Diokletian sonrası Roma eyaletleri listesi
Diokletian Sonrası Roma Eyaletleri Listesi tablo halinde Roma İmparatorluğunun bölgesel idari yapısının Roma İmparatoru Diokletian'ın MS 395 yılında gerçekleştirdiği idari reformlar sonrasındaki gelişimi hakkında başlıca önemli bilgiler içermektedir. O yılda Roma İmparatorluğu Batı ve Doğu Roma İmparatorluğu olmak üzere ikiye ayrımıştır. Roma İmparatorluğu'nun Diokletian'ın idari reformlarına kadar idari yapıda meydana gelen gelişmeleri Diokletian'a Kadar Roma Eyaletleri Listesi'nde verilmektedir. Verilerin çokluğu ve daha kolay anlaşılabilmesi için bu tür bir ayrım yaparak derlenmeleri gerekliydi.
İmparator Diokletian'un idari reformu kapsamında, o zamanda kadarki mevcut 46 eyaletten, 85 tane, çoğunlukla daha küçük birim oluşturulmuştur. Bu birimler, bir tanesi hariç (Alpes Graiae ve Alpes Poeninae eyaletlerinin Alpes Graiae et Poeninae eyaletine birleştirilmesi) bölünme sonucu meydana getirilmiştir. Sınırlarda önemli ölçüde değişiklik de yapılmamıştır (istisna: Gallia Narbonensis ve Alpes Cottiae eyaletlerine ait toprakların katıldığı Alpes Maritimae eyaleti). Bu reformların beraberinde getirdiği daha önemli bir gelişme ise, o zamana kadar herhangi bir eyalete ait olmama önceliğine sahip olan İtalya yarımadasının sekiz birime bölümnesiydi. Daha sonraki bir reformda ise bu şekilde oluşturulan 93 eyaletin sayısı 119'a yükseltildi ve bu sefer de yeni eyalet yapısı öncelikle bölünmelerin yanı sıra sadece bir tane birleşme sonucu (Numidia Cirtensis ve Numidia Militiane eyaletlerinin Numidia eyaletine dönüştürülmesi) elde edilmişti.
Eyalet sayısının bu kadar yüksek oranda çoğalması, yetki sıralamasında yeni bir hiyerarşik düzeyin oluşturulması gereğini beraberinde getirmişti. Bu ihtiyaç eyaletlerin gruplar halinde Dioecesis (piskoposluk) çatısı altında toplayarak yanıt verilmişti. İmparator I. Konstantin altında ise, askeri görevlerinden azledilen pretoryan valilerini sivil görevlerle görevlendirdiğinde, bir hiyerarşik düzey daha ilave edildi.
Yönetim Hiyerarşisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu şekilde Roma İmparatorluğu 4. yüzyılın sonunda aşağıdaki yönetim yapısına kavuşmuştur:
- 1. Seviye: İmparator
- 2. Seviye: Eyaletler
- Praefectus praetorio per Orientem
- Praefectus praetorio Illyrici, Italiae et Africae
- Praefectus praetorio Galliarum
- 3. Seviye: Dioecesis'ler (Piskoposluklar)
- 4. Seviye: Vilayetler
395 yılında gerçekleşen bölünme, valileri doğrudan etkilemişti, çünkü "Illyricum, Italia et Africa" eyaletinin bölünmesi gerekiyordu. Bölünme sonrası Praefectus praetorio Galliarum (Galya Eyaleti) ve Praefectus praetorio Italiae et Africae (İtalya ve Afrika Eyaleti) Batı Roma İmparatorluğu'na ait, Praefectus praetorio per Orientem (Doğu Eyaleti) ve Praefectus praetorio Illyrici (Adria/Balkan Eyaleti) Doğu Roma İmparatorluğu'na aitti.
