723 ya da 1724'e denk gelir.
- ^ Onarım kitâbesindeki 1300 yılı, miladi takvimde 1882 ya da 1883'e denk gelir.
- ^ Onarım kitâbesinde olduğu yazılan 1309 yılı, miladi takvimde 1891 ya da 1892'ye denk gelir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Genel
- Koçyiğit, Fazilet (Mart 2013). Lale Devri İstanbul Çeşmeleri (doktora). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Türk-İslam Sanatları Tarihi Bilim Dalı.
- Özel
- ^ Koçu, Reşad Ekrem, (Ed.) (1968). "Ebezâde Çeşmesi". İstanbul Ansiklopedisi. 9. İstanbul: Koçu Yayınları. s. 4847.
- ^ a b c d Egemen, Affan (Ekim 1993). "337 - Ebezade Abdullah Efendi Çeşmesi". İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi. s. 255.
- ^ a b c d e f Aynur, Hatice; Karateke, Hakan T. (2022). III. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri (1703-1730) (yeniden düzenlenmiş 2. bas.). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü. ss. 243-244. ISBN 978-605-9507-53-0.
- ^ a b c d Taymaz, Beyza (2022). Osmanlı Dönemi İstanbul Sebil ve Çeşme Kitabelerinin Biçim ve İçerik Açısından Değerlendirilmesi (doktora). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı. ss. 175-176.
- ^ a b c Tanışık, İbrahim Hilmi (1943). "132 - Ebezade Abdullah Efendi Çeşmesi". İstanbul Çeşmeleri. 1. İstanbul: Maarif Matbaası. s. 130.
- ^ a b Aynur, Hatice; Karateke, Hakan T. (1995). III. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri (1703-1730). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları. ss. 157-158. ISBN 975-7580-43-0.
- ^ Aynur, Hatice (22 Mart 2006). İstanbul'da kadınların yaptırdığı çeşmeler üzerine (PDF). SALT Araştırma.
- ^ a b c Koçyiğit 2013, s. 93.
- ^ a b c Koçyiğit 2013, s. 95.
- ^ "Hatice Hanım Çeşmesi". Kitabelerin Kitabı Fatih. İstanbul: Fatih Belediye Başkanlığı. 2016. s. 109.
- ^ Koçyiğit 2013, ss. 95-96.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
OpenStreetMap'te Ebezâde Abdullah Efendi Çeşmesi ile ilgili coğrafi veriler
| Otorite kontrolü |
|
|---|