Cengiz Mustafayev (gazeteci)
Cengiz Mustafayev | |
|---|---|
 Çingiz Mustafayev | |
| Doğum | 29 Ağustos 1960 Kapustin Yar, Astrahan Oblastı, Sovyetler Birliği |
| Ölüm | 15 Haziran 1992 (31 yaşında) Nahçıvanlı, Hocalı, Azerbaycan |
| Defin yeri | Şehitler Hiyabanı |
| Milliyet | Azerbaycanlı |
| Meslek | Savaş Muhabiri • Gazeteci • DJ |
| Çocuk(lar) | Fuad Mustafazade |
| Madalya(lar) |  Azerbaycan'ın Millî Kahramanı |
Cengiz Mustafayev (Azerbaycan dili:Çingiz Mustafayev), 29 Ağustos 1960 tarihinde Astrahan Oblastı`da doğmuş, 15 Haziran 1992 Hocalı`da, şehit edilmiştir, Azerbaycanlı gazeteci ve Azerbaycan Ulusal Kahramanıdır[1].
Cengiz Mustafayev'in kurduğu "215 kl" stüdyosunda, bilgi ablukası altındaki Azerbaycan'la ilgili gerçekleri anlatan haberler, ABD ve Avrupa'nın önde gelen televizyon ajansları ve televizyonlarına ulaştı. 1983 yılında dünyada ilk kez "Dünkü geçti" rap şarkısını Azerbaycanca seslendirdi[2].
Cengiz Mustafayev`in Hocalı Soykrımı`nı anlatan filmi tüm dünyada Ermenistanın itibarına ciddi şekilde zarar verdi. 15 Haziran 1992`te Askeran ilçesinin Nahçivanlı köyünde çekim yaparken, atılan şarapnel parçasıyla öldürüldü.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Cengiz Mustafayev, 29 Ağustos 1960'da Astrahan Vilayetinin Vladimirovski ilçesine bağlı Kapustin Yar köyünde Fuad Mustafayev ve Nahış Mustafayeva ailesinde doğdu. Aslen Şekilidir. 1964 yılında ailesiyle birlikte Bakü'ye taşındı. Babası onun asker olmasını istediğinden Cengiz'i Cemşid Nahçivanski Askerî Lisesine gönderdi. Burada 3. sınıftan 10. sınıfa kadar okudu. Sonunda askeri okuldan ayrılarak normal liseye girdi. 1977 yılında Yasamal ilçesindeki 167 numaralı okuldan mezun oldu[3].
Kendisini reformcu-yenilikçi olarak gören Mustafayev, 1970'li yıllarda SSCB ve Azerbaycan'da ilk disko kulübünün kurucusudur. Azerbaycan'ın ilk DJ'i olarak biliniyor. Eylül 1981'de Mustafayev'in önderliğinde 12 "light DJ" ve "teknisyen"den oluşan "3M" adlı bir grup kurdu. Annesinin doktor olmasını istemesi üzerine Cengiz Mustafayev 1977 yılında Azerbaycan Tıp Enstitüsüne girdi ve 1983 yılında enstitüden başarıyla mezun oldu. Eğitimini tamamlayan Cengiz Mustafayev Şabran ilçesinde üç yıl doktor olarak çalıştı. Tıp Enstitüsünü bitirdikten sonra İnşaat Mühendisleri Enstitüsü pansiyonuna başhekim olarak atandı.
1983 yılında dünyada ilk kez "Dünkü geçti " rap şarkısını Azerbaycanca seslendirdi. O dönemde Cengiz Mustafayev Bakü'de "Neşe" adında küçük bir kafe açtı. 1985 yılında kurduğu "Cengi" derneğindeki faaliyetleri Azerbaycan gençleri arasında popülerlik kazandı. Birlik, Sovyetler Birliği'nde başlayan ve Azerbaycan'da şekillenen yeniden yapılanma sürecinin ilk olgun tezahürüydü. 1990'lı yıllarda Azerbaycan televizyonunda "Doğaçlama" ve "Perşembe" programlarının, "Gençlik" pop programının ve "Ozan" rock grubunun yaratıcısıydı.
