İçeriğe atla

Cevad Han

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Cevad Han
Gence Han'ı
Kişisel bilgiler
Doğum 1748
Gence
Ölüm 1803
Gence, Gence Hanlığı
Defin yeri Cevad Han Türbesi
Çocuk(lar) III Uğurlu Han Ziyadoğlu-Kaçar
Dini İslam
Askerî hizmeti
Rütbesi General

Cevad Han veya Cevad Han Ziyadoğlu-Kaçar (1748, Gence - 1803, Gence) Kaçar hanedanından büyük bir Azerbaycan generali, İran devletinin ordu komutanı, devlet adamı, Gence Hanlığı'nın son hükümdarıdır.[1] Gence şehrini 1786'dan beri yöneten Cevad Han Ziyadoğlu, 3-4 Ocak 1804 gecesi General Pavel Sisianov önderliğinde şehri uzun süre kuşatan işgalci Rus birlikleriyle yapılan kanlı savaşta kahramanca şehit düştü.[2]

Cevad Han'ın Gence'deki türbesi.

Cevad Han, 16. yüzyıldan beri Gence şehrini yöneten Ziyadoğlu ailesinin soyundan geliyor. Ziyadoğlular, ilk dokuz Kızılbaş boyundan Kaçarların bir koludur. Cevad Han, o dönemde hızla birbirinin yerini alan karmaşık olayların arka planında aktif siyasi faaliyeti nedeniyle diğer Azerbaycan hanlarından öne çıkıyordu. Gence Hanı, Azerbaycan, Dağıstan ve Gürcistan hakimlerinin yaklaşan tehdide karşı birleşme isteğinden faydalanarak, Rusya'ya karşı bir anti-koalisyon oluşturmayı deniyor ve kısmen başarıyor. Gence, Karabağ, Şeki Hanları, Lezgi Şamhaları ve Gürcü prensi Aleksandr, Rusya'ya karşı birlikte savaşma yemini ederler, ancak karar anında hiç kimse Gence Hanına yardım etmez ve o, güçlü bir düşman karşısında yalnız kalır.

Cavad Han'ın liderliğinde cesur Gence sakinleri, saldırganlara karşı bir aydan fazla bir süre mücadele ettiler.

Cevad Han 1748 yılında Gence şehrinde doğmuştur. Cevat Han'ın atası Şahverdi Han, 1756'dan 1761'e kadar Gence Hanı olarak görev yapmıştır. Cevad Han'ın annesi Şeraf Cihan Begüm de asil bir soydan geliyordu.

Cevad Han'ın yanı sıra ailenin Tuti Begüm, Hurşid Begüm ve Hayransa Hanım adında üç kızı vardı. Cevad Han 1780'de Şukufa Hanım adında sıradan bir köylü kızıyla, 1790'da ise Şeki Han'ın kız kardeşi Maliknisa Hanım'la evlendi. Bu kadınlardan biri 1812'de, diğeri ise 1830'da öldü. Cevad Han'ın ölümünden sonra ikinci eşi Şeki'ye kardeşinin yanına gitmiş ve orada ölmüştür. Maliknisa Hanım'ın mezarı da Şeki'dedir.

Şukufe Hanım'dan Cevad Han'ın üç oğlu olmuştur: Uğurlu Han, Alikulu Han ve Hüseynkulu Han ve dört kızı: Tuti Begüm, Puste Begüm, Hatun Begüm ve Balaca Begüm. Uğurlu Han, 1801 yılında Muhammed Han'ın kızı Cahan Begüm ile evlendi ve yeni doğan oğullarına Cevad adını verdiler. Hüseynkulu Han (1784-1804), Şemseddinli Nasıb Sultan'ın kuzeni Zeynep Hanım ile evlendi.

Gence sakinlerinin bir sonraki ayaklanmasından sonra yönetim önce Rahim Bey'e geçer ve bir süre sonra, 1786'da kardeşi Cevad Han yönetimi devralır. Cevad Han'ın Iraklı'nın yardımıyla iktidara geldiği anlaşılıyor. Daha sonra birkaç yıl boyunca Gürcistan'a hacim olarak on bin manat haraç öder. Bu bağımlılıktan ve Gürcülerin Gence şehrine sık sık yaptıkları baskınlardan kurtulmak için Cevad Han, 1795 yılında Tiflis'e doğru yürüyen Ağa Muhammed Şah Kaçar'ın kuvvetlerine katıldı. Ağa Muhammed Şah Kaçar'ın kuvvetlerinin geri çekilmesinden sonra Cevad Han ile Kral II. İrakli arasındaki ilişkiler daha da gerginleşti. Gürcistan Kralı İrakli II, Karabağ Hanı İbrahim Han ve akrabası Avar Umma Han'ın kuvvetleri Gence'yi kuşatır. Uzun süren kuşatma başarısızlıkla sonuçlansa da Cevad Han kuşatmayı kaldırmak için Tiflis'te esir aldığı savaşçıları geri göndermek ve İbrahim Halil Han'ın askeri masraflarını karşılamak zorunda kalır.

Kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cevad Han'ın ailesi üç yüz yılı aşkın bir süredir Gence ve Karabağ'da hüküm sürüyordu. Büyük dedesi 1494-1495 yılında iki Kaçar halkıyla buraya yerleşmiştir. Cevad Han'ın atası Hızır Bey Karimaş Kaçar Ziyadoğlu Kaçar, bu soydan siyasi arenaya çıkan ilk kişiydi. Hızır Bey Karimaş'ın oğlu Ümmet Bey 1501 veya 1502'de Şah İsmail'in huzuruna çıkmış ve Şah İsmail ona Ziyadoğlu unvanını vermiştir. Ümmet Bey'in oğlu Şahverdi Sultan Ziyadoğlu, bu soydan gelen ilk büyük savaşçı olarak kabul edilir. Şah Tahmasb döneminde Safevi İmparatorluğu'nun en ünlü komutanlarından biri olmuştur. Bu soydan gelen ilk kişi olarak hakimiyetini Karabağ'a kadar genişletmiş ve Gence'yi başkent olarak seçmiştir. Faaliyetleri boyunca sadece Osmanlı ordusuna karşı değil, Lezgi ve Gürcü isyancılara karşı da savaştı. Oğullarından biri olan Halil ve Kaçar hanedanının atası Hüseyin de Safevi İmparatorluğu'nda Astrabad'ın hükümdarı oldular. Halil Han'ın oğlu Muhammed Bey de Karabağ beylerbeyi olmuştur. 1615'te Gürcülerle yapılan savaşta öldürüldü. Muhammed Han'ın ölümünden sonra üç oğlu Mürşidkulu Han, Muhammedkulu Han ve Murtazagulu Han sırayla Karabağ'ın yönetimini ele geçirdiler. Ziyadoğlu soyunun bir diğer önde gelen ismi de Uğurlu Han'dır. Bazı tarihçiler onu Mehmed Ali Han'ın oğlu ve Murtuzagulu Han'ın yeğeni olarak tasvir eder. Uğurlu Han'dan sonra Kalbali Han iktidara geldi ve onun yönetimi sırasında Afganlar İsfahan'ı ele geçirdi. Kalbali Han'dan sonra, adı da Uğurlu Han olan oğlu Karabağ'ın hükümdarı oldu. Bu Uğurlu Han, Safevi hanedanının iktidardan uzaklaştırılmasına ve ünlü Mugan meclisinde Nadir Han'ın Şah olarak ilan edilmesine karşı çıktı. Ancak bu durum, tahta çıktıktan sonra Nadir'e sadakatle hizmet etmesine engel olmadı. Nadir Şah'ın ordusunun komutanlarından biri olarak Lezgiler'e karşı düzenlenen bir sefere katılırken öldürüldü. Uğurlu Han'dan sonra kardeşi Hasanali Han ve ardından Cevat Han'ın atası Şahverdi Han Karabağ beylerbeyi olarak görev yaptı.[3]

