Deniz habitatı
.jpg)
Deniz habitatı, deniz yaşamına ev sahipliği yapan habitatlardır. Deniz yaşamı bazı yönlerden denizdeki tuzlu su içeriğine bağlıdır. Habitat, bir veya birden fazla canlı türünün yaşadığı ekolojik veya çevresel bölgedir.[1] Denizler ve okyanuslar bu habitatların birçok türünü barındırır. Deniz habitatları kıyı ve açık okyanus habitatları olarak ikiye ayrılabilir. Kıyı habitatları, gelgitin kıyı şeridinde geldiği noktadan kıta sahanlığının sınırına kadar uzanan bölgede bulunur. Kıta sahanlıkları, toplam okyanus alanının yalnızca yaklaşık %7'lik kısmını kaplamalarına rağmen deniz yaşamının çoğu kıyı habitatlarında bulunur. Açık deniz habitatları, kıta sahanlığının sınırının ötesinde, derin denizlerde bulunur.
Deniz habitatları alternatif olarak pelajik ve demersal bölgelere olmak üzere ikiye ayrılabilir. Pelajik habitatlar, okyanusun dibinden uzakta, su kolonu yüzeyinin yakınında veya içinde bulunur. Demersal habitatlar okyanusun dibinde ya da dibine yakındır. Pelajik bir habitatta yaşayan organizmaya pelajik organizma adı verilir. Benzer şekilde, demersal habitatta yaşayan bir organizmaya da -tıpkı demersal balık adlandırmasında da görülebileceği gibi- demersal organizma adı verilir. Pelajik habitatlar, okyanus akıntılarına bağlı olduklarından doğaları gereği değişken ve kısa ömürlüdür.
Deniz habitatları, habitatın sakinleri tarafından değiştirilebilir. Mercanlar, yosunlar, mangrovlar ve deniz çayırları gibi canlılar, deniz ortamını diğer organizmalar için daha fazla yaşam alanı yaratacak noktaya kadar yeniden şekillendiren birer ekosistem mühendisidir. Okyanuslar, hacimsel olarak gezegendeki yaşanabilir alanın çoğunluğunu sağlar.[2]
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]Kara habitatlarının aksine, deniz habitatları değişken ve kısa ömürlüdür. Kıta sahanlığının kenarındaki alanlar, yüzen canlılar için iyi bir yaşam alanıdır ancak besin açısından zengin su yalnızca sürüklenmeyle yüzeye gelir. Kabuklular kumsallarda yaşarlar fakat fırtınalar, gelgitler ve akıntılar, yaşam alanlarını sürekli olarak yeniden şekillendirir.
Deniz suyunun varlığı tüm deniz habitatları için ortaktır. Bunun ötesinde, bir denizel bölgenin iyi bir yaşam alanı oluşturup oluşturmadığını ve meydana getirdiği habitat türünü belirleyen birçok farklı etmen vardır. Örneğin:
- Sıcaklık – coğrafi enlem, okyanus akıntıları, hava durumu, nehirlerin boşaldığı yerler ve hidrotermal menfezlerin veya soğuk sızıntıların varlığından etkilenir.
- Güneş ışığı – fotosentetik süreçler suyun ne kadar derin ve bulanık olduğuna bağlıdır.
- Besinler - yüzey akıntısıyla gelen besinler deniz habitatlarına okyanus akıntılarıyla, derin denizlerden yukarı doğru akışla veya deniz karı şeklinde batarak taşınırlar.
- Tuzluluk - özellikle haliçlerde, nehir deltalarının yakınında veya hidrotermal bacalarda değişkenlik gösterir.
- Çözünmüş gazlar – oksijen seviyeleri dalga hareketleriyle artabilir ve alg patlamaları sırasında azalabilir.
- Asitlik - bu kısmen çözünmüş gazlarla ilgilidir çünkü okyanusun asitliği büyük ölçüde suda ne kadar karbondioksit olduğu ile ilişkilidir.
- Türbülans – okyanus dalgaları, hızlı akıntılar ve suyun çalkantıları habitatların doğasını etkiler.
- Sığınma – deniz dibine olan yakınlık ve yüzen nesnelerin varlığı gibi etkenler, deniz habitatlarının elverişliliğini etkiler.
- Substrat – Sert substratların eğimi, oryantasyonu, profili ve pürüzlülüğü ile konsolide olmamış çökel tabanlarının tane boyutu, boylanması ve yoğunluğu, substratların üzerine yerleşebilecek canlılar için büyük bir fark yaratabilir.
- Ortamdaki organizmaların kendileri - canlılar, yaşadıkları habitatları değiştirirler. Mercanlar, yosunlar, mangrovlar ve deniz çayırları gibi bazı canlılar, diğer canlılar için yeni habitatlar yaratır.
Dünya üzerinde beş büyük okyanus bulunur ve Pasifik Okyanusu diğerlerinin toplamı kadar büyüktür. Okyanusların kıyı şeritleri, kara parçalarını yaklaşık 380.000 kilometre boyunca çevrelemektedir.
