İçeriğe atla

Darende

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Darende
İlçe
Darende'nin Malatya'daki konumu
Darende'nin Malatya'daki konumu
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlMalatya
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamŞeref Gülyer[1]
 • Belediye başkanıAlican Bozkurt (AK Parti)[2]
Yüzölçümü
 • Toplam506 km²
Rakım1000 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam29.045
 • Kır
-
 • Şehir
25.647
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu44700
İl alan kodu422
İl plaka kodu44

Darende (Türkçe telaffuz: [daɾændæ]), Malatya ilinin bir ilçesi. İlçe merkezi, Malatya kentinin 74 km (46 mil) kuzeybatısında,[5] Sivas kentinin 140 km (87 mil) güneyinde,[6] ve Kayseri kentinin 117 km (110 mil) doğusunda yer alır.[7] Batısı ve kuzeyinde Sivas, doğusunda Hekimhan, güneyinde Akçadağ, Elbistan, kuzeybatısında Gürün, kuzeyinde Kuluncak ve Kangal ilçeleri bulunmaktadır.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Darende, geçmişte Taranda/Tiranda/Daranda[8] ayrıca Tiryandafil ve Derindere[9] olmak üzere pek çok isim ile anılmıştır. Bölgenin, Arslantepe[10] ve Cafer Höyük[11] gibi komşu arkeolojik sitlere dayanarak MÖ 7000-5000'den beri yerleşim yeri olduğu varsayılmaktadır.[9][10]

Neo-Hitit dönemi aslan heykelleri[12]

Darende'de bilinen ilk idari birim Hititlerce kurulmuştur.[9] İlçe sınırları içinde Hitit dönemine ait kalıntılardan biri Darende merkezinin batısındaki Arslantaş bölgesinde yer alan bir çift aslan heykelidir.[12] Kronolojik olarak, idare kontrolü Hitit, Mitanni, Asur, Ahameniş, Roma, Bizans, Emevi, Abbasi, Selçuklu, Danişmendli, Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Eretna, Dulkadiroğulları, Memlûk ve Osmanlı altında kalmıştır.[9]

Bölgeyi çevreleyen doğal kanyonların düzenleşiminden ötürü (örneğin Tohma kanyonu), ilçe bölgesinin komşu birçok yöreden gelen ticaret, göç ve askeri güzergahların bir kesişim noktası olduğu bildirilmiştir; örnek olarak, I. Şuppiluliuma, Hitit hakimiyetini Akdeniz ve Mezopotamya'da Yeni Krallık'a karşı genişletirken ilçe bölgesini güneye ulaşmak için kullanmıştır[13] ve I. Basil, Müslümanlara karşı seferlerini ilçe bölgesi üzerinde yürütmüştür.[14]

1921 yılında Yozgat Milletvekili Süleyman Sırrı İÇÖZ, Darende'nin il olması için TBMM'ye teklifte bulunmuş, meclis genel kurulu büyük bir tepki göstererek öneriyi reddetmiştir.[15]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Darende çarşı merkezinden görünüm

İlçe topraklarını Güneydoğu Toroslar'ın kuzeye doğru yönelmiş dağ sıraları ve bunların arasında bulunan çöküntü alanı engebelendirmektedir. Bu alanın güneyinde Nurhak Dağları'nın uzantıları bulunmaktadır. Ayrıca kuzeydoğuya doğru uzanan ve Tohma Suyu Vadisi ile kesilen bu dağlık alanda ayrı ayrı dağlar bulunmaktadır. Günpınar Şelalesi ilçe sınırlarındaki Tohma Çayı üzerinde bulunur. Güneydoğu Toroslar'ın bir kolu olan Hezanlı Dağı ilçenin batısını engebelendirir.

Darende'nin doğu sınırı boyunca uzanan Akçababa Dağları ise Nurhak Dağları'nın kuzeydoğu uzantılarıdır. Ancak bunlar çok yüksek dağlar değildir. Akçababa Çalı Tepe ve kuzeydeki Leylek Dağı bu bölümdeki en yüksek dağlardır. İlçede aşınma sonucu ortaya çıkmış platolar oldukça geniş bir yer tutmaktadır.

