Bayat boyu
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Azerbaycan | |
| İran (Güney Azerbaycan) | |
| Afganistan | |
| Irak | |
| Türkiye | |
| Türkmenistan | |
| Suriye | |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Oğuz Türkleri, Türk halkları |
Bayat boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden dokuzuncusu; "Bayat"lardır. Belgeleri şudur: .jpg){kind=small}
[1] diye tanımladığı bir Oğuz boyudur. Bu boyun, Bozoklar'dan Oğuz Kağan'ın oğlu Gün Han'ın soyundan geldiği kabul edilir. Ancak Kaşgarlı'nın bu sıralamada o dönem güç kazanan öncesinde ise 24. sırada bulunan Kınıkları 1. sıraya çıkarması da göz önünde bulundurulmalıdır. Kaşgarlı dışında genel kanıysa Kayıların 1. sırada, Bayatların ise 2. sırada olduğu şeklindedir.[2]
Anlamları
[değiştir | kaynağı değiştir]"Bayat" kelimesinin Eski Türkçedeki anlamı varlıklı, zengin Aslında Bayad'dır. Bayat ise eskimiş, tazeliği gitmiş anlamında olup, genellikle ifade ederken Bayat'ı yanlışlıkla telefuz edilmektedir. [3] veya devletli[4]'dir. Ayrıca, "kadīm (Tanrı)",[5] "Allah'ın "Kadīm" sıfatı karşılığı",[6] "Hudâ manasınadır"[7] ve "eski, kadîm bir Türk aşîretidir; geceden kalmış taʿam, şebmānde, ʿilm-i mūsikide bir makam ismidir; nevā nagamātının mülhikātındandır"[8] anlamlarındadır.
Dağılımları
[değiştir | kaynağı değiştir]Siyasi birliği ve merkeziyetçiliği bir hedef olarak benimseyen Büyük Selçuklu Devleti, siyasi birliği sağlamak için 11. yüzyılda Anadolu'ya yönelen göçmenleri iskân ederken büyük ve kuvvetli boyları bölerek birbirinden uzak bölgelerde yerleştirmiştir. Bugün Anadolu’nun değişik yerlerinde Kınık, Avşar, Bayındır, Salur, Bayat, Çepni gibi büyük Oğuz boyları isimleri taşıyan köylere, ailelere rastlanması Selçukluların bu “parçalayarak iskân” politikalarının bir sonucudur.[9]
Anadolu'da
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde Bayat, Bayatlar, Bayatlı gibi adlarında, çoğunluğu batı Anadolu'da otuziki[10] yer adları görülür. Afyonkarahisar Yozgat ilin esas adı Bozok ili dir. Ayrıca aynı ad ile anılan Bozok Platosu da il sınırları içerisinde bulunur. Boğazlıyan ilçesinde Oğuz boylarının birebir isimlerini taşıyan pek çok köy mevcuttur. Osmanpaşa Kasabası Bayat, Ankara Bala Küçükbayat ve Çorum'un Bayat ilçelerinin, Bolu'nun Bayat ve Bileciğin Gölpazarı ilçesi içerisinde Bayat köyünün adı bu boyla bağlantılıdır. Ayrıca Adana il merkezinde, Malatya ili Hekimhan ilçesi Hacılar ve dereköylerin de, Şambayadı, Adana ilinin Çukurova ilçesine bağlı 6500 nüfuslu bir mahalledir. Kırıkkale Urfa ve Elazığ illerinde yaşamlarını sürdürmektedir. Diyarbakır'ın Bismil ilçesindeki Köseli köyü de Bayat Türkmenlerinin oluşturduğu bir yerleşim yeridir. Bir bölümü Adıyaman'ın Şambayat (şam-bayadı) kasabasına yerleşmiştir. Büyük bir kesim ise İzmir ilinde, Narlıdere civarına yerleşmiştir. Niğde Altunhisar Bayat koyu bulunmaktadır. En büyük kitle ise Konya/Ereğlisi civarında yaşamaktadır. Bugün kendilerine Bekdikler diyen bu insanlar Dulkadirli popülasyonunun bakiyeleridir. 4. Murad zamanında Maraş, Elbistan yörelerinden bu bölgeye göç ettirilmişlerdir. Bugün bile bu insanların hayatlarında klasik Türkmen, bozkır yaşamının öğelerine sıkça rastlanır. Ayrıca Kayseri Akkışla ilçesi ve Gömürgen kasabası Akkışla ilçesine bağlı bazı köylerin kökeni bayat boyundan gelen oğuzlara dayanır. Kayseri hacılarda da nüfusun yarısından çoğu da bayat boyundan gelmektedir
Nevşehir (Kozaklı ilçesi) ve Hacıbektaş İlçesi Büyükkışla Köyü ile (Avanos ilçesi İğdelikışla köyü ve Kuyulukışla Köyü) bölgesinde bayat boyundan gelen aileler yaşamaktadır. Sivas, Kilis, Gaziantep, Halep, Rakka bölgelerinde Bayat boyunun en büyük aşiretlerinden olan Elbeyliler yaşamaktadır.
