İçeriğe atla

Bathlı Adelard

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bathlı Adelard
Bathlı Adelard, Virgil Usta (y. 1400) tarafından Regulae abaci SCA 1 tezhipli elyazmasında ders veriyor.
Tam adıBathlı Adelard
Doğumuy. 1080?
Bath, Somerset, İngiltere Krallığı
Ölümüy. 1142-1152?
Bath, Somerset
ÇağıOrta Çağ felsefesi
BölgesiBatı felsefesi
OkuluSkolastisizm
İlgi alanlarıBilim, teoloji, cebir, geometri, simya, astroloji, astronomi
Önemli eserlerÖklid'in Elemanları (Arapça'dan çeviri), Natural Questions, Treatise on the Astrolabe
Diğer ad(lar)ıAdelard of Bath

Bathlı Adelard (Latince: Adelardus Bathensis; y. 1080? – y. 1142–1152?), 12. yüzyılda yaşamış bir İngiliz doğa filozofudur. Hem özgün eserleriyle hem de astroloji, astronomi, felsefe, simya ve matematik gibi alanlardaki birçok önemli Yunanca[1][2] bilimsel eseri Arapça versiyonlarından Latinceye çevirerek Batı Avrupa'ya tanıtmasıyla tanınır. Öklid'in Elementler adlı eserinin günümüze ulaşan en eski Latince çevirisi, 12. yüzyılda Adelard tarafından Arapça bir versiyondan yapılan çeviridir.[3] Avrupa'ya Arap rakam sistemini ilk tanıtanlardan biri olarak bilinir. Üç entelektüel ekolün birleştiği noktada durur: Fransız okullarının geleneksel öğrenimi, Güney İtalya'nın Yunan kültürü ve Doğu'nun Arap bilimi.[4]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Adelard'ın biyografisi yer yer eksiktir ve bazı yönleri yoruma açık bırakmaktadır. Sonuç olarak, Adelard'a atfedilenlerin çoğu kendi tanıklığının bir ürünüdür.[5]

Adelard, Roma dönemi İngiliz şehri Bath'den geldiğini iddia etmektedir. Nasıl yaşadığı tam olarak bilinmemektedir. Kapsamlı seyahatlerine rağmen, hayatının sonunda Bath'a döndüğü ve MS. 1160 civarında burada öldüğü düşünülmektedir.[6]

Filozofun ebeveynleri kesin olarak bilinmemektedir, ancak Wells Piskoposu'nun kiracısı olan Fastred, akademisyenler tarafından olası bir baba olarak belirtilmektedir.[7] Adelard ismi Anglo-Sakson kökenlidir ve bu da onu 11. yüzyıl İngiltere'sinde düşük statülü biri yapar.[8][9] Muhtemelen 1090 yılında piskoposluk merkezini Wells'ten Bath'a taşıyan Piskopos John de Villula'nın tavsiyesi üzerine 11. yüzyılın sonlarına doğru İngiltere'den ayrılarak Tours'a[6] gittiğine inanılmaktadır. Tours'daki eğitimi sırasında, anonim bir “Tourslu bilge adam” Adelard'a astronomiye olan ilgisiyle bu bilimi incelemesi için ilham verdi.[10] Adelard daha sonra Laon'da bir süre öğretmenlik yaptı ve en geç 1109'da seyahat için ayrıldı.[11]

Laon'dan ayrıldıktan sonra Adelard kendisini en geç 1116'da Güney İtalya ve Sicilya'ya gitmiş olarak anlatır.[4] Adelard ayrıca “Haçlı Seferleri toprakları” boyunca kapsamlı seyahatler yaptığını da bildirir: Yunanistan, Batı Asya, Sicilya, muhtemelen İspanya, Tarsus, Antakya ve muhtemelen Filistin.[12] Tarihçiler Adelard'ın seyahatleri sırasında Sicilya veya İspanya'da Arapça öğrendiğine inanmaktadır.[6] Bu bölgelerde geçirdiği zaman, matematiğe olan ilgisini ve Arap alimlere erişimini / etkileşimini açıklamaya yardımcı olacaktır. Seyahatleri akademisyenler tarafından tartışılmaktadır, bazıları “seyahat” referanslarını ve “Araplarla” söylem iddialarını orijinal fikirler için bir kılıf olarak kullandığını düşünmektedir.[13]