Cevad Han'ın babası Şahverdi Han 1747'de iktidara geldi ve 1760'a kadar iktidarda kaldı. Şahverdi Han'ın Uğurlu Han'ın oğlu olduğu sanılmaktadır. Ayrıca Şahverdi Han'ın oğlu Cevad Han, oğluna Uğurlu adını verdi. Muhammed Hasan Han, Şahverdi Han'dan sonra iktidara geldi, ancak bazı kaynaklar Cevad Han'ın Şahverdi Han'dan hemen sonra iktidara geldiğini söylüyor. 1781-1783 yıllarında Gence Hanlığı Karabağ'ın temsilcisi İbrahimhalil Han tarafından yönetildi ancak Hacı Bey buna son verdi.[4]

İlk yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cevad Han 1748 yılında Şahverdi Han'ın oğlu olarak 1748'de Gence şehrinde doğdu. Cevad Han'ın atası Şahverdi Han, 1756'dan 1761'e kadar Gence Han'ı olmuştur.[5] Annesinin adı Şerafcan Beyim'dir. Cevad Han 1778'de Karabağ Hanı İbrahim Halil Han'ın yanına kaçmak zorunda kaldı, çünkü kendisinden yaşça büyük ve kıskanç olan ağabeyi Muhammed Han iktidarı ele geçirmeye ve akrabalarını öldürmeye başlamıştı.[6] Cevad Han'ın annesi Şeraf Cahan Begüm de asil ve seçkin bir soydan geliyordu. Cevad'ın yanı sıra ailenin Tuti Begüm, Hurşid Begüm ve Heyransa Hanım adında üç kızı vardı. Cevad Han 1780 yılında Şukufe Hanım adında sıradan bir köylü kızıyla, 1790 yılında ise Şeki Han'ın kız kardeşi Maliknise (Begüm Hanım) ile evlendi.[7]

İktidarı

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk yıllar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cevad Han'dan önce kardeşi Rahim Han iktidardaydı. Rahim Han, İbrahim Halil'in temsilcisi olarak Gence'yi yöneten Hazretkulu Bey'in devrilmesinden sonra hanlık görevini üstlenmeye başladı, ancak iktidarda bir yıl kalamadan ve İbrahim Halil'den yardım alan Cevad Han tarafından iktidardan uzaklaştırıldı. Böylece 1786 yılında Han olan Cevad Han, iktidarının en başından itibaren Kartli-Kakheti Krallığı tehdidiyle karşı karşıya kalmıştır. İbrahimhalil Han, II. Irakli'nin oluşturduğu tehdidi ortadan kaldırmak için Şamhor'u onlara bırakmaya karar verdi ve bunun Gence'yi Gürcü tehdidinden korumak için yapılması gerektiğine Cevad Han'ı ikna etmeye çalıştı. Cevad Han'ın temsilcisi Misael, İbrahim Halil'in temsilcisi Hazratkulu ve Kartli-Kakheti'nin Gence'deki elçisi Prens Kehosro Andronikashvili, birlikte II. Irakli'ye Gence'nin Şamhor üzerinde hiçbir hakkı olmadığını bildirdiler. Aynı zamanda Cevad Han'ın temsilcisi Misael, dostluk göstergesi olarak Han'ın kendisine yıllık gelirinin yarısını göndermeye hazır olduğunu bildirdi. Tiflis'teki Rus askeri temsilcisi Albay Burnaşev, II İrakli'nin teklifini onaylamayarak reddetti ve Gence'nin tamamen kendisine teslim edilmesini talep etti.[8]

Bu öneriye öfkelenen temsilciler geri döndüler ve teklifin böyle karşılanması, Karabağ Hanlığı ile Kartli-Kaheti arasındaki ilişkilerin yüksek gerilim seviyesine çıkmasına neden oldu. II. Irakli, 1787'de, Gence ve Karabağ üzerine ortak bir operasyon yapmayı teklif eden Rus temsilcisi Burnashev'e 6.000 kişilik bir ordu kurma önerisinde bulundu, ancak bu teklifin Kaçar İmparatorluğu ile açık bir savaşa neden olabileceğinden çekinen Burnashev reddetti. Aynı zamanda II. Irakli, Karabağ melikliklerinden olan Gulustan ve Crabert melikliklerini de Karabağ Hanı'na desteklemekteydi. 1787'de Gence Hanlığı için daha kötü bir olay gerçekleşti. İbrahim Halil'in Ermeni melikliklerine karşı sefere çıkması (çünkü böyle bir durumda güneyden yardım gelmeyecekti) nedeniyle, Rus-Gürcü ordusu Gence'ye doğru ilerledi, ancak uzun zamandır bekleyen melikler, Gürcistan'da konuşlanmalarına yardım etmeleri için II. Herakli'ye başvurdu. II. Heraklius, onlara yardım etmek için Prens Orbeliani ve oğlu Prens Iulon'un liderliğinde 4000 kişilik bir ordu gönderdi. Cavad Han ile başlayan görüşmeler beklenmeden yarıda kesildi. Çünkü yeni bir Rus-Osmanlı savaşı başlamıştı ve Pavel Potemkin'in emriyle Kafkasya'daki tüm Rus ordularının geri çekilmesi emrediliyordu. Bundan sonra, ne kadar II. Irakli'nin isteklerini yerine getirmek istese de, kendi üst komutasının emirlerini görmezden gelemeyen Burnashev. Onun aracılığıyla Potemkin'e gönderdiği mektupta en azından Rus ordusunun Tiflis'te kalması için yaptığı teklif de reddedildi. 1787'nin Ekim ayının başlarında, Burnashev bölgedeki Rus ordusuyla birlikte Vladikavkaz'a gitti. Şimdiye kadar yorgun düşen ve ana müttefikini kaybeden II. Irakli, Gence'den geri çekilmek zorunda kaldı. Sonuç olarak, taraflar arasında sert bir anlaşma yapıldı. II. Irakli, Cevad Han'ın Şemşeddil üzerindeki hakimiyetini tanıdı, karşılığında ise Cevad Han, Borçalı ve Kazah'ta yaşayanların bir kısmını önceki yerlerine geri gönderdi.[8][9]