İlçe topraklarını Tohma Suyu ile onun kollarından Balıklıtohma Çayı sulamaktadır. Bu iki akarsuyun birleştiği yerde ilçenin en önemli ovası olan Mığdı Düzü Ovası bulunur. Yaklaşık 5000 hektarlık bir alana yayılan Mığdı Düzü'nün orta kesimleri düz olup, kenarlara doğru yükselir ve engebeli bir görünüm alır. Akarsuların taşıdığı alüvyon lardan ötürü bu ova tarım yönünden oldukça verimlidir. İlçede sulanabilir arazi olarak Tohma Çayı boyundaki araziler sayılabilir. Yeniköy, Balaban, Ağılyazı ve Başdirek ovaları ilçenin tarım yapılabilen diğer ovalarıdır.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçede karasal iklim hüküm sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı geçer.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
Darende ilçesi (Sivas)
1927[16] 23.003 6.006 16.997
Darende ilçesi (Malatya)
1935[17] 24.308 6.663 17.645
1940[18] 25.880 6.688 19.192
1945[19] 25.618 6.182 19.436
1950[20] 28.713 6.471 22.242
1955[21] 32.422 6.591 25.831
1960[22] 35.133 6.930 28.203
1965[23] 38.092 7.643 30.449
1970[24] 41.831 7.929 33.902
1975[25] 47.504 8.055 39.449
1980[26] 50.578 8.941 41.637
1985[27] 58.962 9.093 49.869
1990[28][a] 48.612 11.488 37.124
2000[29] 54.438 13.908 40.530
2007[30] 33.514 9.685 23.829
2008[31] 35.341 9.165 26.176
2009[32] 35.075 9.295 25.780
2010[33] 32.192 9.424 22.768
2011[34] 31.153 9.530 21.623
2012[35] 29.386 9.764 19.622
2013[36] 28.978 28.978 veri yok
2014[37] 28.060 28.060 veri yok
2015[38] 26.656 26.656 veri yok
2016[38] 26.240 26.240 veri yok
2017[38] 25.510 25.510 veri yok
2018[38] 29.045 29.045 veri yok
2019[38] 26.166 26.166 veri yok
2020[38] 25.647 25.647 veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçenin ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler; arpa, buğday, şeker pancarı, nohut ve patatestir. Sulak kesimlerde de sebzecilik yapılmaktadır. İlçede meyve bahçeleri de yaygın olup; dut, kayısı ve üzüm yetiştirilen meyvelerin başında gelmektedir. Hayvancılıkta sığır, koyun ve kıl keçisi besiciliği yapılmaktadır.

İlçenin en büyük gelir kaynağı kayısı olup, 1,5 milyon civarında kayısı ağacı vardır. Malatya'nın toplam kayısı üretiminin 4'te birini karşılayan Darende, Türkiye dışındaki ülkelere de kayısı ihracatı yapmaktadır.

İlçe topraklarında krom ve demir yatakları vardır.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halk müziği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk halk müziği üzerine bir metaveri analizi, Darende'ye ait on iki türkü rapor etmiştir:[39]

Darende türküleri[39]
Türkü Makam Derleyen
Arpa derdim süt iken Hüseyni Muzaffer Sarısözen
Çık daldan erik devşir Uşşâk Nazmi Özalp
Değirmenin postu dar Hüseyni Muzaffer Sarısözen
Değirmen üstü çiçek Muhayyer Ahmet Yamacı/Turhan Karabulut
Dereden duman galktı Hüseyni Yücel Paşmakçı
Elinde de şişe Hüseyni Muzaffer Sarısözen
Eğer yârin sana yaran olursa Muhayyer Yücel Paşmakçı
Kırmızı gül goncasını Nikriz Turhan Karabulut
Sabahınan sabahınan Hüseyni Muzaffer Sarısözen
Su içtim yudum yudum Hüseyni Nazmi Özalp
Su gelir lüle lüle Muhayyer Muzaffer Sarısözen
Sarı çiçek sarardıyı dağları Hüseyni Nazmi Özalp

Hazeyince Dili

[değiştir | kaynağı değiştir]

