İçeriğe atla

Coprates dörtgeni

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Coprates dörtgeni Mars'ta yer alan 30 dörtgenden biridir. Aynı zamanda MC-18 (Mars Chart-18) olarak da adlandırılır.[1] Coprates dörtgeni Mars'ın eski bölgelerinin birçoğunu içerir. Bunlara örnek olarak Sinai Planum, Solis Planum, Thaumasia Planum, Lunae Planum, Noachis Terra ve Xanthe Terra sayılabilir.

Coprates ismi İran'daki aynı isimli bir nehirden gelmektedir.[2]

Coprates dörtgeni Mars'ın 45° ve 90 batı boylamı ile 0° ve 30° güney enlemleri arasında bulunur. Mars'ın Büyük Kanyon'u olarak bilinen Coprates dörtgeni Valles Marineris kanyon sisteminde bulunur. Eski nehir vadileri ve oluşturdukları kanallarla beraber Mars'ta su kalıntısının bulunduğu yerlerdendir.

İsmin Kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]

İran'daki Karun ırmağının kollarından olan Dez nehrinin antik ismi olan Coprates Nehri, Mars'taki bu dörtgene isim kaynağı olmuştur. Bu isim Uluslararası Astronomi Birliği tarafından 1958 yılında onaylanmıştır.[3][4]

Coprates dörtgeninin görüntüsü (MC-18). Vallis Marineris kanyon sistemi kuzeydeki kısmen düzlük krater arazisi ile güneydeki faylı ve çıkıntılı yüksek platoyu birleştirir.

Valles Marineris Kanyon Sistemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Valles Marineris kanyon sistemi güneş sistemindeki en büyük kanyon olup, 4000 km'ye yakın uzunluğa ve 200 km genişliğe sahiptir. Noctis Labyrinthus'un batısında başlayıp, Margaritifer Sinus dörtgeninin içerdiği Capri Chasma ve Eos Chasma'da son bulur. Chasma kelimesi bölgenin uzun ve eğimli bir çöküntü olmasından dolayı Uluslararası Astronomi Birliği tarafından seçilmiştir. Valles Marineris, Mariner 9 görevi sırasında keşfedilmiştir. Noctis Labyrinthus'tan doğuya doğru gidildikçe, kanyon Tithonium Chasma ve Ius Chasma olmak üzere 2 oluğa ayrılır. Kanyonun dışı çok katman içerir. Bazı kanyonların zemini içerisinde çok katmanlı malzemeler içermektedir. Bazı araştırmacılara göre bu katmanlar kanyon ilk su ile dolduğunda oluşmuştur.[5][6] İçerdiği kanyonlar derin ve oldukça uzundur. Hatta bazı yerlerde derinlik 10 km'ye kadar çıkabilmektedir. ABD'de bulunan Büyük Kanyon'un derinliği ise sadece 1.6 kilometredir.[7]

Geology dergisinin Ağustos 2009 sayısına göre Seattle Washington Üniversitesi'nden John Adams liderliğindeki bilim adamları Valles Marineris'in oluşumu hakkında bir teori yayınlamıştır. Bu araştırma Valles Marineris'in tuzların sıcakla erimesi sonucu oluşan büyük bir yıkımın, daha sonradan içindeki suyu dışarı salması ve akabinde kanallar vasıtası ile çamurun içerden dışarı fışkırması sonucu oluşmuştur. Bu teoriyi destekleyen en önemli kanıt ise bölgede sülfat tuzlarının bulunmasıdır. Bu tuzlar ısıtılması ile birlikte çıkan su içerir. Söz konusu sıcaklık volkanik hareketler sonucu oluşmuş olabilir ki etrafında birkaç volkanın bulunması da bu teoriyi destekleyen bir başka unsur olarak karşımıza çıkar.[8] Bu sistemin oluşumu hakkında üzerinde çalışılan başka teoriler de bulunmaktadır.[5]

İç katmanlar ve sülfat

[değiştir | kaynağı değiştir]

Condor Chasma ile Juventae Chasma'nın bazı kısımları iç katmanlı birikim olarak adlandırılan katmanlara sahiptir. Bu katmanlar bölge bir zamanlar devasa bir göl iken oluşmuş olabilir. Candor Chasma'nın Mart 2015'te yapılan yüksek çözünürlüklü yapısal ve coğrafik haritalandırılmasına göre Candor Chasma'nın zeminindeki birikimler havza dolgu tortulları olduğu ve bundan dolayı oluşum sürecine suyun da dahil olduğu öne sürülmüştür.[9]

Mars'taki bazı yerler sulu sülfat tortuları içerir. Sülfat oluşumu suyun varlığı ile gerçekleşen bir süreçtir. Avrupa Uzay Ajansı'nın Mars Express'i muhtemel sülfat epsomite ve kieserite kalıntıları bulmuştur. Bilim adamları bu alanları ziyaret etme heveslerini bildirmişlerdir.[10]

Bu tortuların kristal gri hematit formunda ferrik oksit içerdiği tespit edilmiştir.[5][11]


ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu tarafından tanımlanan Mars'ın 30 dörtgeni. Dörtgenler "MC" (Mars Chart) şeklinde adlandırılmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Davies, M.E; Batson, R.M; Wu, S.S.C. (1992). "Geodesy and Cartography". Tucson: Mars. University of Arizona Press. 
  2. ^ Blunck, J. (1982). Mars and its Satellites. Smithtown, N.Y.: Exposition Press. 
  3. ^ "Planetary Names: Albedo Feature: Coprates on Mars". NASA. 1 Ekim 2006. 17 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2017. 
  4. ^ Smith, William (1854). "Dictionary of Greek and Roman Geography". Perseus Digital Library, Tufts University. 
  5. ^ a b c Grin, Edmond, (Ed.) (2010). Lakes on Mars. New York: Elsevier. ISBN 9780444638328. 
  6. ^ McCauley, J. (1978). Geologic map of the Coprates quadrangle of Mars. U.S. Geol. Misc. Inv. Map I-897. 
  7. ^ Hugh H. Kieffer (1992). Mars (İngilizce). University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-1257-7. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020. 
  8. ^ Thompson, A. (25 Ağustos 2009). "Mars Canyon Formed When Plug Was Pulled, Study Suggests". Space.com. Space.com. 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2017. 
  9. ^ Okubo, C. (2015). "HIGH-RESOLUTION STRUCTURAL AND GEOLOGIC MAPPING IN CANDOR CHASMA". 46th Lunar and Planetary Science Conference. 
  10. ^ "Bath Salts in Candor Chasma?". Themis.asu.edu. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2017. 
  11. ^ Christensen, P.; ve diğerleri. (2001). "Global mapping of Martian hematite mineral deposits: Remnants of water-driven processes onearly Mars". doi:10.1029/2000JE001415. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Coprates_dörtgeni&oldid=32750960" sayfasından alınmıştır