Bu olaylar gerçekleşirken II Irakli, Kuba Han'ı Feteli Han'la diplomatik ilişkiler kurdu. Karşılıklı olarak gönderilen temsilcilerin görüşmeleri başarılıydı. Kuba Hanlığı ile iyi ilişkilerin kurulması, II Irakli'nin Gence'de baskın olan Karabağ Hanlığına karşı Kuba Hanlığı ile ittifak kurma fikrinin oluşmasına yol açtı. Şimdi, Kubalı Feteli Han'la ve Şekili Mehmet Hasan Han'la ittifak kuran II. Irakli, 1788'in Aralık ayında Gence'nin çevresindeki bölgeleri ele geçirdi. 1789'un başlarında II Irakli'nin oğlu Vakhtang'ın komutasındaki birlikler Cevad Han'ı mağlup etti. Karabağ Hanlığı ve Gence Hanlığının durumunu zorlaştıran başka bir faktör ise IV Umme Han'ın durumuyla ilgiliydi. Karabağ ve Gence Hanlığının müttefiki olan IV Umme Han ağır hasta olduğu için kendi müttefiklerine yardım edemiyordu.[10]

1789 yılının Ocak ayında Fateli Han ve Mehmed Hasan Han, II. Irakli ile Gence Hanlığı topraklarında bir araya geldiler. Buluşma yeri Şemkirçay'ın sol sahilindeydi. Cevad Han da bu görüşte yer aldı ve bundan kısa bir süre önce Gence'nin anahtarlarını Fateli Han'a teslim etmişti. II. Irakli ile Fateli Han, ortak rakipleri olan Karabağ Hanlığına karşı ne yapmaları gerektiğini tartıştılar. Sonuç olarak, bu iki kişi bölgeyi kendi etki alanlarına böldüler. Bu bölgeye göre Güney Kafkasya'nın kalan kısmı II. Irakli'ye, Güney Azerbaycan ise Fateli Han'ın etki alanı olarak bölündü. Ayrıca müttefikler, yeni faaliyete geçen Ağa Muhammed Han Kaçar'a karşı "Rusya'nın koruması altında" savaşmaya karar verdiler. II. Irakli Şamşadil'i Gence'ye geri gönderdi ve orada belirli bir özerklik elde etti. Bu görüşten sonra Fateli Han hasta oldu ve acilen Bakü'ye kız kardeşinin yanına gitmeye karar verdi. Ancak orada 22 Mart 1789'da öldü. Bu da Cevad Han'a kendi yönetimini yeniden bağımsız bir şekilde sürdürme fırsatı verdi.[11]

Sonraki dönemler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gence Hanlığı Bayrağı

1789 yılı, Ağa Muhammed Han Kacar'ın tam anlamıyla iktidara geldiği yıldır.[12] Cavad Han, onun iktidarını ilk tanıyanlardan biriydi. Ağustos 1795'te Ağa Muhammed Han Kacar, 70.000 kişilik ordusuyla Aras Nehri'ni geçti.[13] Ordu üç bölüme ayrılmıştı: sol kanat Erivan istikametinde, sağ kanat Hazar Denizi boyunca Aras Nehri'ni geçerek Dağıstan ve Şirvan istikametinde ilerliyordu ve şahın kendisinin liderlik ettiği merkez kuvvetler Şuşa Kalesi istikametinde ilerlemekteydi. [14] Karabağ hanlığının başkenti olan Şuşa, 8 Temmuz'dan 9 Ağustos'a kadar kuşatma altında tutuldu.[15] Kartli-Kaheti, Aleksandr'ın da yardım ettiği İbrahim Halil Han'ın sert direnişi nedeniyle Ağa Muhammed Han Kacar, İbrahim Halil Han'dan belirli vergi ve haraçlar verme koşuluyla kuşatmayı kaldırdı ve Tiflis'e doğru yöneldi. Ayrıca İbrahim Halil Han, Kacar ordusunun Şuşa'ya girişine izin verme konusunda da isteksizdi.[16] Burada Cavad Han ve kendi sağ kanat orduları da ona katıldı. Kacar ordusu Tiflis'e girdi ve dokuz gün orada kaldı. Onun Tiflis'i fethi, Kızılbaş askerî gücünün Safevi İmparatorluğu zamanında olduğu gibi yeniden canlanmasının ilanıydı.[15]

Gence'de iken, Muhammed Han II. Irakli'ye son bir ültimatom gönderdi ve onu itaate çağırdı. Herhangi bir cevap alamayan Muhammed Han, Tiflis'e doğru ilerlemeye başladı.[17] Cavad Han, ona bu ilerlemede yardım etti ve kendisi de ilerlemede yer aldı. Şehri ele geçirdikten sonra, orada 9 gün kalan ve binlerce esir alıp yağmalayan müttefikler daha sonra şehri terk ettiler. Ordu bu sefer Şeki ve Şirvan hanlıklarını da itaat altına almaya gidiyordu. Ancak Muhammed Han'ın ordusunun ülkeyi terk edip Kürdistan'a gitmesinden sonra Cavad Han II. Irakli ile ilişkileri normalleştirmeye çalıştı, ancak II Irakli 1796'nın Şubat ayında oğlu Aleksandr'ın komutası altında kendi 3 binlik ordusunu Ganja'ya gönderdi, ancak ordu komutanını terk etti ve ilerleme başarısız oldu. Hemen ardından 1796'nın Mart ayında İbrahim Halil Han ve müttefiki Ümme Han'ın ordusu Gence'yi kuşattı. Bu sırada II. Irakli ikinci bir ordu toplama hazırlığı içindeydi. Bu haber Gence'ye ulaştığında, İbrahim Halil Han hızla Cevad Han ile anlaştı ve ittifak kurdu. Anlaşma gereği, Cavad Han, kız kardeşini ve oğlunu İbrahim Halil Han'a rehin verdi ve tazminat olarak 10.000 ruble ödedi. Avar Hanlığı ise ilerlemede yer alan her savaşçı için 40 ruble ödeme aldı ve evlerine döndü.[18]

