Boğdan Sarayı
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Durum | Yıkılmış |
| Tür | Saray |
| Mimari tarz | Bizans |
| Konum | İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Koordinatlar | 41°01′47″K 28°56′32″D / 41.02972°K 28.94222°D |
Boğdan Sarayı, Türkiye'nin İstanbul kentinde bulunan eski bir saraydı. Bizans döneminde inşa edilen yapının orijinal adanışı bilinmemektedir. Osmanlı döneminde, Miralı Nikolaos'a adanan küçük yapı, Ayos Nikolaos tu Bogdansarayi (Ἅγιος Νικόλαος τοῦ Βογδανσαράγι) olarak biliniyordu[1][2] ve Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Moldovalı hospodarın elçiliğinin Bâb-ı Âli'deki ikametgâhının bir parçasıydı.[1][2] Yer üstündeki kısımları neredeyse tamamen kaybolmuş olan bina, Konstantinopolis'teki Bizans mimarisinin küçük bir örneğidir.
Konumu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kilisenin kalıntıları İstanbul'un Fatih ilçesinde, Salmatomruk semtinde, Edirnekapı'ya çok uzak olmayan, Kariye müzesinin 250 m doğusunda ve Kefeli Camii'nin 100 m kuzeyinde bulunmaktadır, ikisi de eski Bizans dini yapılarıdır.[1] Yapının kalıntılarına, 2012 itibarıyla Draman Caddesi 32'deki bir lastikçi dükkanında kapalı oldukları için, ulaşılması zordur.[3]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bizans dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bina, Haliç'e bakan Konstantinopolis'in altıncı tepesinin yamacına inşa edilmiştir. Bizans dönemindeki yapı hakkında hiçbir şey bilinmemektedir, ancak konumu nedeniyle büyük olasılıkla Kayadaki Vaftizci Yahya Manastırı'nın (Ἅγιος Ιωάννης Πρόδρομος ἐν τῇ Πὲτρα, pr. "Ayos Yoannis Prodromos en ti Petra") bir ekiydi, Konstantinopolis'in en büyük manastırlarından biriydi ve diğer kalıntıların yanı sıra İsa'nın Çilesi'nin aletleri de burada saklanıyordu.[4] Bununla birlikte, küçük boyutları nedeniyle binanın manastırın katholikonu (ana kilisesi) olması olası değildir.[4] Bazı kaynaklara göre, Komnenoslar döneminde, on ikinci yüzyılda inşa edilmiştir,[1][5] bazılarına göre ise on dördüncü yüzyılda bir Palaiologos vakfıdır.[2] Kuzey-güney yönü, başlangıçta bir kilise olarak değil, bir cenaze şapeli olarak inşa edildiğini göstermektedir.[1][2]
Osmanlı dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
1453'te İstanbul'un fethinden sonra, 16. yüzyılda şapel, Boğdan voyvodası/hospodarının İstanbul'daki elçilerini ağırlamak için satın aldığı büyük arazi arazisinin bir parçası haline geldi ve buna göre Boğdan Sarayı olarak adlandırıldı.[1][5][6] Bu açıdan, bir patrici evinin özel şapeli olarak kullanımı Osmanlı şehrinde nadir görülen bir durumdur. 18. yüzyılın başlarında kompleks yüksek sınır duvarı onu yangınlardan koruduğu için gözde bir mülk olduğundan padişah tarafından birkaç yabancı elçinin ikametgahı olarak kiralandı, bunların arasında sırasıyla 1634 ve 1657-58'de İstanbul'da ikamet eden Osmanlı Babıali'ndeki İsveç elçileri P. Strasburg ve C. Rolomb da vardı.[2] Haziran 1760'ta Fenerli John Kallimahes, bunu Aynoroz Dağı'ndaki Rus St. Pantaleon manastırına bağışladı.[4] Kompleks 1784 yangınında yandı ve sonrasında arazi sadece bir pazar bahçesi olarak kullanıldı.[2] Kilisenin Aynoroz manastırına ait olduğu, Ocak 1795 ve Ağustos 1814'te Kallimahes'in akrabaları tarafından tekrar doğrulandı, ancak Rus rahipler muhtemelen Rus İmparatorluğu ile Bâb-ı Âli arasındaki savaş hali nedeniyle kilisenin restorasyonuna pek ilgi göstermediler.[4] 19. yüzyılda yapı giderek çürüdü ve 1894 İstanbul depreminden sonra harabeye döndü. 1918'de bir Alman arkeolog gizli kazılar yaptı ve kriptada üç isimsiz mezar buldu.[4] 20. yüzyılın ikinci yarısında binanın kalıntıları bir gecekonduya çevrilmişti ve günümüzde bir lastik dükkanının içinde yattıklarından bunlara erişim neredeyse imkansızdır.[7] 2012 itibarıyla yer üstündeki kısımlar neredeyse yok oldu ve yalnızca kripta hala varlığını sürdürüyor.[4]
Tanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yapı, kenarları 6,20 m ve 3,50 m olan dikdörtgen bir plana sahipti ve başlangıçta yer üstü bir şapel ve yer altı bir kriptadan oluşan iki kattan oluşuyordu.[2] Şapel, duvarlar boyunca iki enine kemer üzerinde ısrar eden pandantifli bir kubbe ile taçlandırılmıştı ve kuzeye doğru bir Bema ve dışarıdan nişlerle süslenmiş çokgen bir apsis ile sonlanıyordu; kripta ise beşik tonozla taçlandırılmıştı ve basit bir apsisi vardı.[2] Yapının tuğla işi, üç veya dört sıra beyaz taştan oluşan sıraların bir sıra kırmızı tuğla ile dönüşümlü olarak kullanılmasından oluşuyordu ve geç Bizans dönemine özgü kromatik bir etki elde ediyordu. Kuzey-güney yönelimi, Konstantinopolis'teki kiliseler neredeyse her zaman doğu-batı yönünde olduğundan, binanın bir kiliseden ziyade bir cenaze şapeli olarak kullanıldığını düşündürmektedir. Yapıya dik duvar kalıntılarının geçmişte var olduğu doğrulanmış olması, bunun daha büyük bir kompleksin, büyük olasılıkla Konstantinopolis'in en büyük manastırlarından biri olan Petra'lı Aziz John Manastırı'nın bir parçası olma olasılığını göstermektedir.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f Janin (1953), p. 384
- ^ a b c d e f g h i Müller-Wiener (1977), p. 108.
- ^ "Archaeological Destructıon in Turkey, preliminary report" (PDF), Marmara Region – Byzantine, TAY Project, s. 45, erişim tarihi: 27 Ekim 2024
- ^ a b c d e f Janin (1953), p. 385
- ^ a b Mamboury (1953), p. 255
- ^ G. Balş, Buletinul Comisiunii Monumentelor Istorice, București, 1916, p.10.
- ^ King (1999), p. 17
Ek okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Mamboury, Ernest (1953). The Tourists' Istanbul. İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi.
- Janin, Raymond (1953). La Géographie Ecclésiastique de l'Empire Byzantin. 1. Part: Le Siège de Constantinople et le Patriarcat Oecuménique. 3rd Vol. : Les Églises et les Monastères (Fransızca). Paris: Institut Français d'Etudes Byzantines.
- Müller-Wiener, Wolfgang (1977). Bildlexikon zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh (Almanca). Tübingen: Wasmuth. ISBN 9783803010223.
- King, Charles (1999). The Moldovans: Romania, Russia, and the politics of culture. Stanford: Hoover Institution Press. ISBN 978-0817997922.