Darende'nin esnaf ve zanaatkârları arasında, Hazeyince/Hazeynce olarak adlandırılan bir mini kripto dil ortaya çıkmış ve günümüze kadar kullanılmaya devam edilmiştir.[40]

Bu mini dilin kelime dağarcığı, Arapça, Farsça ve Rusça gibi dillerden devşirilmiş ve Türkçe gramerin içine gömülmüştür. Bu sayede, iletişim esnasında esnaf ve zanaatkârların dışında bırakılmak istenen kimseler iletişim dışı bırakılabilmektedir.[41]

Festivaller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Darende'de geleneksel olan yaz festivallerinden biri Zengibar Karakucak Güreş ve Kültür Festivali festivalidir.[42] (Karakucak stili bir Oğuz-Türki güreş stilidir.[43])

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Kuluncak ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Kaymakam Ökkeş Safa Türkoğlu". T.C. Darende Kaymakamlığı. 22 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021. 
  2. ^ "Darende Belediye Başkanı İsa Özkan". T.C. Darende Belediyesi. 13 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021. 
  3. ^ "8/11" (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2012. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2012. 
  5. ^ "Distance from Darende to Malatya". Distance Calculator. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021. 
  6. ^ "Distance from Darende to Sivas". Distance Calculator. 30 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021. 
  7. ^ "Distance from Darende to Kayseri". Distance Calculator. 30 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021. 
  8. ^ Nişanyan, Sevan. "Index Anatolicus:Darende". Nişanyan Yer Adları. 30 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021. 
  9. ^ a b c d Karacan, Osman; Kartal, Kâzım (2020). "1261 ve 1265 tarihli Darende cizye defterine göre gayrimüslimlerin sosyo-ekonomik yapısı". Kartal, Kâzım (Ed.). Tarih ve Toplum Araştırmaları. Sonçağ Akademi. ss. 103-124. 
  10. ^ a b Elibüyük, Mesut (2013). "Malatya İli Yerleşmelerinin Tarihsel Dönemlere Göre Coğrafi Dağılışı". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 53 (1): 198. 
  11. ^ Karataş, İbrahim Atilla (2018). "Malatya'nın Turizm Potansiyelinin Ortaya Çıkarılmasına Yönelik Algılar". Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 6: 92. 30 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021. 
  12. ^ a b Elibüyük, Mesut (2013). "Malatya İli Yerleşmelerinin Tarihsel Dönemlere Göre Coğrafi Dağılışı". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 53 (1): 198. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021. 
  13. ^ Oğuz, Mevlüt (1985). Malatya Tarihi. s. 68. 
  14. ^ Eskikurt, Adnan (2014). "7. VE 12. YÜZYILLAR ARASINDA ANADOLU'YU KATEDEN BAZI ASKERÎ SEFERLER VE GÜZERGÂHLARI". Tarih Okulu Dergisi. 7: 41. doi:10.14225/Joh622. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2021. 
  15. ^ "Meclisi Karıştıran 'Darende İl Olsun' Teklifi!". Darende Gazetesi. 4 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2016. 
  16. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  17. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  18. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  19. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  20. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  21. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  22. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  23. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  34. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  35. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  36. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  37. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  38. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Darende Nüfusu - Malatya". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Malatya Darende Nüfusu". nufusune.com. 
  39. ^ a b Karaburun, Derya (2011). Malatya yöresel müziğinin ilçelere göre dağilimi ve incelenmesi (Tez). İnönü Üniversitesi. ss. 47,78. 
  40. ^ Gülensoy, Tuncer (1988). "Darende'de konuşulan gizli dil üzerine notlar". II. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu Tebliğler. İstanbul. ss. 136-139. 
  41. ^ Gülseren, Cemil (2001). "Darende'nin Gizli Dili Hazeynce". Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. II (2): 159. 
  42. ^ Solmaz, Fatih. "Potansiyel Bir Tarih ve Kültür Turizmi Merkezi Örneği Olarak Malatya". Academic Knowledge. 3 (2): 116. 
  43. ^ Bakhrevskiy, Eugeniy (2019). "History and actual image of oil wrestling". International Journal of Ethnosport and Traditional Games. 2 (2): 19. doi:10.34685/HI.2020.75.15.002. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Darende&oldid=33611383" sayfasından alınmıştır