Gazetecilik faaliyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]20 Ocak 1990 olayları sırasında Cengiz Mustafayev kliniği terapist merkezi olarak kullandı. Kasım 1991'den itibaren Azerbaycan Devlet Televizyonunda gazeteci ve muhabir olarak çalıştı. Ancak Azerbaycan ölçeğinde hareket etmek yeterli olmadı. Haberleri, bilgi ablukası altındaki Azerbaycan'la ilgili gerçeği Amerika ve Avrupa'nın önde gelen televizyon ajansları ve televizyonlarında buldu. Devlet televizyonundaki sansür ve katı yasaklar, Mustafayev'i geniş faaliyet olanaklarından mahrum bıraktı. Bu nedenle Cengiz, "215 kl" stüdyosu gibi özerk bir kurumun yaratılmasının başlatıcısı ve yaratıcısı oldu. Haberleri genellikle cepheden yapıldığından, birçok izleyici 215 kl stüdyosunu savaş hakkında haber yapan bir televizyon kuruluşu olarak algıladı.
Ülkenin savaş giden bölgelerinden etkili haberler, bireysel askerlerle ilgili özel raporlar ve Azerbaycan'daki siyasi süreçlerle ilgili ayrıntılı bilgiler onun eseriydi.
Allahverdi Bağırov'un Vitali Balasanyan ile yaptığı görüşmeler sonucunda askeri kameramanlar Seyidağa Mövsümlü ve Cengiz Mustafayev'in Hocalı'daki olayların görüntülerini kaydetmesi mümkün oldu[4].
Cengiz Mustafayev her ne kadar her haberiyle Azerbaycan izleyicisine aşina olsa da dünya onu Hocalı'da çektiği filmle daha çok tanıdı. Cengiz Mustafayev'in tam da bu filmiyle Ermenistan'ın itibarı tüm dünyada ciddi biçimde sarsıldı. Cengiz Mustafayev bu olayı Seyidağa Mövsümlü'den iki gün sonra, 28 Şubat'ta çekebildi. Daha sonra 1993 yılının başında Seyidağa, kendi çekimlerinden yola çıkarak "Hocalı Yüzyılının Trajedisi" adlı bir film yaptı. Bu Hocalı soykırımı olayını konu alan ilk filmdi[5].
Karabağ Savaşı`na katılımı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ermenistan'ın Azerbaycan'a karşı Karabağ saldırısı başladıktan sonra Cengiz Mustafayev gazetecilik mesleğini yürütmek üzere bölgeye gitmiştir. 1991 yılından itibaren Azerbaycan Devlet Televizyonu'nda muhabir olarak çalışmaya başladı. Ancak sadece Azerbaycan çapında faaliyet göstermekle yetinmedi. Onun röportajları Azerbaycan'ın yanı sıra pek çok Avrupa ülkesinde ve ABD'deki çeşitli kanallarda yer aldı. Ancak Sovyet döneminde devlet televizyonunda var olan sansür ve ciddi yasaklar Cengiz Mustafayev'i geniş faaliyet olanaklarından mahrum ediyordu. Bundan dolayı Cengiz haberlerini derlediği özerk bir haber stüdyosu kurdu[6].