Diokletian'ın reformu sonrası on iki piskoposluktan oluşan yeni bir yönetim yapısı ortaya çıkmıştı. Bunlar:
Roma İmparatorluğu (bölünme öncesi)
- Dioecesis Orientis (Doğu Piskoposluğu - 13 Eyalet)
- Dioecesis Pontica (Pontus Piskoposluğu - 8 Eyalet)
- Dioecesis Asiana (Asya Piskoposluğu - 6 Eyalet)
- Dioecesis Thraciae (Trakya Piskoposluğu - 6 Eyalet)
- Dioecesis Moesiae (Mosya (Bulgaristan/Sırbistan Piskoposluğu - 10 Eyalet)
- Dioecesis Pannoniarum (7 Eyalet)
- Dioecesis Italiae (İtalya Piskoposluğu - 13 Eyalet)
- Dioecesis Africae (Afrika Piskoposluğu - 6 Eyalet)
- Dioecesis Britanniae (Britanya Piskoposluğu - 4 Eyalet)
- Dioecesis Galliae (Galya Piskoposluğu - 8 Eyalet)
- Dioecesis Viennensis (Viyana Piskoposluğu - 5 Eyalet)
- Dioecesis Hispaniae (İspanya Piskoposluğu (İber Yarımadası) - 7 Eyalet)
İmparatorluk bölündüğünde yönetim yapısı 4 eyalet, 15 dioecesis (piskoposluk) ve 119 vilayetle aşağıdaki gibiydi:
Doğu Roma İmparatorluğu
- Prafectus praetorio per Orientem (Doğu Eyaleti)
- Dioecesis Aegypti (Mısır Piskoposluğu - 6 vilayet)
- Dioecesis Orientis (Doğu Piskoposluğu - 15 vilayet)
- Dioecesis Pontica (Pontus Piskoposluğu - 13 vilayet)
- Dioecesis Asiana (Asya Piskoposluğu - 9 vilayet)
- Dioecesis Thraciae (Trakya Piskoposluğu - 6 vilayet)
- Praefectus praetorio Illyricum (Batı Balkan/Adria Eyaleti)
- Dioecesis Macedoniae (Makedonya Piskoposluğu - 7 vilayet)
- Dioecesis Daciarum (Daçya (Romanya) Piskoposluğu - 5 vilayet)
Batı Roma İmparatorluğu
- Praefectus praetorio Italia et Africa (İtalya ve Afrika Eyaleti)
- Dioecesis Pannoniarum (13 vilayet)
- Dioecesis Italiae Annonariae (Kuzey İtalya Piskoposluğu - 7 vilayet)
- Dioecesis Italiae Suburbicariae (Güney İtalya Piskoposluğu - 10 vilayet)
- Dioecesis Africae (Afrika Piskoposluğu - 6 vilayet)
- Praefectus praetorio Galliarum (Galya Eyaleti)
- Dioecesis Britanniae (Britanya Piskoposluğu - 4 vilayet)
- Dioecesis Galliae (Galya Piskoposluğu - 10 vilayet)
- Dioecesis Septem Provinciarum (7 vilayet)
- Dioecesis Hispaniae (İspanya (İberiya Yarımadası) Piskoposluğu - 7 vilayet)
Değişiklikler: "Orientis" Piskoposluğu "Orientis" ve "Aegypti" Piskoposluklarına, "Moesiae" Piskoposluğu, "Macedoniae" ve "Daciarum" Piskoposluklarına ve "Italia" Piskoposluğu, "Italia Annonariae" ve "Italia Suburbicariae" Piskoposluklarına bölünmüştü; "Viennensis" Piskoposluğunun adı ise "Septem Provinciae" olarak değiştirilmişti.
