Diyala Nehri
| Diyala nehri | |
|---|---|
 | |
| Konum | |
| Bölge(ler) | İran, Irak |
| Genel bilgiler | |
| Kaynak | Irak'ın Kuzeyi/Batı İran |
| Ağız | Dicle Nehri |
| Uzunluk | 445 km (277 mi) |
| Havza alanı | 32.600 km2 (12.600 sq mi)[1] |
| Debi | 164 m3/s (5.800 cu ft/s) |
| Sağ kolları | Tanjero |
| Sol kolları | Sirwan |
Diyala (Arapça: نهر ديالى Nahr Diyālā; Kürtçe: Sîrwan; Farsça: دیاله Diyâlah, سيروان Sīrvān) Dicle'nin bir nehri ve koludur. Kuzey Irak'ın Süleymaniye Valiliği'ndeki Darbandikhan Barajı'nda Sirwan ve Tanjaro nehirlerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Toplam uzunluğu 445 km (277 mi)'dir.
Yol[değiştir | kaynağı değiştir]
İran'ın Zagros Dağları'nda Hemedan yakınlarında doğar. Daha sonra dağların arasından aşağı iner ve yaklaşık 32 km boyunca iki ülke arasında sınırını oluşturur. Son olarak Bağdat'ın altından Dicle'ye akar. Diyala'nın üst kesimlerinde dar defileleri nedeniyle navigasyon mümkün değildir, ancak nehrin vadisi İran ve Irak arasında önemli bir ticaret yolu sağlar.
Nehir Hemrin Dağları'nın güneybatısında akar.
Adı[değiştir | kaynağı değiştir]
Aramice kökeni "Diyalas"tır ve Kürtçede "Sirwan" olarak adlandırılır, anlamı "kükreyen deniz" veya "bağıran nehir"dir. Erken İslam döneminde, nehrin alt kısmı Nehrevan Kanalı'nın bir parçasını oluşturuyordu. Irak'taki Diyala Valiliği nehrin adını almıştır.
Antik Tornas nehri olabilir.[2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Tunç Çağı[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu bölge, Jemdet Nasr ve Erken Hanedan Dönemi boyunca, Akad Dönemi'ne kadar gelişti.
Eşnunna'da (Tell Asmar), Tell Asmar Hazinesi özellikle dikkat çekicidir. Erken Hanedan Dönemi'ne (MÖ 2900-2350) ait on iki dikkate değer heykel bulundu.
Kızıl Seramik[değiştir | kaynağı değiştir]
Diyala Nehri kıyısındaki yerlerde, resimli tasvirlere sahip parlak renkli bir çanak çömlek türü olan 'Scarlet Ware' (Kızıl Eşya) olarak bilinen bir çanak çömlek türü tipikti.[4] MÖ 2800 civarında gelişti ve aynı dönemde Orta Mezopotamya'daki Jemdet Nasr çanak çömleğiyle ilişkilidir. Kırmızı renk ağırlıklı olarak hematit boyası kullanılarak elde edildi.
Kızıl Seramik Erken Hanedanlık I ve II dönemlerinin tipik örneğidir.[5] Diyala boyunca, Güney Mezopotamya'yı İran platosuyla bağlayan en önemli ticaret yollarından biri yer almaktadır. Bu nedenle, Scarlet seramikleri Pusht-i Kuh, Luristan'da da popülerdi ve Susa II döneminde Susa'ya ticareti yapıldı.
Demir Çağı[değiştir | kaynağı değiştir]
M.Ö. 693'te, Asurlular ve Güney İran'daki Elamlılar arasında Diyala Nehri Muharebesi gerçekleşti.
Nehir, Herodot'un Tarihler ‘inde Gyndes adıyla anılır ve burada kral Büyük Kiros'un kutsal beyaz atın orada ölmesinin ardından ceza olarak 360 kanal kazarak nehri dağıttığı belirtilir.[6] Kanallar kumun altında kaybolduktan sonra nehir eski boyutlarına geri döndü.
Orta Tunç[değiştir | kaynağı değiştir]
Larsa döneminde, Eşnunna özellikle öne çıktı. Diyala Nehri o dönemde "Şu-durul" adını da taşıyordu.[7]
Modern Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Mart 1917'de Britanya İmparatorluğu, Dicle Nehri'nin birleştiği noktada Osmanlı İmparatorluğu'nu yenerek Bağdat'ın Düşüşü'ne yol açtı; bu, I. Dünya Savaşı'nın Mezopotamya Seferi'nin bir parçasıydı.
Kazılar[değiştir | kaynağı değiştir]
1930'larda Diyala nehri havzasının alt kesiminde büyük kazılar yapıldı. Bu kazılar Chicago Üniversitesi Doğu Enstitüsü (Antik Kültürler Araştırma Enstitüsü) (1930–1937) ve Pensilvanya Üniversitesi (1938–1939) tarafından yürütülmüştür. Tell Agrab, Tell Asmar (antik Eşnunna), Ishchali (antik Neribtum) ve Khafaje (antik Tutub) gibi yerler kazılmıştır.