Kırıkkale Balışeyh ilçesi ve Merkezinde yaşayan Pehlivanlı Aşireti, Bayat boyunun en büyük oymaklarından birisini oluşturur. Ailenin elinde 18 nesil geriye giden soyağaçları orijinal hali ile mevcuttur. Yapılan araştırmalar ışığında birçok kitap yazılmıştır. Ayrıntılı bilgiler Oğuzlar kitabında bulunabileceği gibi, Baki Yaşa Altınok'un Gazi Üniversitesi çatısında yaptığı araştırmalardan da edinilebilir.
Afganistan'da
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde Afganistan'da Bayat boyundan insanlar Kabil, Mezar-ı Şerif ve diğer küçük köy ve kasabalarda yaşamlarını sürdürmektedir.
Irak'ta
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde Irak'ta Bayat boyundan insanlar Erbil, Kerkük, Musul ve diğer küçük köy ve kasabalarda yaşamlarını sürdürmektedirler.
İran'da
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüz İran"da da yer adlarında Bayat, Bayatan, Bayatlu, Bayatlar olarak görünür; bunlar, Arak ile Zanjan yakınlarında, Urmiye yakınlarındaki (Reżāʾīya), Huzestan içinde Daşt-e Mişan'da, Borüjerd yakınlarında ve Horasan'da Daragaz yakınlarındadır. Safevi döneminde İran'da Bayatların toplam gücünün 40.000 aile olduğu tahmin edilir. Dulkadir (Zülqedr) boyu aynı zamanda İran'ın gülestan (Minudeşt) ve Fars eyaletlerinde Bayat'ın bir alt koludur.
Azerbaycan'da
[değiştir | kaynağı değiştir]Azerbaycan'ın altı bölgesinde (Ağcabedi, Deveçi, Neftçala, Şamahı ve Ucar rayonlarında ve Bakü'nün Ahmetli Kasabası'nda).
Diğerleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkmenistan'da dört ve Türkmenistan sınırına yakın Özbekistan'da bir, Bayat, Bayat-Khadzhi ve Bayat-Sindzhap adında yerleşim yerleri bulunur. Ayrıca, kuzey Suriye'de ve Türkmenistan'da Amuderya üzerinde, bu boydan küçük toplulukların yaşadığı görülür.
Önemli Şahsiyetler
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 56
- ^ "Bayatlar" (PDF). Kardaşlık Dergisi. Kerkük Vakfı. 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
- ^ Abulgazi Bayadur Khan, Oghuz Tamgas, Çevrimiçi Adres: http://s155239215.onlinehome.us/turkic/30_Writing/301Tamgas/AbulgaziOguzTamgas/AbulgaziOguzTamgasEn.htm 17 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Raşit al-Din Hamadani, Cami’üt-Tevarih s. 45.
- ^ Arat Reşid Rahmeti, Kutadgu Bilig 1 Metin, Ankara 1947; Indeks, (hazırlayanlar: Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce) İstanbul 1979. s.66
- ^ Tarama Sözlüğü, cilt I. TDK yay. Ankara 1963-72 s. 465.
- ^ Besim Atalay, Abuşka Sözlüğü, TDK Yay., Ankara 1972. s. 293.
- ^ Şeyh Süleyman Efendiyi Buharî, Lûgat-i Çagatay ve Türkî-yi Osmanî, İstanbul 1298. s. 88.
- ^ M.Fuad Köprülü, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Ankara. 2002, s. 658.
- ^ Köylerimiz, İstanbul, 1933, s. 92.; Türkiye’de meskûm yerler kılavuzu, Ankara, 1946, s. 135.