Tablo
[değiştir | kaynağı değiştir]| Eski eyalet adı | Diokletian ve I. Konstantin zamanındaki eyaletler | Piskoposluk | İmparatorluk bölündüğü zamanki eyaletler (395) | Piskoposluk | Yaklaşık olarak günümüzde kapsadığı bölgeler |
|---|---|---|---|---|---|
| Achaea | Achaea | Moesia | Achaea | Macedonia | Mora Yarımadası, Attika |
| Aegyptus | Thebais | Oriens | Thebais | Aegyptus | Yukarı Mısır |
| Aegyptus Iovia | Oriens | Aegyptus | Aegyptus | Batı Nil deltası | |
| Aegyptus Herculea | Oriens | Augustamnica | Aegyptus | Doğu Nil deltası | |
| Arkadya | Aegyptus | Orta Mısır | |||
| Africa proconsularis | Proconsularis Zeugitana | Africa | Africa proconsularis | Africa | Kuzey Tunus |
| Valeria Byzacena | Africa | Byzacena | Africa | Güney Tunus | |
| Tripolitana | Africa | Libya'nın batı kıyıları | |||
| Alpes Cottiae | Alpes Cottiae | Italia | Alpes Cottiae | Italia annonaria | Cottius Alpları |
| Alpes Maritimae | Alpes Maritimae | Viennensis | Alpes Maritimae | Septem Provinciae | Fransa'nınAlpes-Maritimes , Alpes-de-Haute-Provence ve Hautes-Alpes Departmanları |
| Alpes Poeninae | Alpes Graiae et Poeninae | Galliae | Alpes Graiae et Poeninae | Galliae | Savoy, Wallis kantonu/İsviçre |
| Aquitania | Novempopulana | Viennensis | Novempopulana | Septem Provinciae | Gaskonya/Fransa |
| Aquitania | Viennensis | Aquitania prima | Septem Provinciae | Auvergne/Fransa | |
| Aquitania secunda | Septem Provinciae | Poitou şehri, Charente departmanı/Fransa | |||
| Arabia Petraea | Arabia | Oriens | Arabia | Oriens | Ürdün |
| Asia | Asia | Asiana | Asia | Asiana | Doğu Ege Bölgesi/Türkiye |
| Hellespontus | Asiana | Çanakkale Boğazı'nın Doğu kıyıları/Türkiye | |||
| Lydia | Asiana | Lydia | Asiana | Türkiye'nin batısı | |
| Caria | Asiana | Caria | Asiana | Türkiye'nin güney batısı | |
| Insulae | Asiana | Insulae | Asiana | Ege adaları | |
| Phrygia | Asiana | Phrygia Pacatiana | Asiana | Türkiye'nin batısı | |
| Phrygia salutaris | Asiana | Türkiye'nin batısı | |||
| Baetica | Baetica | Hispania | Baetica | Hispania | Endülüs/İspanya |
| Bithynia et Pontus | Bithynia | Pontica | Bithynia | Pontica | İstanbul/Türkiye |
| Paphlagonia | Pontica | Paphlagonia | Pontica | Batı Karadeniz bölgesi/Türkiye | |
| Honorias | Pontica | ||||
| Diospontus | Pontica | Helenopontus | Pontica | Sinop/Batı Karadeniz bölgesi/Türkiye | |
| Britannia inferior | Flavia Caesariensis | Britannia | Flavia Caesariensis | Britannia | Orta ve Kuzey İngiltere |
| Britannia Superior | Britannia I | Britannia | Britannia I | Britannia | |
| Britannia II | Britannia | Britannia II | Britannia | ||
| Maxima Caesariensis | Britannia | Maxima Caesariensis | Britannia | ||
| Cappadocia | Cappadocia | Pontica | Cappadocia I | Pontica | Orta Anadolu/Kapadokya/Türkiye |
| Cappadocia II | Pontica | Orta Anadolu/Kapadokya/Türkiye | |||
| Pontus Polemoniacus | Pontica | Pontus Polemoniacus | Pontica | Trabzon/Karadeniz bölgesi/Türkiye | |
| Armenia minor | Pontica | Armenia I | Pontica | Türkiye'nin doğusu | |
| Armenia II | Pontica | Türkiye'nin doğusu | |||
| Cilicia | Cilicia | Oriens | Cilicia I | Oriens | Doğu Akdeniz bölgesi/Türkiye |
| Cilicia II | Oriens | Doğu Akdeniz bölgesi/Türkiye | |||
| Isauria | Oriens | Isauria | Oriens | Orta Akdeniz bölgesi/Türkiye | |
