Buz sahanlığı
Buz sahanlığı, kıta sahanlığının üstünde yüzen kalınlığı 2 metreden kalın buz kütleleridir. Kalınlıkları genellikle 100 ile 1.000 metre arasındadır. Buz sahanlığı kırılıp (buzağılama) oldukça büyük buzullar meydana getirir. Buz sahanlıkları sadece Antarktika, Gronland, Kanada ve Rusya'da bulunur.
Buz sahanlıkları, deniz buzunun aksine ankraj buzunun üstünde oluşur, dolayısıyla tektonik kıta sahanlığına temas eder.
Yerçekimi buzun üzerinde yarattığı basınç, merkezden kıyıya doğru bir gerginlik meydana getirir.[1] Bu mekanizma, kırılma veya buzağılama, buz sahanlıklarında kütle kaybının en büyük sebebi olduğu düşünülmekteydi, ancak NASA tarafından yapılan 14 Haziran 2013 tarihinde Science akademik dergisinde yayınlanan bir araştırma okyanus suyunun Antarktik buz sahanlığının altını eritip inceltmesinden dolayı olduğu bulgusuna vardı.[2]
Genellikle buz sahanlıklarının kıyı çizgisi büyük buzağılama unsurları arasında yıllar ya da onyıllar boyunca boyunca genişler. Yüzeyde kar yağışı ve tabanda erime buz sahanlığının kütle dengesinde büyük rol oynar.
Dünyanın en büyük buz sahanlıkları Antarktika'da Ross Buz Sahanlığı ve Filchner-Ronne Buz Sahanlığıdır.
Buz sahanlığı küçülmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Son birkaç yılda buzul bilimcileri, buz sahanlıklarında istikrarlı kırılma, erime ve ayrılma yoluyla küçülme gözlemlemektedirler.[3]
Ellesmere buz sahanlığı 20. yüzyılda %90 oranında küçülmüştür. 1986'da yapılan bir gözlem, 1959 ve 1974 arası Milne ve Ayles buz sahanlıklarından 48 km2 buzağılama gözlemlemiştir.[4] Ayles buz sahanlığı 13 Ağustos 2005'te tamamen buzağılayıp yok olmuştur. Ward Hunt buz sahanlığı, 1061-1962 yılları arasında 600 km2 buz kaybetmiştir.[5] 1967-1999 arası %27 küçülüş göstermiş ve 2002 yılında bölünme göstermiştir.[6][7]
Antarktika'daki Larsen Buz Sahanlığının iki bölmesi 1995-2002 arasında yüzlerce parçaya bölünmüştür. 2017 yılında Larsen Buz sahanlığı neredeyse ikiye bölünüp devasa bir buz adası buzağılamıştır.[8]
Her ne kadar buzağılayan buz sahanlıklarının tuzluluğunun fazlasıyla düşük olması sebebiyle küresel deniz seviyelerini arttırmayacağı düşünülse de eriyen su sadece ~%2.6 daha yoğundur. Dolayısıyla bu buz kütleleri erirse su seviyeleri artacaktır, dünyadaki bütün buz sahanlıkları erirse deniz deviyelerini 4 cm yükseltir.[9][10][11]
Antarktika buz sahanlıkları
[değiştir | kaynağı değiştir]Ana madde:Antarktika buz sahanlıkları listesi
Antarktik kıyı çizgisinin çok büyük bir bölümü buz sahalığı ile kaplıdır.[12] Toplam alanı 1.550.000 km2dir.[13]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Greve, R.; Blatter, H. (2009). Dynamics of Ice Sheets and Glaciers. Springer. doi:10.1007/978-3-642-03415-2. ISBN 978-3-642-03414-5.
- ^ "Warm Ocean, Not Icebergs, Causing Most of Antarctic Ice Shelves' Mass Loss". NASA. 24 Haziran 2013. 23 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2018.
- ^ "Antarctic ice shelf 'hanging by thread': European scientists" 23 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. July 10, 2008. Yahoo! News.
- ^ Jeffries, Martin O.Ice Island Calvings and Ice Shelf Changes, Milne Ice Shelf and Ayles Ice Shelf, Ellesmere Island, N.W.T. 28 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Arctic 39 (1) (March 1986)
- ^ Hattersley-Smith, G. The Ward Hunt Ice Shelf: recent changes of the ice front. Journal of Glaciology 4:415–424. 1963.
- ^ Vincent, W.F., J.A.E. Gibson, M.O. Jeffries. Ice-shelf collapse, climate change, and habitat loss in the Canadian high Arctic 10 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Polar Record 37 (201): 133–142 (2001)
- ^ NASA Earth Observatory (20 Ocak 2004). "Breakup of the Ward Hunt Ice Shelf". 16 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019.
- ^ Kropshofer, Katharina (9 Ekim 2017). "Scientists hope damage to Larsen C ice shelf will reveal ecosystems". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 6 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2018.
- ^ "Melting of Floating Ice Will Raise Sea Level". physorg.com. 5 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2018.
- ^ Noerdlinger, P.D.; Brower, K.R. (Temmuz 2007). "The melting of floating ice raises the ocean level". Geophysical Journal International. 170 (1). ss. 145-150. Bibcode:2007GeoJI.170..145N. doi:10.1111/j.1365-246X.2007.03472.x.
- ^ Jenkins, A.; Holland, D. (Ağustos 2007). "Melting of floating ice and sea level rise". Geophysical Research Letters. 34 (16). ss. L16609. Bibcode:2007GeoRL..3416609J. doi:10.1029/2007GL030784.
- ^ Bindschadler, R.; Choi, H.; Wichlacz, A.; Bingham, R.; Bohlander, J.; Brunt, K.; Corr, H.; Drews, R.; Fricker, H. (18 Temmuz 2011). "Getting around Antarctica: new high-resolution mappings of the grounded and freely-floating boundaries of the Antarctic ice sheet created for the International Polar Year". The Cryosphere. 5 (3). ss. 569-588. Bibcode:2011TCry....5..569B. doi:10.5194/tc-5-569-2011. ISSN 1994-0424. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019.
- ^ Depoorter, M. A.; Bamber, J. L.; Griggs, J. A.; Lenaerts, J. T. M.; Ligtenberg, S. R. M.; van den Broeke, M. R.; Moholdt, G. (3 Ekim 2013). "Calving fluxes and basal melt rates of Antarctic ice shelves". Nature (İngilizce). 502 (7469). ss. 89-92. Bibcode:2013Natur.502...89D. doi:10.1038/nature12567. ISSN 0028-0836. PMID 24037377.
