Baumrind'in ebeveynlik stilleri
Baumrind'in ebeveynlik stilleri, gelişim psikoloğu Diana Baumrind'in 1960'larin başında yaptığı araştırmalara dayanarak öne sürdüğü anne baba tutumu sınıflandırmasıdır.
Baumrind, 1966, 1967 ve 1973 yıllarında okul öncesi çağda çocuklar üzerine yaptığı araştırmalarla ebeveynlik tutumu sınıflandırmalarına öncülük etmiştir. Baumrind okul öncesi dönemdeki çocukları ev ortamında gözleyerek, laboratuvar ortamında ebeveyn-çocuk iletişimine odaklanarak ebeveynliğin şu dört özelliği inceledi: ebeveyn kontrolü, ebeveyn desteği, çocuktan olgunluk beklentisi, ebeveyn-çocuk iletişiminde açıklık. Araştırmacı, bu özelliklere dayanarak üç farklı ebeveynlik tarzı olduğunu öne sürmüş ve bu tarzlar "otoriter", "demokratik" ve "izin verici" olarak adlandırılmıştır.[1]
1983 yılında Standford Üniversitesi'nden Eleanor Maccoby ve John Martin adlı araştırmacılar, Baumrind'den farklı olarak ebeveynliği, ebeveynin çocuğu kabulü (duyarlığı) ve çocuğa yönelik talepkârlığı boyutları açısından incelediler ve buna dayanarak Baumrind'in tipolojisindeki "izin verici ebeveynlik tutumu"nu ikiye ayırdılar. Böylece Baumrind'in ebeveynlik stillerini dört ebeveynlik tarzı içerecek şekilde geliştirdiler: "otoriter", "demokratik", "izin verici-hoşgörülü", "izin verici-ihmalkâr".[2] Ebeveyn tutumlarıyla ilgili Türkiye’de yapılan araştırmalar çoğunlukla Maccoby ve Martin’in (1983) sınıflamasını kullanmaktadır.[3]
Maccoby ve Martin’in sınıflaması
[değiştir | kaynağı değiştir]Demokratik ebeveynlik
[değiştir | kaynağı değiştir]Baumrind'in çalışmasında "authoritative" (güvenilir, sözünü geçirir) olarak adlandırdığı,[4] Türkçede "demokratik" ebeveynlik olarak isimlendirilen ebeveynlik tutumunu benimseyen anne ve babalar, hem çocuklarına karşı sabırlı ve ilgilidir hem de onlardan talepleri yüksektir. Çocuklarının uymasını bekledikleri kuralları ve yönergeleri belirler, davranışlarının ardındaki nedenleri çocuklarıyla paylaşırlar. Çocuk davranışlarının kabahatli olması durumunda ebeveynler yol gösterici olur fakat kontrolü ellerinde tutarlar.[3] Maccoby ve Martin'e göre bu stile sahip ebeveynler, hem duyarlılık/kabul-ilgi hem de kontrol boyutlarında yüksek değerler alırlar.[5]
Maccoby ve Martin'in yaptığı çalışmalarda demokratik ailelerde yetişen çocukların, otoriter ve izin verici ailelerde yetişenlere kıyasla, akademik yeterlik, sosyal gelişim, benlik saygısı ve ruh sağlığı gibi ölçümlerde daha yüksek puan aldıkları görülmüştür.[2] Benzer sonuçlar daha sonra başka çalışmalarda da alınmıştır. Örneğin Dornbusch ve arkadaşları tarafından 1987 tarihli bir araştırmada ergenin akademik başarısı ile ana-babanın demokratik ebeveynlik tutumunu benimsemesi arasından olumlu yönde ilişki bulunmuştur.[6] Lamborn ve arkadaşları 1991'de yaptıkları çalışmada 14-18 yaş arası gençleri psikososyal gelişim, akademik yeterlik ve problemli davranışlar açısından dört temel ebeveynlik stili temelinde karşılaştırmış, ebeveynlerini demokratik olarak değerlendiren ergenlerin akademik yeterlik ve psikososyal gelişiminin yüksek, problemli davranışlarının düşük olduğunu ortaya koymuştur.[7]
Otoriter ebeveynlik
[değiştir | kaynağı değiştir]Otoriter ebeveynler, koydukları kurallara çocuklarının koşulsuz uymasını ve itaat etmesini beklerler. Kurallara uymadıklarında çocuklara ceza uygularlar. Demokratik ebeveynlerden farklı olarak çocuğa duyarlıkları düşüktür.[3] Ebeveyn ile çocuklar arasında pek fazla görüş alışverişi olmaz, çocukların kendilerine söylenenleri sorgulamadan kabul etmesi beklenir.