| Creta et Cyrene | Creta | Moesia | Creta | Macedonia | Girit adası |
| Libya superior | Oriens | Libya superior | Aegyptus | Libya'nın kuzey doğusu | |
| Libya inferior | Oriens | Libya inferior | Aegyptus | Mısır'ın kuzey batısı | |
| Cyprus | Cyprus | Oriens | Cyprus | Oriens | Kıbrıs |
| Dalmatia | Dalmatia | Pannonia | Dalmatia | Pannonia | Dalmaçya, Bosna |
| Epirus | Epirus Vetus | Moesia | Epirus Vetus | Macedonia | Yunanistan'ın kuzey batısı |
| Galatia | Galatia | Pontica | Galatia salutaris | Pontica | Orta Anadolu/Türkiye |
| Galatia | Pontica | Orta Anadolu/Türkiye | |||
| Pisidia | Pontica | Pisidia | Pontica | Güney Anadolu/Türkiye | |
| Lycaonia | Pontica | Güney Anadolu/Türkiye | |||
| Gallia Belgica | Belgica I | Gallia | Belgica I | Gallia | Mosel nehri bölgesi/Fransa/Almanya/Lüksemburg |
| Belgica II | Gallia | Belgica II | Gallia | Belçika, Marne nehrine kadar Kuzey Fransa | |
| Gallia Lugdunensis | Sequania | Gallia | Maxima Sequanorum | Gallia | Batı ve Doğu İsviçre, Yura Dağlığı |
| Lugdunensis I | Gallia | Lugdunensis I | Gallia | Burgonya/Fransa | |
| Lugdunensis II | Gallia | Lugdunensis II | Gallia | Normandiya/Fransa | |
| Lugdunensis III | Gallia | Bretanye/Fransa, Loire nehrinin güney bölgesi | |||
| Senonia | Gallia | Paris, Orléans/Fransa | |||
| Gallia Narbonensis | Narbonensis | Viennensis | Narbonensis I | Septem Provinciae | Languedoc/Fransa |
| Viennensis | Viennensis | Viennensis | Septem Provinciae | Rhône Vadisi/Fransa | |
| Narbonensis II | Septem Provinciae | Var/Fransa, Vaucluse, Drôme Departmanı/Fransa | |||
| Germania Inferior | Germania II | Gallia | Germania II | Gallia | Maas bölgesi/Fransa/Belçika/Hollanda |
| Germania Superior | Germania I | Gallia | Germania I | Gallia | Alsas'ın kısımları/Fransa,Almanya'nın Renanya-Palatina ve Baden-Württemberg eyaletleri |
| Italia (önceleri eyalet sayılmıyordu) | Venetia et Histria | Italia | Venetia et Histria | Italia annonaria | Venedik bölgesi ve İstria/İtalya |
| Aemilia et Liguria | Italia | Aemilia | Italia annonaria | Batı Emilia-Romagna bölgesi/İtalya | |
| Liguria | Italia annonaria | Ligurya/İtalya | |||
| Flaminia et Picenum | Italia | Flaminia et Picenum annonarium | Italia annonaria | Doğu Emilia-Romagna bölgesi/İtalya | |
| Picenum suburbicarium | Italia suburbicaria | Marche/İtalya | |||
| Tuscia et Umbria | Italia | Tuscia et Umbria | Italia suburbicaria | Toskana, Umbria/İtalya | |
| Valeria | Italia | Valeria | Italia suburbicaria | Roma'nın kuzey doğusu/İtalya | |
| Campania et Samnium | Italia | Campania | Italia suburbicaria | Campania/İtalya | |
| Samnium | Italia suburbicaria | Abruzzo, Molise/İtalya | |||
| Apulia et Calabria | Italia | Apulia et Calabria | Italia suburbicaria | Apulia/İtalya | |
| Lucania et Bruttii | Italia | Brutti et Lucania | Italia suburbicaria | Calabria, Basilicata/İtalya | |
| Lusitania | Lusitania | Hispania | Lusitania | Hispania | Portekiz, Ekstremadura/İspanya |
| Lycia et Pamphylia | Pamphylia | Asiana | Pamphylia | Asiana | Türkiye'nin doğu Akdeniz bölgesi |
| Lycia | Asiana | Türkiye'nin batı Akdeniz bölgesi | |||
| Macedonia | Macedonia | Moesia | Macedonia | Macedonia | Yunanistan'ın kuzeyi |
| Macedonia salutaris | Macedonia | ||||