1126 yılına gelindiğinde Adelard, Arap astronomisi ve geometrisi hakkında edindiği bilgileri Latin dünyasına yaymak amacıyla Batı'ya geri döndü.[4] Bu olağanüstü geçiş ve haçlı seferi dönemi, insanlık tarihinin evrimi üzerinde değerli bir etki kazanma fırsatına işaret ediyordu. Haçlı Seferleri bir zafer kazanma yolunda çok az şey sunarken, Adelard'ın ayrımcılık yapmayan bilimsel çalışmaları, daha sonra bir İngiliz Rönesansına[14] yol açacak olan birçok eski metni ve yeni soruları İngiltere'ye geri getirmesi için ona ilham verdi. Adelard'ın yaşadığı 11. yüzyılda eğitimle ilgili hedeflerine ulaşması anlaşılır bir şekilde zordu. Matbaanın henüz kullanılmadığı ve okuma yazma oranının çok düşük olduğu Orta Çağ Avrupa'sında kitaplar nadirdi ve genellikle sadece kraliyet saraylarında ya da Katolik manastır topluluklarında bulunurdu (Kraye, et al. 1987). Adelard, Bath Katedrali'ndeki Benedikten Manastırı'nda keşişlerle birlikte çalışmıştır.

Temel çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bathlı Adelard'ın Öklid'in Elementler adlı eserinin Latince çevirisinin önsözü, British Library el yazması 275, 14. yüzyıl civarı

Bathlı Adelard'ın özgün eserleri arasında, Platoncu üslubu taklit etmek için yazdığı üç diyalog ya da yeğeniyle mektuplaşmaları da bulunmaktadır. Bunların en eskisi De Eodem et Diverso ("On the Same and the Different", "Aynı ve Farklı Üzerine")'dir. Bir protreptik ya da felsefe çalışmasına teşvik tarzında yazılmıştır.[15] Eser Boethius'un Felsefenin Tesellisi ("On the Consolation of Philosophy") adlı eseri örnek alınarak yazılmıştır ve Adelard'ın kelime dağarcığı ve ifade biçiminde açıkça görülmektedir.[16] Yazıldığı sırada Güney İtalya ve Sicilya'dan geçtiğine dair bir belirti olmamasına rağmen, seyahat ettikten sonra Tours yakınlarında yazıldığı düşünülmektedir.[4] Eser, dünyevi zevkleri savunan "Philocosmia" ile ilmi savunan "Philosophia" arasında yedi liberal sanatın bir özetini içeren dramatik bir diyalog şeklindedir. Tüm eserin altını çizen Philocosmia'nın res'i (algılanabilir gerçeklik) ile Philosophia'nın verba'sı (zihinsel kavramlar) arasındaki karşıtlıktır.[17] Liberal sanatların her bölümü iki kısma ayrılmıştır. İlk olarak, o sanatı temsil eden alegorik figürün bir tasviri sunulmakta ve bu tasvirde o sanatın önemi belirtilmekte, ardından da söz konusu sanatın kurucusu ya da ana savunucusu olarak sunulan alegorik figür tarafından anlatıldığı şekliyle o sanatın doktrinlerinin bir özeti sunulmaktadır.[16]

Bu üçlünün ikincisi ve muhtemelen Adelard'ın en önemli katkısı Questiones Naturales ya da Doğa Bilimi Üzerine Sorular (Questions on Natural Science) adlı eseridir. Metinde Adelard'ın kendisi Laon'daki okullarda ders vermesinin üzerinden yedi yıl geçtiğinden bahsettiği için 1107 ile 1133 yılları arasına tarihlendirilebilir.[4] Bu çalışmayı Arapça öğrenimi için bir forum olarak sunmayı seçiyor ve sık sık Antakya'daki deneyimlerine atıfta bulunuyor.[15] Meteoroloji ve doğa bilimleri hakkında yetmiş altı soruyu Platonik diyalog şeklinde ortaya koyar. Bu kitap 13. yüzyıla kadar ve sonrasında okullarda yoğun bir şekilde kullanılmıştır, ancak doğal şeylere ilişkin öğretiler nihayetinde Aristoteles'in yazdıklarının yerini alacaktır.[12] Metin üç bölüme ayrılmıştır: Bitkiler ve Kaba Hayvanlar Üzerine (On Plants and Brute Animals), İnsan Üzerine (On Man) ve Toprak, Su, Hava ve Ateş Üzerine (On Earth, Water, Air, and Fire).[18] Bu metinle ilişkili daha spesifik özelliklerden ikisi; (1) bilim ve doğa konularında otorite yerine aklın tercih edilmesi (başka bir deyişle, inanç yerine akıl ve mantık yoluyla çözüm aranması) ve (2) çok tartışmalı konuları sunarken Arap öğretilerine başvurma edebi aracının kullanılmasıdır (örneğin, vahşi hayvanların bilgi ve ruha sahip olabileceği)[19] Adelard, bilgi aramak için aklın kullanılmasının Hristiyanlığın Tanrı inancıyla herhangi bir şekilde çeliştiğini düşünmemiştir. Ruh, bu metindeki diyalogun büyük bir bölümünü oluşturur; İnsan Üzerine (On Man) insandaki cismani ruhu tartışırken, son bölümde elementlerin ve hayvanların cismani olmayan ruhu üzerinde durulur.[15] Questiones Naturales, Manş Denizi'nin her iki yakasında da kopyalandığı ve hatta "cep kitabı" formatında sunulduğu için hemen başarıya ulaşmış gibi görünüyor.[20]