Rus Çariçe II. Katerina

Gürcü ordusu Mayıs 1796'da Gence'ye ulaştı ve burayı kuşatmadan sadece 400 Gence sakinini esir almakla yetindi, ardından yeni bir sefer için Rus desteğini beklemek üzere Tiflis'e döndü. Ağa Muhammed Han'ın seferi sırasında Tiflis'in yağmalanmasını bahane eden Kraliçe Katerina, 1796'da Güney Kafkasya'nın işgaline başladı. Sefer başlamadan önce bir manifesto hazırlandı ve bölgedeki tüm soylulara gönderildi. Böylece Rus General Valerian Zubov önderliğinde Rus seferi başladı.[19] Eylül ayında Cevad Han, Zubov'a yaptığı çağrıda Kaçar tehdidini hatırlattı ve Rus birliklerinin bir an önce Gence'ye gelmesini istedi. Öyle görünüyor ki Cevat Han, Karabağ ve Kartli-Kakheti'den gelen tehditler nedeniyle Rus hükûmetini kendi korumasını kabul etmeye ikna etmek için böyle bir motivasyon seçmişti. 13 Aralık'ta Rus ordusundan bir tümen Gence'ye ulaştı ve direnişle karşılaşmadan kaleye girdi. Cevad Han kalan kalenin anahtarlarını bizzat Rus komutana teslim etti. Rus komutanın isteği üzerine kaleye bir Rus garnizonu yerleştirildi. Bu durum Katerina'nın ölümüyle değişti. Yerine geçen oğlu I. Pavel, Rus ordusunu bölgeden geri çağırdı.[20] Rus ordusu bölgeden ayrılsa da Gence'yi güvenmedikleri Cevad Han'a teslim etmek istemedikleri için onun yerine kaleyi II. İrakli'ye vali olarak teslim ettiler. Abbasgulu Ağa Bakıhanov'a göre, bunu öğrenen İbrahim Halil Han ve Selim Han ordularıyla birlikte Gence'ye gelerek Şemseddil hükümdarı Ali Sultan'ı II. Iraklı adına Gence hükümdarı olmaya zorlamaya çalışmışlardır. Cevad Han Gence'den ayrılmak istediğinde eşi Şukufa Hanım onu durdurur ve Ali Sultan'a bir mektup göndererek hapisteyken ölüme mahkûm edildiğini ve Cevad Han'ın onu affettiğini hatırlatır. Bu hatıradan etkilenen Ali Sultan hemen Cevad Han'ın huzuruna çıktı ve Gence'nin hükümdarı olma taleplerini reddetti. "Bunun üzerine halk ve diğer tüm hanlar onun asaletine hayran kalarak Cevad Han'ın yanından ayrıldılar."[21]

Valerian Zubov

Böylece Cevad Han, Gence Hanlığını yeniden sürdürmeyi başardı. 1797 yılında Ağa Muhammed Han Kafkasya'ya ikinci seferine başladı. Horasan yürüyüşünün sona ermesinin ardından Azerbaycan hanlıklarını cezalandırmak amacıyla düzenlenen yürüyüş de Rus yürüyüşüne yanıt niteliğindeydi. Cevad Han, eski dostlarına güvenerek, Ağa Muhammed Han'ın emriyle Haziran ayında Şuşa'ya gitti,[22] ancak Cevad Han, Zubov'un yürüyüşü sırasında Ruslara direnmemekle suçlanarak tutuklandı ve idamla tehdit edildi. Ancak 17 Haziran'da Şuşa kalesinde Ağa Muhammed Han'ı öldürmesi fırsatını değerlendiren Cevad Han kaçmayı başardı.[23][24]

İmparator I. Pavel 19 Ağustos 1798'de Kafkasya'ya askeri olarak dönmeye karar verdi.[17] Ertesi yıl Korgeneral Karl Knorring Gürcistan'daki Rus ordusunun komutanlığına atandı ve yardımcılarından Ivan Petrovich Lazarev ondan önce bölgeye geldi. Ancak büyük bir Rus ordusunun bölgeye gelişi, Rusya'nın siyasi niyetlerinin yeterince farkında olan Hanlıklar, Dağıstan Beylikleri ve Kaçar İmparatorluğu tarafından hoş karşılanmadı. Avar Hanı Umma Han 26 Ağustos 1800'de Rus himayesini kabul etmesine rağmen sık sık Kartli-Kakheti krallığının doğu bölgelerine yürüdü ve buraları yağmaladı. Yağmaladığı bölgelerden biri de Gence Hanlığı topraklarıydı. Şeyh Memmed Hasan, Kral XII. George'a yazdığı bir mektupta Umma Han'ın Doğu Gürcistan'la ilgili niyetlerini tasvir ediyor ve Gence Hanlığı'nın mülklerine yapılan saldırılar hakkında onu bilgilendiriyordu. Ancak mektupta verilen bilgiye göre Avarlar Gence'de yenilmelerine rağmen Cevat Han'ın ordusu karşısında 104 ölü ve 30 esir vererek geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Gence'de mağlup olmalarına rağmen Ümmet Han bölgeye yönelik politikasından vazgeçmemiştir. Yine mektupta verilen bilgilere göre İbrahim Halil Han bu konuda kendisine önemli yardımlarda bulunmuş, top ve diğer silahları göndermişti.[25]

XII. Georgi 28 Aralık 1800'de öldü. Onun ölümüyle, Cavad Han'ın Kazah ve Şemşeddil'e olan iddiaları için uygun koşullar oluştu. Rus ordusunun varlığına rağmen, Cavad Han da Avar hanlığı gibi sık sık Kartli-Kakheti'ye seferler düzenliyordu.[26][27] Tiflis'teki Rus komutanı Knorring, Cavad Han'ın bu isteklerinden haberdardı ve İmparator I. Aleksandr'ın Kartli-Kakheti'nin ilhakını önerdiği dilekçesinde bu konuya değinmişti. Birinci Rusya-Kaçar Savaşı sırasında Ruslar, şehrin Tiflis'ten Kaçar İmparatorluğu'na giden yol üzerinde yer aldığının stratejik önemini fark ettiler. Bu nedenle, Cavad Han oğlu Hüseynkulu Ağa'ya Ayrum kabilesinin ve Ermenilerin Şemşeddil'den Gence'ye taşınmasını emretti. Amacı, Rusların bölgedeki ekonomik potansiyellerini zayıflatmaktı. Buna karşılık, Knorring, Lazarev'e 1802'de Şemşeddil'e saldırma emri verdi, ancak maddi ve teknik donanım sorunlarıyla karşılaşan Lazarev, Borçalı'ya geri çekilmek zorunda kaldı. Bu başarısızlıkla öfkelenen imparator, Knorring'i daha enerjik ve yetenekli bir general olarak değerlendirilen Pavel Sisianov ile değiştirdi.[28] Bu değişiklik 19 Eylül 1802'de gerçekleşse de, Sisianov'un Tiflis'e 1803 Şubat'ında geldiği 1803'ün 25 Şubat 1803 tarihli ilk mektubunda kendisine iltifatlarda bulunarak Rus koruması altına alınmasını istedi. O, şunları yazdı:


Cevad Han, Sisianov'a ihtiyatlı ve ikitaraflı bir cevap yazar ve teklifini reddeder. Kısa bir süre sonra Sisianov, Kazah ve Şemşeddil sultanlıklarını ortadan kaldırır ve Gence'ye ilerler.[29]

1802'de 17. Yeger Alayı'nın özel, astsubay ve baş subayı. Sanatçı Adolf Charlemagne
Gürcistan'ın baş komutanı Pavel Sisianov.