O zamanlar Diyala, güney ve kuzey Mezopotamya'ya kıyasla nispeten keşfedilmemişti. Ancak yerlerin yağmalanması çoktan başlamıştı. Sonuç olarak profesyonel kazılar başlatıldı.
Arkeologlar James Breasted ve Henri Frankfort bu projelere öncülük ediyordu.
Bu kazılar Mezopotamya arkeolojisi ve kronolojisi hakkında çok kapsamlı veriler sağladı. Geç Uruk dönemi ile Eski Babil dönemi sonu (MÖ 3000-1700) arasındaki zamanı kapsıyordu. Daha sonra dokuz ayrıntılı monografi yayınlandı, ancak 12.000'i bulan nesnelerin çoğu yayınlanmadı. 1992'de başlatılan Diyala Veritabanı Projesi bu materyalin çoğunu yayınlamaktadır.[8]
Orada çalışan diğer bilim insanları arasında epigrafist Thorkild Jacobsen, Seton Lloyd ve Pinhas Delougaz vardı.[9]
1980 civarında, Diyala bölgesi de Hamrin Barajı Kurtarma Projesi'nin bir parçası olarak yoğun bir şekilde araştırıldı.[10] Tell Yelkhi, Tell Hassan, Tell Abu Husaini, Tell Kesaran, Tell Harbud, Tell al-Sarah ve Tell Mahmud 1977'den 1981'e kadar kazıldı.[11]
Barajlar[değiştir | kaynağı değiştir]
İran'da Daryan Barajı, Kirmanşah eyaleti'ndeki Daryan yakınlarında inşa edilmiştir. Barajın amaçlarından biri, suyun bir kısmını 48 km (30 mi) uzunluğundaki Nosoud Su İletim Tüneli aracılığıyla sulama için Güneybatı İran'a yönlendirmek ve hidroelektrik güç üretmektir.[12][13][14]
Irak'ta nehir önce hidroelektrik güç üreten ve sulama için su depolayan Darbandikhan Barajı'na ulaşır. Daha sonra benzer amaçlar için Hemrin Barajı'na akar. Bağdat yakınlarındaki Aşağı Diyala Vadisi'nde nehir, taşkınları kontrol eden ve Bağdat'ın kuzeydoğusundaki alanı sulayan Diyala Barajı tarafından kontrol edilir. *Darbandikhan Barajı, Irak - su depolama kapasitesi: 3.000 MCM
- Bavanur Barajı (inşa halinde), Irak - su depolama kapasitesi: 31 MCM
- Hemrin Barajı, Irak - su depolama kapasitesi: 2.040 MCM
- Diyala Barajı, Irak - su yönlendirme barajı
- Garan Barajı, İran - su depolama kapasitesi: 110 MCM
- Daryan Barajı, İran - su depolama kapasitesi: 316 MCM
-
Darbandikhan gölü -
Darbandikhan Barajı -
Diyala Barajı
 | Akarsu ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Hussein, Haitham A. (Haziran 2010). "Dependable Discharges of The Upper and Middle Diyala Basins". Journal of Engineering. 16 (2). ss. 4960-4969. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2013.
- ^ Cohen, Getzel M. (2013). The Hellenistic settlements in the East from Armenia and Mesopotamia to Bactria and India. Hellenistic culture and society. Berkeley: University of California Press. s. 94. ISBN 978-0-520-27382-5.
- ^ "Khafajeh jar". British Museum.
- ^ Francesco Del Bravo, 'Scarlet Ware': Origins, Chronology and Developments, in M. Lebeau - P. de Miroschedji (eds), ARCANE Interregional Vol. I: Ceramics (ARCANE Interregional I), Turnhout (Brepols), 2014: 131-147
- ^ Scarlet Ware jar britishmuseum.org
- ^ Herodotus (1920). The Histories. Godley, A. D. Godley tarafından çevrildi. Harvard University Press.
- ^ Donald M. Matthews, The Early Glyptic of Tell Brak: Cylinder Seals of Third Millennium Syria 1997, p. 15.
- ^ Diyala Project oi.uchicago.edu
- ^ POTTERY FROM THE DIYALA REGION. By Pinhas Delougaz (The University of Chicago, Oriental Institute Publications, vol. LXIII). XXII+182 pp. +204 plates, Chicago 1952.
- ^ McGuire Gibson (ed.), Uch Tepe I: Tell Razuk, Tell Ahmed al-Mughir, Tell Ajamat, Hamrin Reports 10, Copenhagen, 1981.
- ^ IRAQ - Hamrin 21 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Centro Ricerche Archeologiche e Scavi di Torino per il Medio Oriente e l'Asia
- ^ "Darian Dam, one of the best dams in Iran in terms of structure and body". www.irna.ir. Erişim tarihi: 31 Ocak 2024.
- ^ "Darian Dam" (Farsça). Iran Water Resources Management. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2013.
- ^ "Water Tunnel Nosoud" (Farsça). JTMA. 23 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2013.
