Beck'in bilişsel üçlüsü
Negatif üçlü olarak da bilinen Beck'in bilişsel üçlüsü,[1][2] depresyondaki bir kişinin inanç sisteminin üç temel unsurunun bilişsel-terapötik bir görünümüdür. 1960'lı yılların erken dönemlerinde başlayan, klinik çalışmalardan ve deneysel gözlemlerden elde edilmiştir. Kişilerin nasıl hissettiklerini, yaşadıkları durumları nasıl yorumladıklarını ve kendilerine yapılandırdıklarını belirten psikopatoloji modelidir. 1967'de Aaron Beck tarafından önerilmiştir.[3] Üçlü, Beck'in bilişsel depresyon teorisinin parçasıdır[4] ve kavram BDT'nin parçası olarak, özellikle Beck'in "Olumsuz Otomatik Düşüncelerin Tedavisi" (TNAT) yaklaşımında kullanılır.
Üçlü, aşağıdakiler hakkında "otomatik, kendiliğinden ve görünüşte kontrol edilemez olumsuz düşünceleri"[5] içerir:
- Kendi imajı
- Dış dünya veya çevre
- Gelecek
Bu olumsuz düşünce örnekleri şunlardır:
- Benlik - "Değersiz ve çirkinim" veya "Keşke farklı olsaydım" gibi kişinin kendisini yetersiz olarak görmesiyle kendini fazlaca eleştirme eğiliminde olması, yaşadığı hoş olmayan tecrübelerini kendisinin fiziksel, ahlaki ve duygusal eksikliğine bağlaması ve kendini hastalıklı olarak görmesi gibi.
- Dünya - "Kimse bana değer vermiyor" veya "insanlar beni her zaman görmezden geliyor" yönünde, dünyayı ve insanları kendi ulaşmak istediği amaçları doğrultusunda ilerleme yolunda birer engel gibi görür. Depresif kişinin, hayatı kendisine nasıl yapılandırdığı gözlemlenirse, nasıl yorumladığı da anlaşılabilir.
- Gelecek - "Umutsuzum çünkü işler hiç değişmeyecek" veya "işler ancak daha kötüye gidebilir!" düşünceleriyle, yaşadığı olumsuz deneyimlerin hep süreceğini düşünür. Önüne çıkan engellerin hiçbir zaman geçmeyeceği fikrindedir.
Beck'in bilişsel depresyon modeli
[değiştir | kaynağı değiştir]Bilişsel bakış açısına göre depresif bozukluklar, bilişsel üçlü denilen insanların kendilerine, yaşam deneyimlerine (ve genel olarak hayata) ve geleceklerine ilişkin işlevsiz olumsuz görüşleri ile tanımlanır.
Depresyondaki insanlar genellikle kendilerini sevilmeyen, çaresiz, mahkûm veya yetersiz görür. Hoş olmayan deneyimlerini, varsayılan fiziksel, zihinsel ve/veya ahlaki eksikliklerine bağlama eğilimindedirler.[6] Kendilerini aşırı suçlu hissetme eğilimindedirler, değersiz olduklarına, suçlanmaya değer olduklarına ve kendileri ve başkaları tarafından reddedildiklerine inanırlar. Kendilerini başarılı olabilecek, kabul edilebilecek veya kendileri hakkında iyi hissedebilecek insanlar olarak görmekte çok zorlanabilirler ve bu, ruh halini daha da kötüleştiren geri çekilme ve izolasyona yol açabilir.[7]
Bilişsel çarpıtmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Beck, depresyondaki kişilerin, bazen hatalı veya yararsız düşünme kalıpları olarak da adlandırılan bir tür bilişsel önyargı geliştirdiklerini öne sürer. Beck, bu önyargılardan bazılarını "otomatik düşünceler" olarak adlandırdı ve bunların tamamen bilinçli kontrol altında olmadığını öne sürdü. Depresyonlu insanlar, olumlu niteliklerini hızla gözden kaçırma ve başarılarını önemsiz veya anlamsız olarak nitelendirme eğilimindedir. Ayrıca, başkalarının ilgisini, iyi niyetini ve endişesini acımaya dayalı olarak veya başkaları "gerçek kişiyi" tanıyorsa kolayca kaybolmaya yatkın olarak yanlış yorumlayabilirler ve bu, daha fazla suçluluk duygusunu körükler.