Gence'ye yürüyüş için 6 tabur ve 3 filodan oluşan bir grubun organize edilmesi planlandı: Sevastopol alayından 2 tabur, Gence yolu üzerinde Şemşeddil'de bulunan Yeger alayından 2 tabur, Kafkas alayından bir tabur, Narva dragun alayından 3 filo ve 17. Yeger alayından iki bölük, baş tabur.[30] Bu taburun geri kalan iki tümeni, II. Irakli'nin dul eşi Daryu'yu geçtikten sonra Vladikavkaz'dan döndüklerinde onlara katılacaktı. Müfrezenin 20 Kasım'da Tiflis'ten 15 verst (16 km) uzaklıktaki Soğanlık köyünde buluşması, 21 Kasım'da dinlenmesi ve 22 Kasım'da hareket etmesi gerekiyordu.[31]

Tsitsianov, ordusu için maksimum erzak stoku topladıktan sonra Gence'ye doğru harekete geçti.[32] 20 Kasım'da Gence'ye doğru ilerleyen ordunun son hali olarak, 3 dragon eskadronu, Don'da yaşayan Kazaklardan oluşan iki alay, Borçalı, Kazah ve Şemşeddil'den hareket eden Azerbaycanlılardan oluşuyordu. Ordunun geçiş yaptığı ilk mevki, Soğanlık köyünden 9 km uzaklıktaydı. Belirli nedenlerden dolayı, ordu burada mola verdi ve bir gün gecikmeden sonra harekete geçti. Demurçalas köyünde Azerbaycanlı süvari birliklerinin de katılmasından sonra, bir sonraki kamp, Şikol köyünün yakınlığına yerleştirildi. Yolda geçilen dereler ve yağmur nedeniyle, 24 Kasım'da kıyafetlerin kurutulması gerekti ve ordu mola vermeye zorlandı. Ordu, 25 Kasım'da Aghstafa Irmağı'nı geçti ve bundan sonra Kazah ve Borçalı süvari birlikleri de katıldı. 27 Kasım'da ise Şemşeddil süvari birlikleri de orduya katıldı. Sisianov'un emriyle, Müslüman süvari birlikleriyle birlikte, Rus piyade ordusu her zaman Kazak birlikleriyle yerleştirilmişti. 29 Kasım'da Şamhor'da dururken, Azerbaycanlılardan oluşan ordu tamamen nehrin bir kıyısına yerleştirildi. Sonunda altı geçitten sonra, Zagiala köyüne varmayı başardılar. Burada, 17. Yeger alayının iki bölüğü onlara katıldı.[a][31]

Nihayet 29 Kasım'da Sisianov'un birlikleri Gence Hanlığı sınırını geçti.[32] Sisianov, 29 Kasım'da Şamhor'a varır varmaz Cevad Han'a bir mektup yazarak kalenin teslim edilmesini talep etti.[31] Genel olarak Gence'ye ulaşmadan önce Cevad Han'dan kendisine itaat etmesini birkaç kez istedi, ancak reddedildi. Kasım 1803'te Sisianov, 6 tabur piyade ve 3 süvari filosuyla Tiflis'ten ayrıldı.[33] 10 Aralık 1803 tarihinde Cevad Han'a yazdığı bir mektupta Gence'nin Kraliçe Tamar (1184-1213) döneminde Gürcistan'a ait olduğunu, ancak daha sonra Gürcü hükümdarların zayıflığı nedeniyle buranın elinden alındığını bildirmiştir. Rusya artık bölgenin Gürcistan'ın yasal varisi olarak iddia ediyor:[34][35][36]

"Buraya gelmemin asıl ve temel nedeni, Kraliçe Tamar zamanında Gence'nin Gürcü krallarına ait olması, ancak onların zayıflığı nedeniyle Gürcistan'dan kopmasıdır. Gürcistan'ı yüksek statülü himayesi ve vatandaşlığı altına alan Rus İmparatorluğu, Gürcistan'ın parçalanmasına kayıtsız kalamadı ve Tanrı Gence'yi Rus İmparatorluğu için korumak üzere yükseltti. Gence Gürcistan'ın malı ve parçası olmasına rağmen yabancıların elindedir. Size ordunuzla gelip şehri teslim etmenizi öneriyorum, çünkü Avrupalı bir asilzade olarak ve inancım gereği insan kanı dökülmesine önayak olamam, ancak gün doğumuna kadar yanıt gelmezse, savaş ateş ve kılıçla başlayacak ve sözümü tutabileceğimi bileceksiniz."

[37]

Cevad Han, kendisine yazdığı mektubunda tarihi olaylarla cevap vermeyi tercih etmiş ve Safevi Devleti'nden bahsetmiştir. Cevad Han'ın yazdığı mektup şöyle:

"Gönderdiğiniz mektubu şimdi aldım. Kraliçe Tamar zamanında Gence'nin Gürcistan'a bağlı olduğunu yazmışsınız. Ben böyle bir şey duymadım. Ama benim atalarım, Abbasgulu Han ve diğerleri de dahil olmak üzere, Gürcistan üzerinde otoriteye sahipti. Eğer inanmıyorsanız, Abbasgulu Han'ın Gürcistan'ın hükümdarı ve valisi olup olmadığını Gürcistan'ın büyüklerine sorun. Gürcistan'da inşa ettirdiği camiler ve dükkânlar hâlâ ayaktadır. Gürcüler onun birçok eserini ve yazısını evlerinde saklıyor. Iraklı Han'ın atası ve benim atam zamanından beri Gence ile Gürcistan arasındaki sınırın nerede olduğu biliniyor. Biz bunu dile getirmiyoruz, atalarımız Gürcistan'ın valisiydi desek bile kimse bunu kabul etmez ve Gürcistan'ı bize vermez. Daha sonra, altı yıl önce Gence kalesini Rus Şahı'na teslim ettiğimi yazarsanız, bu doğrudur. O dönemde Şahınız, biz de dahil olmak üzere Kaçar'ın tüm vilayetlerine mektuplar yazdı. Biz de onun teklifini kabul ettik ve kaleni teslim ettik. Eğer Şah, Gence'yi tekrar talep eden bir ferman yazarsa, Şah'ın fermanını bulun ve bana bildirin ki, onun yazısını gördükten sonra bir karara varalım.

Yazdığın diğer şey ise Gürcistan'a teslim olduğumdu. İmparatorunuzun mektubunun hala elimizde olduğunu bilin. Bakın, beni Gence valisi olarak mı yazıyor yoksa Gürcistan tebaası olarak mı? Buradan da anlaşılıyor ki, ifadelerinizden biri diğeriyle çelişiyor. O zaman biz Rus İmparatoru'na tabi iken Kaçar Şahı Horasan'a gitmişti ve bizim elimiz ona ulaşmamıştı. Rus imparatoruna itaat etmeyi zorunlu görüyordum çünkü o büyük bir imparatordu. Ama şimdi, Tanrı'ya şükür! Kaçar Şahı yakınlarda ve komutanının uşağı da buraya geldi ve ordu geldi ve yine gelecek.

Daha sonra Gürcistan'ın imparatorla ilişkileri olduğunu ve tüccarlarının mallarını aldığınızı yazdınız. Bu doğru. Ama siz Gürcistan'a girmeden bir gün önce biz size yazdık ve size gönderdiğimiz elçiye yüzünü bize dönmesini söyledik. Nasib bizim tebaamızdır ve tüccarlarımızın mallarını getirir. Sizin imparatorun temsilcisi olduğunuzu ve elbette adil bir karar vereceğinizi, hem adamımızın mallarını alıp vereceğinizi hem de Nasib'i ve bizden yüz çeviren diğer Şemşeddinlileri bize teslim edeceğinizi düşündük. Bunların hiçbirini yapmadığınızı gördük. Aldığımız mallara gelince, başkalarına sorun bakalım Şamkirli Gence halkından mı yoksa Gürcistan halkından mı almışız?

