Disk bölümlendirme

Bölümlere ayırma, bilgisayarda sabit disk üzerinde işletim sistemlerine özgü mantıksal formatlamaya izin veren mantıksal bölümlerin oluşturulması, bilgisayar mühendisliğinde sabit disk sürücüsünün bölümlere ayırılması ile gerçekleştirilir. Diskin bölümlere ayrılması mantıksal hacim yönetiminin önünü açan bir tekniktir.

Amaç

Bölümlere ayırma işlemi, çoklu dosya sistemlerinin tek bir hard disk üzerinde gerçekleştirilebilmesine olanak sağlar.

Bu işlemi gerçekleştirme nedenleri:

Teknik kısıtlamalar (örneğin Microsoft FAT dosya sisteminin eski versiyonları belirli miktarda sabit disk alanını adresleyebiliyordu. Eski PC BIOS bir sabit diskin 1024'üncü silindirini geçen işletim sistemlerinin boot edilmesine izin vermiyordu).
Bir bölüm bozulduğunda diğer bölümler etkilenmez.
Bazı işletim sistemi (örneğin Linux) swap dosyası sabit disk üzerinde normalde kendisi için ayırdığı bir bölümdür. Çift boot konfigürasyonlu sistemlerde işletim sistemleri aynı swap bölümünü kullanır ve disk alanından tasarruf edilir.
Aşırı büyüyen dosyaların tüm sistemi kullanılamaz hale getirebilme ihtimali kendi bölümlerinde tutulmaları sayesinde önlenir, alan dışına çıkma problemi sadece tek bölüm ile sınırlandırılır.
İki işletim sistemi, aynı bölüm üzerinde yer alamadığı ya da kendilerine özgü değişik disk formatları kullanmaları durumunda, sürücü farklı işletim sistemleri için mantıksal disk bölümlerine ayrılır.
Çoğu dosya sistemleri, diskte bulundukları bölümün boyutu ile orantılı değiştirilemez büyüklükteki kümelerden (cluster) oluşan dosyaları yazar. Dosyanın büyüklükleri bu kümelerin çarpanı olmadığı durumlarda, küme grupları içindeki son küme kullanılamaz. Küme kullanan dosya sistemleri, hafızada kapladıklarından daha fazla yeri disk üzerinde kaplar ve disk üzerinde ayrılan daha büyük bölümler daha fazla yerin israf edilmesi anlamına gelir. Bu nedenle diskin küçük bölümlere ayrılması yerden kazandırır.
Her bölüm, farklı gereksinimlere göre uyarlanabilir. Örneğin nadiren yazılan bir bölüm salt oku olarak tanımlanır. Çok küçük dosyalar olması istenirse çok inodelara sahip dosya sistemi kullanılabilir.
Unix çalıştıran çok kullanıcılı sistemlerde kullanıcıların sabit bağlantı saldırılarını engellemek için /home ve /tmp dizinleri sistem dosyalarının bulunduğu /var ve /etc. gibi dizinlerden ayrılmalıdır.

Bölümlere ayırma yöntemleri

Microsoft Windows

Windows'da standart bölümlere ayırma yöntemi, işletim sistemi, veriler ve programların yer aldığı tek bir C: sürücüsü olacak şekilde tek bölüm ayrılmasıdır. Ancak bir bölümde işletim sisteminin bulunduğu diğerlerinde ise veri ve uygulamaların tutulduğu çoklu bölümlerin oluşturulması salık verilir. Mümkünse, farklı bir bölüm takas dosyası (paging file) için ayrılmalıdır. Önceden yapılan bölümlere ayırma işlemi ile C: sürücüsüne işletim sistemi yüklenmelidir. Ayrıca C: sürücüsünün olmadığı konfigürasyonlar tanımlanabilir. Bu durum, kötü tasarlanmış virüslerin ve trojanların sistem dosyalarını değiştirerek sistemi ele geçirmelerine engel olur. "Benim Dosyalarım" klasörü veya özel bir kalsör tüm bir bölümü kaplayacak şekilde de tanımlanabilir.

UNIX

Unix tabanlı ve Unix türevi Linux gibi işletim sistemlerinde bölümlere ayrılma işlemi /, /boot, /home, /tmp, /usr, /var, /opt ve swap gibi farklı bölümler oluşturur. Bu durum bir dosya sistemi bozulduğunda, diğer bölümlerde kayıtlı verilerin bozulmasını engeller ve veri kaybını minimuma indirir. Sürücünün değiştirilemez boyutlu küçük bölümlere ayrılmasının dezavantajı da vardır: Örneğin bir kullanıcı /home bölümünü doldurabilir ve diğer bölümlerde kullanılmayan yerler olmasına rağmen hard diskte kullanabileceği yer kalmaz. Kullanıcının önceden ne kadar kullanacağını ön görmesi gerekir ki bu da bazı durumlarda kolay olmaz.

Tipik masaüstü sistemleri tüm dosya sistemini içeren ve ayrı bir swap bölümü tanımlayan "/" root bölümünü kullanır. /home bölümü, diğer verilere dokunmadan yeni bir Linux dağıtımının kurulmasına olanak sağlaması açısından faydalıdır.

Yardımcı programlar

Apple'ın Disk Utility
GNU Parted, GParted, fdisk, and cfdisk
Symantec'in PartitionMagic
Mandriva'nın DiskDrake
Acronis'in DiskDirectorSuite
TeraByte Unlimited'in BootIt NG
Microsoft'un DiskPart ve FDISK
DIY DataRecovery'nin DiskPatch
Ranish Partition Manager
FIPS
VCOM'un Partition Commander
Paragon Software'in Paragon Hard Disk Manager
Maxtor'un Maxblast (Maxtor Diskler için)
Western Digital'in Data Lifeguard Tools (Western Digital diskler için)
Seagate'in Discwizard (Seagate Diskler için)
Coriolis Systems'in iPartition

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Disk bölümlendirme ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

partitioning primer
QTParted, a partition manager15 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
GParted, a partition manager3 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Simple partition instructions23 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
GNU Parted, a command line partition manager27 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://tldp.org/HOWTO/Partition/index.html14 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Andries Brouwer's partition types list23 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Minimal Partition Table Specification10 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Linux Partition HOWTO
EFI specifications at Intel4 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Microsoft discussion of GPT support on x64 and x86 platforms6 Temmuz 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
ATA Hard Drive Addressing and Capacity Limits8 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.