| Okyanus | Alan milyon km 2 | % | Hacim[3] milyon km3 | % | Ortalama derinlik km |
Maksimum derinlik km |
Kıyı şeridi km |
% | Kaynak |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pasifik Okyanusu | 155,6 | 46,4 | 679,6 | 49,6 | 4.37 | 10.924 | 135.663 | [4] | |
| Atlantik Okyanusu | 76,8 | 22,9 | 313,4 | 22,5 | 4.08 | 8.605 | 111.866 | [5] | |
| Hint Okyanusu | 68,6 | 20,4 | 269,3 | 19,6 | 3.93 | 7.258 | 66.526 | [6] | |
| Güney Okyanusu | 20,3 | 6,1 | 91,5 | 6,7 | 4.51 | 7.235 | 17.968 | [7] | |
| Kuzey Buz Denizi | 14,1 | 4,2 | 17,0 | 1,2 | 1.21 | 4.665 | 45.389 | [8] | |
| Toplam | 335,3 | 1370,8 [9] | 4,09 | 10.924 | 377.412 |
Okyanuslar Dünya yüzeyinin yüzde 71'ini kaplar ve ortalama yaklaşık dört kilometre derinliktedir. Hacim bakımından okyanuslar Dünya üzerinde bulunan sıvı hâldeki suyun yüzde 99'undan fazlasını içerir.[10][11][12] Bilimkurgu yazarı Arthur C. Clarke, Dünya gezegenini Deniz gezegeni veya Okyanus gezegeni olarak anmanın daha uygun olacağına işaret etmiştir.[13][14]
Deniz habitatları genel olarak pelajik ve demersal habitatlar olarak ikiye ayrılabilir. Pelajik habitatlar, okyanus dibinden yukarıda bulunan, açık su kolonu habitatlarıdır. Demersal habitatlar ise okyanus dibinde ya da dibinin yakınlarında bulunan habitatlardır. Pelajik habitatta yaşayan bir organizmaya, tıpkı pelajik balık adlandırmasında görülebileceği gibi pelajik organizma adı verilir. Benzer şekilde, demersal habitatta yaşayan bir organizmaya da tıpkı demersal balık isimlendirmesinde olduğu gibi demersal organizma denir. Pelajik habitatlar okyanus akıntılarının ne yaptığına bağlı olarak doğası gereği özünde kısa ömürlüdür.
Kara ekosistemi, üst toprak tabakası ve tatlı suya bağlıyken, deniz ekosistemi karadan su yoluyla taşınan çözünmüş besinlere bağlıdır.[15]
Okyanus deoksijenasyonu, düşük oksijenli bölgeleri büyütmesi nedeniyle deniz habitatlarının varlığı için bir tehdittir.[16]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Explorer Ridge hidrotermal bacasında büyüyen derin deniz mantar mercanları -
Filipin Denizi'ndeki hidrotermal bacalarda bulunan bir derin deniz yengeci -
Blake Ridge'teki bir derin deniz anemonu -
Deniz dibindeki batıklar yapay bir resif habitatı yaratır -
Kolay uyum sağlayabilen kaya balıkları, kayalık diplerden kumlu ve çamurlu bölgelere; dikey yüzeylerden yatay düzlüklere kadar hemen hemen her habitatta bulunabilir. -
Kelp ormanı ve kayalık resif habitatındaki deniz yaşamı -
ABD'deki en büyük deniz koruma alanı olan Monterey Körfezi, dünyanın en büyük deniz araştırma kurumları grubuna ev sahipliği yapmaktadır. -
Okyanusun süper avcısı olan katil balina, çok çeşitli deniz habitatlarını dolaşır -
Bir Laysan albatrosu civcivi, insanların deniz atıklarıyla çevrili bir modern habitatta -
Zooarium bacası, baca biyotası için bir habitat sağlar
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- İklim değişikliğinin okyanuslar üzerindeki etkileri
- Future of Marine Animal Populations
- Sahil ormanı
- Sahil vahşi yaşamı
- Su altı habitatı
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Abercrombie, M., Hickman, C.J. and Johnson, M.L. 1966.A Dictionary of Biology. Penguin Reference Books, London
- ^ Living Ocean 12 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. NASA Science. Retrieved 17 December 2016.
- ^ The World's Oceans and Seas. 24 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encarta. Retrieved 19 April 2008.
- ^ CIA Factbook: Pacific ocean. 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ CIA Factbook: Atlantic ocean. 8 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ CIA Factbook: Indian ocean. 12 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ CIA Factbook: Southern ocean. 12 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ CIA Factbook: Arctic ocean. 4 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Elert, Glenn Volume of Earth's Oceans. 14 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Physics Factbook. Retrieved 19 April 2008.
- ^ Where is Earth's water?, United States Geological Survey.
- ^ Eakins, B.W. and G.F. Sharman, Volumes of the World's Oceans from ETOPO1 11 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NOAA National Geophysical Data Center, Boulder, CO, 2010.
- ^ Water in Crisis: Chapter 2 6 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Peter H. Gleick, Oxford University Press, 1993.
- ^ Planet "Earth": We Should Have Called It "Sea" 12 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Quote Invertigator, 25 January 2017.
- ^ Unveiling Planet Ocean 8 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. NASA Science, 14 March 2002.
- ^ Rona, Peter A. (2003). "Resources of the Sea Floor" 25 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Science. 299 (5607): 673–674. doi:10.1126/science.1080679. PMID 12560541 13 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. S2CID 129262186. Retrieved 4 February 2007.
- ^ Ralph F. Keeling, Arne Kortzinger, Nicolas Gruber (2010). "Ocean Deoxygenation in a Warming World" (PDF). Annual Review of Marine Science. 2: 199-229. doi:10.1146/annurev.marine.010908.163855. PMID 21141663. 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kritzer JP and Sale PF (2006) Marine metapopulations Academic Press. 978-0-12-088781-1.
- Moyle, PB and Cech, JJ (2004) Fishes, An Introduction to Ichthyology. 5th Ed, Benjamin Cummings. 978-0-13-100847-2
- Nybakken JW and Bertness MD (2005) Marine biology: an ecological approach Sixth edition, Pearson/Benjamin Cummings. 978-0-8053-4582-7 – organized by habitat, not classification
- Pidwirny, Michael (2006). "Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition)". PhysicalGeography.net. 14 Mart 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2011.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Missouri Botanik Bahçesi: Deniz ekosistemleri 27 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.