Ve eğer meydan okumakta ısrar ediyorsanız, biz savaşa hazırız. Eğer toplardan ve topçulardan bahsediyorsanız, Tanrı'nın lütfuyla, bizim toplarımız sizinkilerden daha az değildir. Sizin topunuzun bir menzili varsa, bizimkinin üç ve dört menzili var. Zafer Tanrı'nın elindedir. Kızılbaşlar arasında cesur olduğunuzu nasıl anladınız? Siz kendi davanızı gördünüz ama Kızılbaşların davasını görmediniz. Savaş için hazır olduğunuzu yazmışsınız. Şemşeddinli'ye geldiğinizden ve o zamandan beri cemaatimizden erzak aldığınızdan beri davaya hazırlanıyoruz. Eğer savaşmaya istekliysen gel, savaşalım.

Sözünüzü kabul etmezsem birçok sıkıntıyla karşılaşacağımı yazmışsınız. Ancak, biz sizin kandırıldığınıza inanıyoruz, ancak sizi Petersburg'dan buraya getiren talihsizliğinizdir. İnşallah, Allah'ın izniyle talihsizliğiniz ortaya çıkacaktır. Bu kadar.[38][39]

  • Cevad Han'ın mektubunun ilk sayfası.
    Cevad Han'ın mektubunun ilk sayfası.
  • Cevad Han'ın mektubunun ikinci sayfası.
    Cevad Han'ın mektubunun ikinci sayfası.
  • Cevad Han'ın mektubunun üçüncü sayfası.
    Cevad Han'ın mektubunun üçüncü sayfası.

Cevad Han, soğuk, açlık ve hayvanlara yem bulunamaması nedeniyle Rus ordusunun belli bir süre sonra geri çekilmek zorunda kalacağını düşünüyordu. Aynı zamanda rezervlerindeki sorunlardan dolayı Rus ordusu uzun süre Gence'de kalmayı düşünmüyordu. Ancak ilk direniş ve başarısızlıklardan sonra Sisianov'un geri çekilmemesinin nedeni, şehirden kaçanların şehirdeki zor duruma dair verdiği bilgilerdi.[40]

13 Aralık'ta Sisianov'un ordusu Koşkar Nehri'ni geçti ve şehri kuşatmak için hazırlıklara başladı. Eski Şemseddil sultanı Nasib Bey beş kişilik bir grupla taraf değiştirerek Ruslara teslim oldu. Şehrin ağır bombardımanı 15 Aralık'ta başladı ve ardından Cavad Han'ın teslim olması tekrar talep edildi. Cavad Han, Kaçar ordusundan yardım umarak zaman kazanmaya çalışmış ve Sisianov ile yazışmalara devam etmiştir. Sisianov, Cavad Han'dan Rus vatandaşlığını kabul etmesini, yıllık 20.000 ruble vergi ödemesini, Şemseddil üzerindeki tüm hak iddialarını geri çekmesini ve oğlu Hüseynkulu'yu rehine olarak Tiflis'e göndermesini talep etti. Cavad Han'ın bu şartları reddetmesinin ardından kaleye geniş çaplı bir saldırı için hazırlıklar başladı. Şehrin yakınlarında konuşlanan Sisianov, 29 Aralık 1803'te Cavad Han'a son mektubunu yazarak şehri teslim etmesi için bir ültimatom verdi. Mektupta şöyle yazıyordu:


Mirza Adıgözal Bey'in yazdığına göre Cevad Han ordusunu toplayıp halkını yakınlaştırır ve düşmanın üzerine yürür. Savaş, dahi şairimiz Nizami Gencevi'nin türbesinin yakınında, Kuru Gobu denilen yerde yaşanıyor. Güç dengesi açıkça eşit değildi ve bu nedenle, ağır kayıplar verdikten sonra genceliler geri çekildi ve kalenin kapılarını kapattı. Bundan sonra Javad Khan'ın Sisianov'a yazdığı mektupta şunlar yazıyordu:


Sisianov'un başkanlığında toplanan ve dört tugay komutanının katıldığı bir savaş konseyinin ardından, 3 Ocak 1804'te şehre bir saldırı başlatılmasına karar verildi.[41] Tümgeneral Portnagin komutasındaki birinci tugay Karabağ kapısından veya üst kapıdan sola doğru ilerleyecek, Albay Karyagin komutasındaki ikinci tugay ise Tiflis'ten veya iç kale kapısından saldıracaktı. Başlangıçta taktiksel bir taarruz gerçekleştirilecek, ardından geniş çaplı bir saldırı yapılacaktı.[42] Ayrıca Sisianov, karanlık saatlerde taraf değiştirip Rus ordusuna zorluk çıkarabileceklerinden korktuğu Müslüman askerleri saflardan ayırdı.[40] Onlara surları ve üzüm bağlarını korumaları talimatı verildi.[42]

Saldırıdan önce Sisianov, saldırıyla ilgili Portnagin ve genelkurmay başkanlarına şu gizli emri verdi:


Gence Kalesi'nin ele geçirilmesi

Sisianov'un da aralarında bulunduğu 17. Yeger Alayı yedek kuvvetleri oluşturarak Karabağ kapısı önünde durdu. Tiflis kapısında konuşlanan Sivastopol alayına, Gencelilerin kaleden çıkmasını engellemeleri ve gerekirse yardımlarına gelmeleri emredildi.[42] 11 toptan oluşan topçu kuvvetleri yedekte tutuldu ve korumaları 100 Kazak'a verildi. Cevad Han'ın kuvvetleri tamamen mağlup edildikten sonra orduya yağma yapma izni verildi.[42]

Albay Karyagin, sabah saat 5'e kadar kendisine tahsis edilen iki taburu büyük bir sakinlikle Zafer Bey kulesinin yakınında belirlenen yere getirdi ve Tiflis kapısına bitişik bağlarda sakladı.[43][41] Sabahın karanlığından yararlanarak, taburun yarısıyla kale duvarına saldırmaya başladı. Eşzamanlı olarak, saldırıyı düzenleyenlerin işini kolaylaştırmak için kaleye başka bir yönden saldırı düzenlendi. Han'ın ordusu kaleden 15 sazenden daha az uzaktayken fark edildi ve müdahale önlemleri başladı. Kaleden Rus ordusunun üzerine yağ, sıcak su ve taşlar döküldü. Saldırı sonucunda Gafar Bey'in kulesi Rusların eline geçti.[44] Han'ın kendisi kaledeki en büyük topun yanında bir atın üzerinde oturuyordu ve öldürülene kadar kaleni kılıçla savundu. Böylece saldırı sırasında kale duvarının yarısı ve Gence kalesinin üç kulesi kaldı. Altı kule de alındıktan sonra surdan yerde kalan Rus askerleri de şehre gönderildi. Savaşın belirleyici anında, Ermeniler Rus ordusu için şehir kapılarını açtıktan sonra, Lisaneviç'in kuvvetleri şehre girmeyi başardı. Şehirde panik hüküm sürüyordu. Sokak çatışmalarında Han'ın savaşçıları yenildi.[45] Öğleye doğru şehirde sükûnet hâkim olmaya başladı ve atlarının üzerinde altın ve diğer değerli eşyaları toplayan Rus askerleri görünmeye başladı.[46] Saldırı sırasında Han'ın 1500 savaşçısı ölmüştü. Saldırı sırasında Cevad Han ve babası Binbaşı Lisaneviç tarafından öldürüldü. Han'ın ortanca oğlu Hüseynkulu Han da birkaç saat savaştıktan sonra öldü. Han'ın en büyük oğlu Uğurlu Han ve en küçük oğlu Alikulu Han kaçmayı başarmış ve Karabağ Hanı İbrahim Halil Han'ın yanına sığınmıştır. Ayrıca Han'ın iki yeğeni ve bazı akrabaları da öldü. Bazı akrabalar Tebriz'e kaçtı.[45][44][47]