Beck'e göre temel bilişsel çarpıtmalar şunlardır:[1][8]
- Keyfi çıkarım - yetersiz kanıttan veya kanıt olmamasından sonuçlar çıkarmak.
- Seçici soyutlama - bir durumun birçok unsurundan yalnızca birine dayanarak sonuçlar çıkarmak.
- Aşırı genelleme - tek bir olaya dayanarak kapsamlı sonuçlar çıkarmak.
- Büyütme - istenmeyen bir olayın önemini abartma.
- Küçültme - olumlu bir olayın önemini hafife alma.
- Kişiselleştirme - başkalarının olumsuz duygularını kendine mal etme.[9]
Depresif insanlar, yaşamlarını zevkten ve ödülden yoksun olarak görür ve önemli hedeflerine ulaşmada aşılmaz engelleri olduğunu düşünür. Bu genellikle motivasyon eksikliği olarak kendini gösterir ve depresif kişinin başkaları tarafından tembel olarak görülebileceği için daha fazla geri çekilme ve izolasyon hissetmesine yol açar. Her şeyin "idaresi çok zor" görünür ve hissettirir ve diğer insanlar (veya muhtemelen) cezalandırıcı olarak görülür. Sorunlarının sonsuza kadar devam edeceğine ve geleceğin yalnızca daha fazla zorluk, yoksunluk ve hüsran getireceğine inanırlar. “İrade felci” depresif hastaların karamsarlık ve umutsuzluklarından kaynaklanır. Çabalarının başarısızlıkla sonuçlanmasını bekleyerek, kendilerini büyüme odaklı hedeflere adama konusunda isteksizdirler ve etkinlik seviyeleri azalır. Çeşitli durumların sonucunu etkileyemeyeceklerine inanarak, bu tür durumlardan kaçınma arzusu yaşarlar.[7]
İntihar istekleri, kontrol edilemez, sonu gelmez ve dayanılmaz gibi görünen sorunlardan kaçma arzusunun aşırı bir ifadesi olarak görülür.[10]
Olumsuz benlik şemaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Beck ayrıca depresif bir kişinin genellikle çocukluk deneyimlerinden kaynaklanan olumsuz bir kendi şemasına sahip olacağına inanıyordu.[11] Bu şema, eleştiri, taciz veya zorbalık gibi olumsuz eski deneyimlerden kaynaklanabilir.[12] Beck, olumsuz kendilik şemalarına sahip kişilerin, kendilerine sunulan bilgileri olumsuz bir şekilde yorumlamakla yükümlü olduklarını ve bunun da yukarıda belirtilen bilişsel çarpıtmalara yol açtığını öne sürer. Depresif veya nevrotik kişilerin belirli olaylara olumsuz tepki verme biçimini tanımlayan karamsar açıklama tarzı, bu şemaların benlik imgesi üzerindeki etkisine bir örnektir. Bu açıklayıcı tarz, kendi kontrolleri veya başkalarının davranışları dışındaki olumsuz olaylar için kendini suçlamayı (kişiselleştirme), bu tür olayların sonsuza kadar devam edeceğine inanmayı ve bu olayların duygusal refahlarını önemli ölçüde etkilemesine izin vermeyi içerir.