Üçlemesinin son bölümü De Avibus Tractatus ("Treatise on Birds", "Kuşlar Üzerine İnceleme") adlı şahincilik üzerine bir incelemedir.[21] Hastalıkları tepeden tırnağa ele alan tıbbi bir metindir.[15] Bu risalenin yaygın bir şekilde dağıtılmadığı iddia edilse de, daha sonraki Latince ve Fransızca risaleler incelendiğinde Adelard'ın eserinden bazı alıntılara rastlanmaktadır.[22]

Adelard'ın özgün eserlerinin geri kalanında yeğeninin kişiliğine yer verilmemiştir. Abaküs kullanımı üzerine Regulae Abaci[23] adında bir risale yazmıştır; bu risale muhtemelen kariyerinin çok erken dönemlerinde yazılmıştır çünkü Arap etkisinden eser yoktur.[4] Bu risalenin, Adelard'ın Orta Çağ'da parasal hesaplamalar için kullanılan Exchequer tablosuyla bağlantılı olduğunun kanıtı olduğuna inanılmaktadır.[24] Alıntılanan kaynağı okursanız, Bathlı Adelard'ın muhtemelen Maliye'de çalışanları tanıdığı ve onlarla Laon'da tanışmış olabileceği açıktır, ancak aralarında ortak olan şey, eğitimlerinin Laon'da olmasıdır! Bunun için daha fazla kanıt Pipe Roll of Henry I'de bulunabilir, bu da 1130'da[24] Wiltshire halkına uygulanan "cinayet cezasından" (bölgede genel olarak erişilebilir bir alanda meydana gelen bir Norman'ın öldürülmesine dayanan belirli bir bölgenin tüm sakinlerine uygulanan para cezası)[25] muaf tutulduğunu gösterir, ancak bu gerçek için başka bir kanıt yoktur. Adelard'ın yaygın bir isim olduğu göz önünde bulundurulduğunda, Bath'da yaşayan ve bu suçla yükümlü tutulan Adelard'ın gerçekten aynı Bathlı Adelard olup olmadığı konusunda tartışmalar vardır. Bathlı Adelard'ın Latin dünyasında bilinen eseri, cebirle ilgili İslami fikirlerin geniş çapta erişilebilir ilk Latince çevirisi olan el-Harezmi'nin astronomik tablolarının çevirisidir.[4] Orta Çağ'da geometriyi yeniden keşfetmesi ve öğretmesiyle tanınmış, Öklid'in "Elementler" adlı eserinin ilk tam çevirisini yaptığında ve metni Batılı bir izleyici kitlesi için yorumlama sürecini başlattığında ün kazanmıştır.[11]

Etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Adelard'ın çalışmaları doğa felsefesinin gidişatını etkilemiş, özellikle Robert Grosseteste ve Roger Bacon'ı etkilemiştir.[26] Doğa felsefesi alanındaki çalışmaları, Aristoteles'ten sonraki yüzyıllarda kaydedilen ilerlemelerin çoğunun temellerinin atılmasına yardımcı olmuştur. Öklid'in "Elementler" adlı eserini çevreleyen çalışmaları, burhani ve geometrik ispatlar konusunda eğitim sağlamıştır. Orijinal yazıları, yedi liberal sanat (gramer, retorik, mantık, matematik, geometri, müzik ve astronomi) için samimi bir tutku gösterirken, Quaestiones naturales adlı çalışması fizik, doğa bilimleri ve metafizik gibi konulara daha kapsamlı bir adanmışlık göstermiştir.