Saldırı sırasında Rusların ele geçirdiği Gence Hanlığı'nın bayrağı, Azerbaycan Ulusal Tarih Müzesi, Bakü.

Rus ordusunun yağmaya giriştiği sırada şehir nüfusunun bir kısmı Cuma Camii'ne sığınmıştı. Sisianov'un kendisi, "500 kadar Tatarın [Azerbaycan Türklerini kastediyor] belki de galiplere teslim olmak için camide toplandığını bildiriyor. Ancak bir Ermeni savaşçılarımıza aralarında birkaç Dağıstanlı Lezginin de olduğunu söyledi. Lezgilerden söz edilmesi camideki herkesin öldürülmesi için bir işaretti."[48][49][46] Bu dönemde Gürcü topraklarında yaşayan Lezgiler sık sık Rus askeri müfrezelerine saldırıyor ve bu nedenle düşman olarak görülüyorlardı. Rusların camiye sığınan sivillere saldırması sonucunda 500'den fazla barışçıl sakin öldürüldü.[48][45][50]

Bu dönemde, Gence'nin yıkımı sırasında yaşamış olan Gürcü Prensi XII. David, Gürcülerin Sisianov'a karşı öfkeli olduğunu, çünkü erkek sakinlerin çoğunun yenilmesine, kadınların esir alınmasına ve hanın kendisinin öldürülmesine rağmen şehrin yağmalanmasını ve tahrip edilmesini engelleyemediğini yazmıştır.[40]

4 Ocak'ta şehrin ana camisi kiliseye dönüşmüştü.[51][52]

Ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cevad Han'ın iki karısı vardı:

  1. Şükufe Hanım (evlilik tarihi. 1780 - ö.1812)
    • Uğurlu Han (1781-?) kısa süre Gence Hanı olmuştur. Bu durum Gence Savaşı'na kadar devam etti. 1801 yılında Şeref Cihan Begüm ile evlendi. Şeref Cihan Begüm, Gence Han'ı Muhammed Han'ın kızıydı. Bu evlilikten Memmedgulu Han, Cevad Han, Badırcihan Begüm, Büyük Begüm, Nazen Begüm ve Telli Begüm adında kızları oldu. Badircihan Begüm, Karabağ Hanı Mehdigulu Han ile evlendi. Dolayısıyla Uğurlu Han, Hurşidbanu Natevan'nın anne tarafından büyükbabası, Cevad Han ise onun büyük büyükbabasıdır.
    • Hüseyingulu Han (1784-1804) - Gence savaşında öldü. Şemseddili Nasib Sultan'ın akrabası Zeyneb Hanım ile evlendi.
    • Şirin Begüm (d. 1794), 1815 yılında Cafergulu Han Hoyski'nin en büyük oğlu Ahmed Han ile evlendi.
    • Aligulu Han
    • Tuti Bika
    • Hatun Begüm
    • Küçük Begüm
  2. Melek Nisa Begüm (evlilik tarihi 1790, ö. 1830) Muhammedhuseyn Han Muştag'ın kızıdır. Muhammed Hüseyin Han Şeki Han oluştur.
    • Aligulu Han
  3. Ermeni asıllı hizmetçi
    • Püste Begüm - Mirza Şefi'yi idaresine aldı ve Şemkir Savaşı'ndan sonra Uğurlu Han tarafından Kaçar imparatorluğuna götürüldü.

Cevad Han'ın torunu, Uğurlu Han'ın kızı ve son Karabağ Hanı Mehdigulu Han'ın eşi Bedircihan Begüm tanınmış bir şair ve halk adamıydı. Cevad Han'ın torunu Kelbali Han Musahib, Azerice ve Farsça güzel şiirler yazmıştır. Cevad Han'ın kardeşi Fatali Bey Ziyadoğlu Hali Genceli tanınmış bir şairdi. Çoğunlukla Azerice yazılan divanı şu anda Azerbaycan Millî İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsü'nde saklanmaktadır.

Miras

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cavad Han, Şah Abbas tarafından Gence'de yaptırılan ünlü Cuma Camii'nde gömülüdür. 1962 yılında yakındaki meydanın yeniden inşası bahanesiyle türbesi de yıkılmıştır. Ancak vatanseverler Cavad Han'ın kalıntılarını gizlice koruyup sakladılar ve nihayet 27 Mart 1990'da orijinal yerine yeniden gömüldü. Neyse ki, her zaman bilimsel araştırmalarla ilgilenmiş olan Profesör Mashadi Khanim Nemetova, arşivlerde Cavad Han'ın mezar taşının bir fotoğrafını bulur ve hemen bu görüntüye dayanarak mermer bir replika hazırlar. Üzerine Farsça hatla şu sözler yazılır:


Gence'deki Cevad Han'ın mezarı

Cavad Han Rus kaynakları tarafından inatçı bir figür olarak tasvir edilir. Abbasgulu Ağa Bakıhanov'a göre, "Genceli Cevad Han, yetenekli ve bilgili bir hükümdar olmasının yanı sıra, aynı zamanda acımasız bir komutan ve cesur bir adamdı."[53][54] Rus general Sergey Tuchkov, Cevad Han'ın aşırı kan dökmesinin onu teslim olmaktansa ölümü tercih etmeye ittiğine inanıyordu. Sisianov, İbrahim Halil Han'a gönderdiği bir mektupta, "Cevad Han'ın gururu onun ölümüne yol açtı ve bunun için üzgün değilim" demiştir.[55] Güney Kafkasya'da bulunan ve bir süre Rus ordusunda görev yapan Avrupalı maceracı Juan Van Halen de anılarında Cevad Han'dan bahsetmiştir.[56]

Azerbaycan'ın bağımsızlığını kazanmasının ardından Cevad Han, ülkenin tarihi kahramanlarından biri olarak kabul edilir. Cemil Hasanlı, Cevad Han'dan Azerbaycan diplomasisinin ilk sayfalarını dolduran savaşlarda gösterdiği kahramanlıklarla söz ediyor.[57] Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Azerbaycan Delegasyonu Başkanı Samad Seyidov da röportajında Cevad Han'dan bir kahraman olarak bahsetmiştir.[58]