| Epirus Nova | Moesia | Epirus nova | Macedonia | Arnavutluk | |
| Thessalia | Moesia | Thessalia | Macedonia | Bulgaristan/Sırbistan arası | |
| Mauretania Tingitana | Mauretania Tingitana | Hispania | Mauretania Tingitana | Hispania | Fas'ın kuzeyi |
| Mauretania Caesariensis | Mauretania Caesariensis | Africa | Mauretania Caesariensis | Africa | Cezayir'in Kuzeyi |
| Mesopotamia | Mesopotamia | Oriens | Mesopotamia | Oriens | Kuzey Irak |
| Osrhoene | Oriens | Suriye, Fırat'ın doğusundaki bölgeleri | |||
| Moesia Inferior | Moesia Inferior | Thracia | Moesia II | Thracia | Bulgaristan'ın Kuzeyi |
| Scythia | Thracia | Scythia | Thracia | Romanya'nın Karadeniz bölgesi | |
| Moesia Superior | Moesia Superior | Moesia | Moesia I | Dacia | Güney Sırbistan |
| Dacia | Moesia | Dacia ripensis | Dacia | Bulgaristan'ın kuzey batısı | |
| Dacia mediterranea | Dacia | Bulgaristan'ın güney batısı | |||
| Praevalitana | Moesia | Praevalitana | Dacia | Karadağ | |
| Dardania | Moesia | Dardania | Dacia | Kosova ve Makedonya | |
| Noricum | Noricum ripense | Pannonia | Noricum ripense | Pannonia | Güney Bavyera/Almanya |
| Noricum mediterraneum | Pannonia | Noricum mediterraneum | Pannonia | Batı Avusturya | |
| Numidia | Numidia Cirtensis | Africa | Numidia | Africa | Kuzey doğu Cezayir |
| Numidia Militiane | Africa | ||||
| Pannonia Superior | Pannonia Superior | Pannonia | Pannonia I | Pannonia | Doğu Avusturya |
| Savia | Pannonia | Savia | Pannonia | Hırvatistan | |
| Pannonia Inferior | Pannonia Inferior | Pannonia | Pannonia II | Pannonia | Voyvodina |
| Valeria ripensis | Pannonia | Valeria ripensis | Pannonia | Batı Macaristan | |
| Raetia | Raetia | Italia | Raetia I | Italia annonaria | Graubünden kantonu/İsviçre, Vorarlberg eyaleti, Kuzey Tirol'un batısı/Avusturya |
| Raetia II | Italia annonaria | Iller, Tuna ve Inn nehirleri arasında Alp Dağlığı eteklerindeki bölge | |||
| Sardinia et Corsica | Sardinia | Italia | Sardinia | Italia suburbicaria | Sardinya/İtalya |
| Corsica | Italia | Corsica | Italia suburbicaria | Korsika/Fransa | |
| Sicilia | Sicilia | Italia | Sicilia | Italia suburbicaria | Siçilya/İtalya |
| Syria Coele | Syria Coele | Oriens | Suriye | Oriens | Suriya'nin Akdeniz bölgesi |
| Syria salutaris | Oriens | Orta Suriye | |||
| Syria Euphratensis | Oriens | Suriye, Fırat'ın batı kıyısı | |||
| Syria Phoenice | Syria Phoenice | Oriens | Phoenice | Oriens | Lübnan |
| Phoenice Libanesia | Oriens | Güney Suriye | |||
| Syria Palaestina | Syria Phoenice | Oriens | Palaestina I | Oriens | Filistin |
| Palaestina II | Oriens | Filistin | |||
| Palaestina salutaris | Oriens | Sina Yarımadası | |||
| Tarraconensis | Tarraconensis | Hispania | Tarraconensis | Hispania | İspanya'nın kuzey doğusu |
| Carthaginiensis | Hispania | Carthaginiensis | Hispania | İspanya'nın güneydoğusu | |
| Gallaecia | Hispania | Gallaecia | Hispania | Galiçya | |
| Insulae Baleares | Hispania | Insulae Baleares | Hispania | Balear Adaları/İspanya | |
| Thracia | Europa | Thracia | Europa | Thracia | Doğu Trakya/Türkiye |
| Thracia | Thracia | Thracia | Thracia | Güney Bulgaristan | |
| Haemimontus | Thracia | Haemimontus | Thracia | Güneydoğu Bulgaristan | |
| Rhodope | Thracia | Rhodope | Thracia | Kuzey doğu Yunanistan |