Diana Baumrind'in 1968 tarihli çalışmasında otoriter ailede yetişen çocukların mutsuz, kaygılı, saldırganca davranış gösterme eğilimi yüksek olduğu görülmüştür.[2]
Türkiye'de ağırlıklı olarak geleneksel otoriter ebeveyn tutumları görüldüğü ancak sosyo-ekonomik düzeyin artmasıyla ve kırdan kente göçle beraber daha demokratik ebeveyn tutumlarının benimsendiği ifade edilmektedir.[3]
İzin verici-hoşgörülü ebeveynlik
[değiştir | kaynağı değiştir]İzin verici- hoşgörülü ebeveynlik tutumunu benimseyenler çocuklarına yüksek düzeyde ilgi gösterir ve çocukların yönelik talepleri düşüktür, onların davranışlarına sınırlama koymazlar. Çocukların kendi davranışlarını düzenlemelerine ve kendi kararlarını vermelerine izin veren, saldırganlık gibi olumsuz hareketlerini kabullenen, çok az kural koyan ve çocuklarından görevleri yerine getirme konusunda az talepte bulunan ebeveynlerdir.
İzin verici- ihmalkâr ebeveynlik
[değiştir | kaynağı değiştir]İzin verici- ihmalkâr ebeveynlik tutumunun benimseyenler, düşük düzeyde duyarlılık ve düşük düzeyde talepkârlık sergiler. Çocuğunu ihmal eden; onu önemsemeyen; çocuğunu kendisine belli bir mesafede tutmak isteyen ebeveynlerdir. Çocuklarına ayıracak zaman ve enerjileri yok gibidir. Onların okulu ya da okul dışı faaliyetleri ile ilgilenmez; temel ihtiyaçlarını karşılar ama çocuklarına yakınlık göstermezler. Araştırmalar, bu tür ebeveynlerin çocuklarının saldırganlık eğilimi yüksek, akademik başarısı düşük, erkan yaşta içki ve sigara tüketimine başlayan, duygusal kontrolü zayıf bireyler olduklarını gösterir.
Ebeveynlik tarzlarının çocuklar üzerindeki etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ebeveynlik tarzlarının çocuklar üzerindeki etkisi hakkında çeşitli araştırmacıların yürüttüğü araştırmalardan elde edilen bulguların bazıları şu şekilde özetlenmiştir.[1]
- Otoriter ebeveynlik tarzını benimseyen ailelerin çocukları genellikle itaatkar ve yetkin olurlar, ancak bunlar mutluluk, sosyal yeterlilik ve öz saygıları düşük.
- Demokratik ebeveynlik tarzları, mutlu, yetenekli ve başarılı çocuklarla sonuçlanma eğilimindedir
- İzin verici ebeveynlik tarzını benimseyen ailelerin çocukları genellikle mutluluk ve öz-denetim açısından düşük değerler alır. Bu çocukların otoriteyle ilgili sorunlar yaşamaları ve okulda kötü performans gösterme eğiliminde olmaları daha olasıdır.
- İlgisiz ebeveynlik tarzını benimsemiş ailelerin çocuklar, tüm yaşam alanlarına dair ölçümlerde en düşük sırada yer alır. Bu çocuklar öz denetimden yoksun olma eğilimindedir, öz saygıları düşüktür ve akranlarından daha az yetkinlerdir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "How Different Styles of Parenting Impact Children". Verywell Mind (İngilizce). 28 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2021.
- ^ a b c Yılmaz, Ayşen (1999). "Çocuk Yetiştirme Tutumları: Kuramsal Yaklaşımlar ve Görgül Çalışmalar" (PDF). Türk Psikoloji Yazıları. 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2021.
- ^ a b c d Saylik, F. Zeynep; Yalçin, Meral GEZİCİ (28 Aralık 2018). "Otoriter veya Demokratik Ebeveyn Tutumunun ve Ebeveyne Bağlanma Biçiminin Suçluluk ve Utanç Duygularına Etkisinin Yarı-Deneysel Yöntemle İncelenmesi". Psikoloji Çalışmaları. 38 (2): 95-127. ISSN 1304-4680.[ölü/kırık bağlantı] Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: ":3" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Baumrind, Diana (1966). "Effects of Authoritative Parental Control on Child Behavior". Child Development. 37 (4): 887-907. doi:10.2307/1126611. ISSN 0009-3920. 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2021.
- ^ Karabulut, Hilal; Şendil, Gül. "Okul Öncesi Dönemdeki Baba Katılımının Ebeveyn Tutumlarına göre İncelenmesi" (PDF). Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi. 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Aralık 2021.
- ^ Dornbusch, Sanford M.; Ritter, Philip L.; Leiderman, P. Herbert; Roberts, Donald F.; Fraleigh, Michael J. (1987). "The Relation of Parenting Style to Adolescent School Performance". Child Development. 58 (5): 1244-1257. doi:10.2307/1130618. ISSN 0009-3920. 19 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2021.
- ^ Lamborn, Susie D.; Mounts, Nina S.; Steinberg, Laurence; Dornbusch, Sanford M. (1991). "Patterns of Competence and Adjustment among Adolescents from Authoritative, Authoritarian, Indulgent, and Neglectful Families". Child Development. 62 (5): 1049-1065. doi:10.2307/1131151. ISSN 0009-3920. 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2021.