Cevad Han'ın saray mimarı Kerbelayi Sadık, ünlü Azerbaycan şairi Mirza Şafi Vazeh'in babasıydı. Ayrıca Cevad Han'ın saray şairi Mohsun Nasiri, Hint masal tarzının Azerbaycan versiyonu olarak kabul edilen "Tutiname"nin yazarıdır.[59]

Cevad Han'ın torunları Azerbaycan'ın kuzey bölgesinde Ziyadhanov soyadını kullanmışlardır. Bu soydan gelen İsmayil Han Ziyadhanov, Rus İmparatorluğu'nun I. Duma'sında milletvekili olmuş ve daha sonra Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin en aktif isimlerinden biri haline gelmiştir. İsmayil Han'ın kardeşi Adil Han Ziyadhanov, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı'nın önde gelen isimlerinden biri olarak görev yapmış ve 1919 yılında Kaçar İmparatorluğu'na büyükelçi olarak atanmıştır. Cevad Han'ın Kaçar İmparatorluğu'na giden ve halen orada ikamet eden torunları da Cevadhani soyadını taşımaktadır.[60]

Bakü ve Gence'de Cevad Han'ın adını taşıyan sokaklar var. Ayrıca Küçük Kafkas Dağları'nın zirvelerinden birine de onun adı verilmiştir.[b][62]

Popüler kültürde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cevad Han, Sabir Rüstemhanlı'nın yazdığı "Ölümün Zirvesi" adlı eserin ana karakteridir. Daha sonra Rövşen Almuratlı, 2009 yılında bu eserden yola çıkarak "Cevad Han" filmini yaptı.[63][64]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Knez Sisianov'un 9 Aralık 1803 tarihli raporu.
  2. ^ Cevad Han Zirvesi, yüksekliği 2000 metreyi aşan zirveler arasında Gence'ye en yakın zirvedir. Cevad Han Zirvesi'nin yüksekliği 2109 metredir. Zirve, Küçük Kafkasya'nın Pand sıradağlarında yer almaktadır. Bu dağ silsilesi, Murovdağ silsilesinden ayrılır ve Kürəkçay ve Ganjaçay nehirlerinin havzasında önemli bir rol oynar. Cevad Han Zirvesi, tarihi Gence Hanlığı'nın Kurekbasan bölgesinde, geleneksel Han otlaklarının en yüksek zirvesinde yer almaktadır.[61]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Akopyan, Alexander V (Autumn 2008). "Ganja Coins of Georgian Types, AH 1200–1205" (PDF). Journal of the Oriental Numismatic Society. 197 (Supplement: Caucasian Numismatics, Papers on the Coinage of Kartl-Kakheti (Eastern Georgia), 1744-1801). ss. 47-52. 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2014. 
  2. ^ Swietochowski, Tadeusz (1995). Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition. Columbia University Press. ss. 4. ISBN 0-231-07068-3. 
  3. ^ Bəhməni Qacar 2020, s. 27-28.
  4. ^ Bəhməni Qacar 2020, s. 33.
  5. ^ Berje 1875, s. 905–906.
  6. ^ Babayev 2003, s. 22.
  7. ^ Həsənov 2020, s. 149.
  8. ^ a b Babayev 2003, s. 33.
  9. ^ Butkov 1869, s. 194–195.
  10. ^ Babayev 2003, s. 34.
  11. ^ Babayev 2003, s. 36.
  12. ^ Daryaee 2011, s. 397.
  13. ^ Rayfield 2013, s. 255.
  14. ^ Fisher 1991, s. 128.
  15. ^ a b Fisher 1991, s. 126.
  16. ^ Tapper 1991, s. 122.
  17. ^ a b Bournoutian 2021, s. 17.
  18. ^ Dubrovin 1886, s. 60-61.
  19. ^ Akopyan 2008, s. 47–52.
  20. ^ Bournoutian 2021, s. 19.
  21. ^ Zaqareli 1891, s. 163.
  22. ^ Butkov 1869, s. 430-432.
  23. ^ Bournoutian 2021, s. 20.
  24. ^ Fisher 1991, s. 329.
  25. ^ Berje 1866, s. 177.
  26. ^ Bournoutian 2021, s. 32.
  27. ^ Saparov 2014, s. 18.
  28. ^ Babayev 2003, s. 59.
  29. ^ Butkov 1869, s. 504.
  30. ^ Дубровин 1866, ss. 224.
  31. ^ a b c Дубровин 1866, ss. 225.
  32. ^ a b Лапин 2011, ss. 110.
  33. ^ Bournoutian 2021, s. 47.
  34. ^ Bournoutian 2021, s. 48.
  35. ^ Daniel 2012.
  36. ^ Baddeley 2011, s. 17.
  37. ^ Potto 2008, s. VII bölmə.
  38. ^ Gəncəli Cavad xanın Sisianova yazdığı məktub 2020, s. 193-195.
  39. ^ Kavosi 1994, s. 164.
  40. ^ a b c Лапин 2011, ss. 111.
  41. ^ a b Бобровский 1893, ss. 212.
  42. ^ a b c d Дубровин 1866, ss. 232.
  43. ^ Дубровин 1866, ss. 233.
  44. ^ a b Swietochowski 1995, ss. 4.
  45. ^ a b c Бобровский 1893, ss. 214.
  46. ^ a b Дубровин 1866, ss. 234.
  47. ^ Berje 1875, s. 905.
  48. ^ a b Бабаев 2003, ss. 104.
  49. ^ Владыкин 1885, ss. 261.
  50. ^ Харитонов 2000, s. 102.
  51. ^ Дубровин 1866, ss. 231.
  52. ^ Лапин 2011, ss. 112.
  53. ^ Bakikhanov 2009, s. 154.
  54. ^ Bournoutian 2021, s. 57.
  55. ^ Bournoutian 2021, s. 102.
  56. ^ Halen 1828, s. 306.
  57. ^ Hasanli 2015, s. 306.
  58. ^ Seyidov 2013, s. 59.
  59. ^ ""Mirza-Shafi Vazeh (1794-1852)"". literature.aznet.org. 28 Ocak 2002. 22 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2022. 
  60. ^ Seyyed Sajjad Hosseini (2013). "Review of the works of the first ambassador of Azerbaijan to Iran". ww.localhistory.ir. 6 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2022. 
  61. ^ "Cavad xan Zirvəsi". www.cavadxan.org. 5 Temmuz 2022. 17 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2022. 
  62. ^ "Hiking along the Chiragli – Javadkhan peak trail". Azerbaijani Travel. 2017. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2022. 
  63. ^ Nazrin Gadimova (12 Şubat 2014). "Movie on Azerbaijan's Javad Khan screened in New York". www.azernews.az. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2022. 
  64. ^ ""Özünə hörmət edən rejissor dəyərsiz əsər çəkməz": [Rövşən Almuradlı ilə "Cavad xan" filmi haqqında]". Mövqe. Ağustos 2008. 

Kaynak

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cevad_Han&oldid=34532342" sayfasından alınmıştır