Onun etkisi Conchesli William'ın[27] De philosophia mundi adlı eserinde, Saint Victorlu Hugh'un çalışmalarında, Stellalı Isaac'ın Ruh Üzerine Alcher'e Mektuplar ("Letters to Alcher on the Soul") adlı eserinde ve Peter Abelard'ın Hexaemeron adlı eserinde açıkça görülmektedir.

Cebiri Latin dünyasına tanıttı ve Öklid'in "Elementler" kitabına yaptığı yorumlar 13. yüzyılda son derece etkili oldu.[19] Adelard, sıfır sembolü de dahil olmak üzere Arap rakamlarını Batı Avrupa'ya tanıtmaktan da sorumluydu.[6] Adelard, Dünya'nın şeklini sorgulayarak (yuvarlak olduğuna inanıyordu) ve uzayda nasıl sabit kaldığını sorarak bilimsel eğilimli orijinal bir düşünce sergiledi. Klasik fizik sorusu olan, Dünya'da bir delik açılsa ve bir kaya bu delikten düşse, kayanın ne kadar uzağa düşeceği sorusunu geliştirdi (bkz. ağırlık merkezi). Daha sonra matematiksel çevirilerini usturlabın kullanımını açıklayan bir metin olan "De opere astrolapsus" ile tamamladı.[6]

Novaralı Campanus muhtemelen Adelard'ın Elementler çevirisine erişebilmiştir ve Campanus'un baskısı ilk olarak matbaanın icadından sonra 1482'de Venedik'te basılmıştır. Bu kitap 16. yüzyıla kadar Batı Avrupa'daki matematik okullarının başlıca ders kitabı olmuştur.[28]