Üçlünün ölçüm yönleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Üçlünün üç alanındaki olumsuz bilişi ölçmeye çalışmak için birçok araç geliştirilmiştir.[13]
Beck Depresyon Envanteri (BDÖ), üçlünün üç yönüne dayalı olarak depresyonu puanlamak için iyi bilinen bir ankettir. Diğer örnekler arasında gelecekle ilgili düşünceleri ölçmek için Beck Umutsuzluk Ölçeği[14] ve benlik hakkındaki görüşleri ölçmek için Rosenberg Öz Saygı Ölçeği[15] yer alır. Bilişsel Üçlü Envanter (CTI), Beckham ve diğerleri[13] tarafından Beck üçlüsünün üç yönünü sistematik olarak ölçmeye çalışmak için geliştirilmiştir. CTI, "tek bir tedavi seansındaki terapist davranışı ile bilişsel üçlüdeki değişiklikler" ve "üçlemedeki değişikliklerin genel depresif ruh hali içindeki değişikliklerle olan ilişkisini ölçmeyi amaçlar.[13] Bu envanter o zamandan beri Kaslow ve diğerleri tarafından geliştirilen CTI-C'de çocuklar ve ergenlerle kullanım için uyarlanmıştır.[16]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Bu madde bir taslaktır. Bu maddeyi geliştirerek veya özelleştirilmiş taslak şablonlarından birini koyarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Gross, Richard (2015). Psychology: The Science of Mind and Behaviour 7th Edition. Hodder Education. ss. 796, 797. ISBN 978-1471829734.
- ^ Cardwell, Flanagan, Mike, Cara (2015). Psychology A Level Year 1 and AS: The Complete Companion Student Book. OUP. s. 108. ISBN 978-0-19-833864-2.
- ^ Beck, Aaron, T.; Rush, A. John; Shaw, Brian F.; Emery, Gary (1987). Cognitive Therapy of Depression. Guilford Press. ISBN 978-0898629194.
- ^ "Overview of Beck's Cognitive Theory of Depression". www.personalityresearch.org. 11 Nisan 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2016.
- ^ "Cognitive Behavioral Therapy | CBT | Simply Psychology". www.simplypsychology.org. 13 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2016.
- ^ Beck, Aaron T.; Steer, Robert A.; Beck, Judith S.; Newman, Cory F. (1 Haziran 1993). "Hopelessness, Depression, Suicidal Ideation, and Clinical Diagnosis of Depression". Suicide and Life-Threatening Behavior (İngilizce). 23 (2): 139-145. doi:10.1111/j.1943-278X.1993.tb00378.x. ISSN 1943-278X. PMID 8342213.
- ^ a b Sadock, Sadock, Ruiz, Benjamin J., Virginia Alcott, Pedro (2009). Kaplan and Sadock's Comprehensive Textbook of Psychiatry. Lippincott Williams and Wilkins. ISBN 9780781768993.
- ^ Davison, Neale, G.D, M (2001). Abnormal Psychology (8th Ed.)
. J Wiley. ISBN 978-0471318118.
- ^ "Cognitive Behavioral Therapy | CBT | Simply Psychology". www.simplypsychology.org. 13 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2016.
- ^ Beck, Aaron, T (1 Ocak 1979). Cognitive Therapy of Depression. New York: The Guilford Press. ss. 11. ISBN 978-0898629194.
- ^ "Overview of Beck's Cognitive Theory of Depression". www.personalityresearch.org. 11 Nisan 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2016.
- ^ "Explaining Depression - Beck's Cognitive Triad | Psychology | tutor2u". www.tutor2u.net. 22 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2016.
- ^ a b c Beckham, Ernest Edward; Leber, William R.; Watkins, John T.; Boyer, Jenny L.; Cook, Jacque B. (1986). "Development of an instrument to measure Beck's cognitive triad: The Cognitive Triad Inventory". Journal of Consulting and Clinical Psychology. 54 (4): 566-567. doi:10.1037/0022-006x.54.4.566. PMID 3745613.
- ^ Beck A.T. (1988). "Beck Hopelessness Scale." The Psychological Corporation.
- ^ Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton, NJ: Princeton University Press. online pdf here: https://www.docdroid.net/Vt9xpBg/society-and-the-adolescent-self-image-morris-rosenberg-1965.pdf 25 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Kaslow, Nadine J.; Stark, Kevin D.; Printz, Brian; Livingston, Ronnie; Tsai, Shung Ling (1 Aralık 1992). "Cognitive Triad Inventory for Children: Development and Relation to Depression and Anxiety". Journal of Clinical Child Psychology. 21 (4): 339-347. doi:10.1207/s15374424jccp2104_3. ISSN 0047-228X.
- ^ "Haluk Arkar, Düşünen Adam Dergisi" (PDF). 15 Ağustos 2023. 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2023.