Cengiz Mustafayev, Azerbaycan-Ermenistan savaşının 1992 yılına kadar olan döneminde cephede olanları medyaya taşıyan önemli bir şekil olarak rol aldı. Ülkenin savaştaki bölgelerinden haberler, askerlerle yaptığı özel röportajlar ve tüm bunların yanı sıra Azerbaycan'daki siyasi süreç hakkındaki derlemeler Cengiz Mustafayev'in haberlerini oluşturuyordu. Cengiz Mustafayev, Azerbaycan kamuoyunda röportajları ile ün kazanmış olsa da, dünya onu daha çok Hocalı'da çektiği filmle tanıdı. Cengiz Mustafayevin Hocalı'da Ermeni askerlerce yapılan katliamı gözler önüne sermesi ile Ermenistan'ın imajı tüm dünyada ciddi sarsıntıya uğradı. Cengiz Mustafayev savaş bölgesinde yalnızca bir muhabir olarak görev almıyor, aynı zamanda bir asker hatta kumandan gibi birçok görevi kendi üstleniyordu[7].
Cengiz Mustafayev sekiz ayda Karabağ savaşını konu alan 18 belgesel çekti. Mustafayev savaş bölgelerine sadece muhabir olarak gitmedi. Cephede asker, subay ve hatta komutan olarak birçok görev üstlendi. Vapurla Laçin'den ayrılan askerlere verdiği sert ve kısa talimatlar ve Cengiz'in bu emirlerin yerine getirilmemesi durumunda sergileyeceği duygusal davranışlar, televizyon tarihinin dramatik sayfaları olarak hatırlanıyor. Televizyon eleştirmeni Elşad Guliyev, "Buluşma yeri değiştirilemez" filmindeki Cengiz Mustafayev'i Jeglov karakterine benzetmişti:
| “ | Cengiz duyarlılığı ve romantizmiyle tam bir Azerbaycan karakterine sahipti. Her zaman haklı olmasına rağmen hiçbir zaman kendi gerçeği için mücadele etmedi. Korkaklara ve hainlere karşı her zaman acımasızdı. Ancak ekmeğin son parçasını arkadaşıyla paylaşmaya hazırdı. En önemlisi Cengiz Mustafayev ülkesini karşılıksız seviyordu. | ” |
Cengiz Mustafayev'in bir savaş muhabiri olarak cephede parlayan yıldızı yine cephede son buldu. 15 Haziran 1992 tarihinde Hocalı rayonunun Nahçıvanlı köyünde Azerbaycanlı askerler ile Ermeni askerler arasında çıkan çatışma sırasında, çatışmayı görüntüleyen Cengiz Mustafayev burada yaralanmış, sonrasında ise ölmüştür. Cengiz Mustafayev'in kamerası vurulmadan açıktı ve ölene dek çekim yapmaya devam etmiştir. Vurulduktan sonra son sözü "öldüm" olmuştur.[8]
Vefatı
[değiştir | kaynağı değiştir]15 Haziran 1992'de Askeran ilçesinin Nahçivanlı köyünde çekim yaparken, aldığı şarapnel mermisi nedeniyle hayatını kaybetti. Vahid Mustafayev'in sözlerine göre Cengiz, "ABC News" için materyal hazırlıyordu ve bölgedeki zor duruma rağmen sözkonusu saldırıyı kameraya alabildi. Cengiz, havan topu atışı sırasında şarapnel nedeniyle ağır yaralandı, sağ bacağının uyluk kemiğinde arteriyel damar hasar gördü ve o, savaş alanında hızlı kanama nedeniyle vefat etti. Ancak Cengiz Mustafayev'in kamerası çekime devam etti[9].