Konuyla ilgili okumalar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Burnett, Charles. (1998) Adelard of Bath: Conversations with His Nephew.
  • Burnett, Charles. (1987) Adelard of Bath: An English Scientist and Arabist of the Twelfth Century. (Anthology)
  • Clagett, Marshall. (1970). "Adelard of Bath". Dictionary of Scientific Biography. 1. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 61-64. ISBN 0-684-10114-9. 
  • Cochrane, Louise. (1994) Adelard of Bath: The First English Scientist.
  • Hackett, Jeremiah. (2002). Adelard of Bath, A Companion to Philosophy in the Middle Ages. eds. Jorge J. E. Garcia, Timothy B. Noone. vol. 24. Germany: Blackwell Publishing. pp. 86, 87. 0-631-21672-3
  • Hannam, James. (2009). God's Philosophers: How the Medieval World Laid the Foundations of Modern Science. London: Icon Books.
  • Haskins, Charles H. (1911). Adelard of Bath, The English Historical Review, vol. 26, no. 103, Oxford: Oxford University Press. pp. 491–498. JSTOR 549837
  • Haskins, Charles H. (1913). Adelard of Bath and Henry Plantagenet, The English Historical Review, vol. 28, no. 111, Oxford: Oxford University Press. Pp. 515, 516.
  • Haskins, Charles. (1924) Studies in the History of Medieval Science.
  • Thorndike, Lynn. (1923) A History of Magic and Experimental Science.
  • Webb, Simon. (2019) The Life and Times of Adelard of Bath: Twelfth Century Renaissance Man.
  • Witherbee, Amy. "Adelard of Bath." Great Neck Publishing, 2007. Web. 20 March 2012.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Marion Dolan, Astronomical Knowledge Transmission Through Illustrated Aratea Manuscripts, (Springer International, 2017), 195.
  2. ^ Thomas B. Noone, A Companion to Philosophy in the Middle Ages, (Wiley, 2008), 87.
  3. ^ Russell, Bertrand (2004). A History of Western Philosophy. Routledge. s. 212. ISBN 978-0-415-32505-9. Erişim tarihi: 30 Kasım 2010. 
  4. ^ a b c d e f g Haskins, Charles H. (1911). "Adelard of Bath". The English Historical Review. XXVI (CIII). Oxford Journals. ss. 491-498. doi:10.1093/ehr/XXVI.CIII.491. 
  5. ^ Burnett, Charles. Adelard of Bath, Conversations with His Nephew. Cambridge: Cambridge UP, 1998. Print.
  6. ^ a b c d e Witherbee, Amy (2007). "Adelard of Bath". EBSCOhost. 4 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023. 
  7. ^ Kraye, Jill, and W. F. Ryan, eds. Adelard of Bath. London: Warburg Institute, 1987. Print.
  8. ^ Witherbee, Amy. "Adelard of Bath." MasterFILE Premier. EBSCO 2007. Web. 29 February 2012
  9. ^ Haskins, Charles H. (1913). "Adelard of Bath and Henry Plantagenet". The English Historical Review. XXVIII (CXI). Oxford Journals. ss. 515-516. doi:10.1093/ehr/XXVIII.CXI.515. 
  10. ^ Poole, Reginald (1911). The Exchequer in the Twelfth Century (PDF). University of Oxford. s. 51. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2010. 
  11. ^ a b Adelard of Bath (1998). Burnett, Charles (Ed.). Adelard of Bath, Conversations with his Nephew: On the Same and the Different, Questions on Natural Science, and On Birds. Cambridge University Press. s. xv. ISBN 978-0-521-39471-0. 
  12. ^ a b Gracia, Jorge J. E. ve Timothy B. Noone (eds.). A Companion to Philosophy in the Middle Ages (Malden, MA: Blackwell, 2003).
  13. ^ Cochrane, Louise. Adelard of Bath: The First English Scientist.
  14. ^ Witherbee, Amy. "Adelard of Bath." MasterFILE Premier. EBSCO 2007. Web. 29 February 2012.
  15. ^ a b c d Adelard of Bath (1998). Burnett, Charles (Ed.). Adelard of Bath, Conversations with his Nephew: On the Same and the Different, Questions on Natural Science, and On Birds. Cambridge University Press. s. xii. ISBN 978-0-521-39471-0. 
  16. ^ a b Adelard of Bath (1998). Burnett, Charles (Ed.). Adelard of Bath, Conversations with his Nephew: On the Same and the Different, Questions on Natural Science, and On Birds. Cambridge University Press. s. xx. ISBN 978-0-521-39471-0. 
  17. ^ Adelard of Bath (1998). Burnett, Charles (Ed.). Adelard of Bath, Conversations with his Nephew: On the Same and the Different, Questions on Natural Science, and On Birds. Cambridge University Press. s. xix. ISBN 978-0-521-39471-0. 
  18. ^ Adelard of Bath (1998). Burnett, Charles (Ed.). Adelard of Bath, Conversations with his Nephew: On the Same and the Different, Questions on Natural Science, and On Birds. Cambridge University Press. s. xxii. ISBN 978-0-521-39471-0. 
  19. ^ a b Hackett, Jeremiah (2007). "Chapter 2. Adelard of Bath". Gracia, Jorge J. E.; Noone, Timothy B. (Ed.). A Companion to Philosophy in the Middle Ages. s. 86. doi:10.1002/9780470996669.ch10. ISBN 978-0-631-21672-8. 
  20. ^ Adelard of Bath (1998). Burnett, Charles (Ed.). Adelard of Bath, Conversations with his Nephew: On the Same and the Different, Questions on Natural Science, and On Birds. Cambridge University Press. s. xxxivii. ISBN 978-0-521-39471-0. 
  21. ^ Adelard of Bath (1998). Burnett, Charles (Ed.). Adelard of Bath, Conversations with his Nephew: On the Same and the Different, Questions on Natural Science, and On Birds. Cambridge University Press. s. xxxiii. ISBN 978-0-521-39471-0. 
  22. ^ Adelard of Bath (1998). Burnett, Charles (Ed.). Adelard of Bath, Conversations with his Nephew: On the Same and the Different, Questions on Natural Science, and On Birds. Cambridge University Press. s. xxxvi. ISBN 978-0-521-39471-0. 
  23. ^ Poole, Reginald (1911). The Exchequer in the Twelfth Century (PDF). University of Oxford. s. 49. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2010. 
  24. ^ a b Poole, Reginald (1911). The Exchequer in the Twelfth Century (PDF). University of Oxford. s. 52. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2010. 
  25. ^ Halsall, Paul. (1998). Laws of Henry I: The Murder Fine, The Medieval Sourcebook. Fordham University. Available at: http://www.fordham.edu/halsall/source/12Chenry1-murderfine.html
  26. ^ Gracia, Jorge J. E. and Timothy B. Noone (eds.). A Companion to Philosophy in the Middle Ages (Malden, MA: Blackwell, 2003)
  27. ^ Morton, Jonathan (2022). Making Sense of ingenium: Translating Thought in Twelfth-Century Latin Texts on Cognition. 1st (İngilizce). Routledge. ss. 97, 99. ISBN 9781003258704. 
  28. ^ bkz. Hannam (2009) s. 67.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bathlı_Adelard&oldid=33070399" sayfasından alınmıştır