Cengiz Mustafayev'in arkadaşı ve besteci Rasim Muzafferli'nin 2017'de verdiği röportajdan:
| “ | Cengizin cenazesi yıkanırken orda bulunanlardan biri olarak ben onun yarasını da gördüm,yarasının önden olduğunu ve yarasınnı büyük bir delik olduğunu da. Büyük delik olması, bu yaranın kurşundan değil şarapnel mermisinden olduğunu gösteriyor. Şah damarını tutmuştu. Yakın mesafeden ateş edilseydi şarapnel önden girip arkadan çıkması gerekirdi ama öyle olmadı. Neden? elini kaldırıp fotoğraf çektiği için çelik yeleği yukarı kalktı. Cengiz'in ailesinden ve onu sevenlerden tekrar tekrar özür diliyorum ama bu sözleri söylemek zorunda kaldım." | ” |
Cengiz Mustafayev'in tahliye edildiği askerî hastanenin eski yedek askeri doktoru olan ve o dönemde Ağdam ilçesine bağlı Mahrizli köyü orta öğretim okulu binasında faaliyet gösteren Ali Gurbanlı'nın 2024 yılında verdiği bir röportajdan[10]:
| “ | "Cengiz Mustafayev hastaneye getirildiğinde tüm hazırlıkları yaptık. Ancak bize getirildiğinde o artık vefat etmişti,şehit olmuştu. İlk bakışta kurşun yarasına benziyordu. Ancak hem zaten hayatını kaybettiği için, hem de çok sayıda yaralı olduğu için kendisini tam olarak muayene edemedik. Cengiz Mustafayev muhtemelen karnının alt kısmından aldığı kurşun yarası nedeniyle kanamadan ölmüştü. | ” |
Cengiz Mustafayev'in tahliye edildiği Ağdam ilçesine bağlı Mahrizli köyü orta öğretim okulu binasında faaliyet gösteren askerî hastanenin güvenlik müfrezesinin komutanı olarak görev yapan İntigam Asadov'un 2024 yılında verdiği röportajdan:
| “ | "Durum gergin olmasına rağmen tahliye operasyonlarını durdurmadık. Cengiz çok zor şartlar altında götürüldü. Mesafe ve yara, ciddi kanama yaşama ihtimalini sıfıra indirdi. Daha sonra Cengiz Mustafayevin kanlı sedyesini aldım ve köyde bulunan Rahib Memmedov Savaş Zaferi Müzesi'nde sergilenmek üzere muhafaza ettim. Cengiz Mustafayevi, sağlık teşkilatı mensupları Elmidar Valiyev ve Gültekin Asgarov'a tahliye etti.” | ” |
Elmidar Valiyev ve Gültekin Asgerova, bir gün sonra Nahçıvanlı köyünde karşı tarafın attığı havan mermisinin patlaması sonucu hayatını kaybetti. Gültekin Asgarova, ölümünden sonra "Azerbaycan'ın Milli Kahramanı" unvanına layık görüldü ve Elmidar Valiyev, özel cesaretinden dolayı "Azerbaycan Bayrağı Nişanı" ile ödüllendirildi[11].
Cengiz Mustafayev 1992 yılında Bakü şehitliğinde defnedildi.
Özel Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1979-1983 yılları arasında oyuncu Lütfali Abdullayev'in kızı Gülnara Abdullayeva ile nişanlıydı. Evliydi ve Fuad adında bir oğlu vardı[12].
ANS Şirketler Grubu'nun başkanı Vahid Mustafayev ve TV yapımcısı Seyfulla Mustafayev'in kardeşidir.
Kalıtsal
[değiştir | kaynağı değiştir]Bakü'de yaşadığı binanın önüne bir barelyef yapılmıştır. Cemşid Nahçivanski askeri lisesine büst yerleştirildi.Azerbaycan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı'nın Şüvelandaki dinlenme köşesi, Bakünün sokaklarından biri, ANS CM radyo istasyonu, onun adını taşımaktadır.
28 Ağustos 2010'da ABD'nin CNN TV kanalı Mustafayev'in hayatı, çalışmaları ve filme aldığı Hocalı trajedisi hakkında bir haber yayınladı. Gazeteci Sevinj Osmangyzi'nin kaleme aldığı olay örgüsü, Ermenilerin Hocalı'da yaptığı zulmü dünyaya duyuran Cengiz Mustafayev'in çektiği görüntülere dayanıyor. 31 Ağustos 2011'de Almanya'da Mustafayev'in resminin bulunduğu 3.000 adet posta pulu basıldı. 2013 yılında Şabran'da kendi adını taşıyan park açıldı.
Cengiz zirvesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Şahdağ'da "Cengiz Zirvesi" olarak bilinen 4.062 metrelik zirveye onun adı verilmiştir ve ilk kez 2000 yılında fethedilmiştir. Zirvede onun adını taşıyan bir plaket bulunmaktadır[13].
Cengiz Mustafayev'in adını taşıyan Fon 1999 yılından beri faaliyet göstermektedir. Babası Fuad Mustafayev vakfın başkanıdır. Fon, "Yılın Adamı", "En İyi Gazeteci" ödüllerini ve "Yurtsever ve Askeri Şarkı Yarışmasını" hayata geçirdi. Vakfın girişimiyle Şeki'de "Cengiz Kulübü" kuruldu. Fon, kitlesel medya çalışanlarının eğitimine ve "Cengiz Mustafayev" kampına yardım etti[14].
Müzikte
[değiştir | kaynağı değiştir]1996 yılında Deyirman'ın 2. albümü "Kurt"ta yer alan "Ya Karabağ, Ya Olüm" şarkısı Cengiz Mustafayev'in Hocalı soykırımını konu alan filmiyle remixlendi.
2004 yılında rapçi Hüseyin Derya, "Uyan Bahtım" albümünden "Cengiz Mustafayev" şarkısını gazeteciye ithaf etti.
Filmografi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Adam cinsi arasında cins adam (kısa belgesel film)
- Onurla ve sevgiyle Azerbaycan (film, 2006)
- Kötü Haber Getiren Garip İnsanlar-2 (Sinema Filmi, 2005)
- Kötü Haber Getiren tuhaf adamlar (film, 1993)
- Başka Bir Hayat (film, 1987)
- Sonbaharın 17 Anı (film, 2007)
- Yaramaz (film, 1988)
Ödüller
[değiştir | kaynağı değiştir]Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı'nın 6 Kasım 1992 tarih ve 294 sayılı fermanı ile Mustafayev Cengiz Fuad oğluna ölümünden sonra "Azerbaycan'ın Milli Kahramanı" unvanı verildi. "Altın Yıldız" madalyası - 1992 (1992) - Azerbaycan'ın Ulusal Kahramanı
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kendi şehadetini yayınlayan muhabir: Bugün Çingiz Mustafayev'in 60. yaş günü". 6 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "CNN broadcasts Chingiz Mustafayev's documentary on Nagorno-Karabakh war - UPDATE - SHOCKING FOOTAGE". 21 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "Milli Qəhrəman Çingiz Mustafayev – 54". 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "Çingiz Mustafayev". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "Bu gün Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, jurnalist Çingiz Mustafayevin doğum günüdür". 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "Cengiz Mustafayev'in Görüntüleri - Ay Yıldızın İzinde - TRT Avaz". 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "Düz 27 il əvvəl məşhur telereportyor həyatını itirdi və vətəninə milli qəhrəman qazandırdı". 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "CNN About Chingiz Mustafayev". 2 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2012.
- ^ "Çingiz Mustafayev necə şəhid olub? 10 fakt - Video". 5 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "Vahid Mustafayev: "Çingiz və Mübariz: jurnalist və əsgərin şücaəti"". 28 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "S.Ə. Əsgərovaya, A. M. Mustafayevə və Ç. F. Mustafayevə "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adı verilməsi haqqında". 6 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "Çingiz Mustafayev kimdir?". 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "Çingiz Mustafayev zirvəsinə yürüş artıq ənənəyə çevrilib". 9 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ "ANS ŞİRKƏTLƏR QRUPUNUN VƏ ÇİNGİZ MUSTAFAYEV ADINA FONDUN TƏSİS ETDİYİ "2004-CÜ İLİN ADAMI" MÜKAFATI TƏQDİM OLUNMUŞDUR". 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
