Basra Körfezi ve Umman'da Afşar fetihleri
| Basra Körfezi ve Umman'da Afşar fetihleri | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nadir'in seferleri | |||||||||
 Bandar-e-Buşahr, imparatorluğun Basra Körfezi'ndeki en önemli ve tarihi liman kentidir. | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Afşar İmparatorluğu |
 Maskat Sultanlığı Umman İmamlığı Deniz korsanları | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Nadir Şah | Bilinmiyor | ||||||||
Basra Körfezi ve Umman'da Afşar fetihleri - Basra Körfezi ve çevresindeki bölgelerin fethi, Afşar İmparatorluğunu Körfez'in hegemonik devleti olan bir imparatorluğa dönüştürmeyi amaçlaması olarak biliniyor. Bu bölgeleri ele geçirmeye yönelik tüm kampanyalar başlangıçta çok başarılıydı ve birçok hedef ele geçirildi. Ancak Nadir Şah Afşar'ın amiral olarak atadığı Muhammed Taghi han isyan etmiş ve bu isyanı bastırmaya yönelik güç kaybı sonucunda önceki başarıların bir kısmı kaybedilmiştir. Ama sonunda Muhammed Taghi Khan yakalandı, isyan bastırıldı ve daha önce kaybedilen topraklar geri alındı.[1]
Afşar İmparatorluğunun bu topraklardaki hakimiyeti Nadir Şah Afşar'ın ölümüne kadar devam etti.[2] Nadir Şah'ın 1747'de öldürülmesinden sonra tüm Afşar imparatorluğu iç kargaşaya sürüklendi ve imparatorluk bölündü. Bununla körfez bölgeleri merkezi otorite tarafından kaptırıldı ve yerel hakimler güçlerini yeniden kazanmayı başardılar.[3]
Yürüyüşler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Nadir'in Basra Körfezi'ni ele geçirme arzusu, imparatorluğunu yeniden bölgede ana güç haline getirme arzusundan kaynaklanıyordu. Bu yürüyüşler 1730'lardan itibaren başlatıldı ve çoğu başarıyla tamamlandı. Ancak Nadir Şah tarafından genel vali olarak atanan Deryasas (amiral) Taghi han, işi gerektiği gibi organize edemedi ve vergi yükünden bıkan halk, maliye yetkilileri tarafından Fars vilayetinde talep edilen yüksek vergileri karşılayamadığı zaman ayaklandı ve isyan etti. Taği Han ilk zamanlarda isyanı bastırmaya çalışsa da bunu başaramadı ve isyana bizzat katılarak liderliğini yapmaya başladı.
Taghi han isyana katılır katılmaz eyaletteki birlikleri kendi etrafında birleştirmeye başladı. Tagi han, Körfez'deki deniz kuvvetlerinin komutanı Rüstem Han'ın kendisiyle işbirliği yapmaması halinde tüm vilayeti Nadir Şah'a karşı isyan için seferber etmenin mümkün olmayacağını ilan etti. Kaynağa göre Taghi han, 20.000 kişilik bir grupla Bender Abbas'a giderek Rüstem Han ve güçlerini kendi tarafına çekmeye çalıştı. Ancak Rüstem Han, Nadir Şah'a ihanet etmedi. Böyle olduğunda, Taghi han suikast yolunu tuttu. Rüstem Han'ın hizmetinde bulunan Bender Abbas ve İranlı generaller arasında öyle bir propaganda yapıldı ki Nadir Şah hastalandı. Gördüğü kişileri beğenip beğenmediğini sebepsiz yere ve sorgulamadan öldürür. Ordunun hizmetindeki savaşçıları can korkusuyla kaçmış. Rüstem Han'ın grubundaki generallerin Nadir Şah'ın öfkesinden kurtulamayacaklarını böyle bir propaganda ile iletmek isteyen Taği Han, bu nedenle Rüstem Han'ı öldürmelerini ve Bender Abbas'taki güçlerle Taği Han'ın tarafına geçmelerini talep etti. Taghi han'ın bu propagandası meyvesini verdi ve kısa süre sonra Rüstem Han öldürüldü. Bununla birlikte Bender Abbas ve oradaki askerî güçler isyancıların kontrolüne girdi. Taghi han, eyaletin reisi olarak atanan Kelbali han'ı da ortadan kaldırmayı başardı. Kelbali Han'ın öldürülmesi Aralık 1743'ün başında gerçekleşti. Sonuç olarak, bu isyan 1743'ün sonunda ve 1744'ün başında doruk noktasına ulaştı.[4][5]
İsyanın büyümesi ve Taği Han'ın yaptıkları hakkında alınan her bilgi, Nadir Şah'ın telaşını artırdı. Osmanlı devleti ile girdiği savaş kafasını karıştırdığından bu ayaklanmanın bastırılmasına karşı hemen kararlı önlemler alamamıştı.
Nadir Şah, büyüyen isyanı önlemek için Umman'daki askeri kuvvetlerin komutanı Muhammed Hüseyin Han Kirhlı'yı geri çağırdı ve onu Tağı Han'ın üzerine gönderdi. Güçlenmeden önce Tagi han'a saldırması ve ayaklanmayı önlemesi talimatı verildi. Alam Ara-ye Naderi'nin verdiği bilgiye göre, Muhammed Hüseyin Han Kirhlı'nın 7.000 kişilik grubu Şiraz'da Taghi han'ın grubuyla karşılaştı. Aralarında 2-3 kez savaş çıktı. Ancak iki taraf da avantaj sağlayamadı. Böyle oldukda Taghi Khan, Muhammed Hüseyin Han'ın grubunu Şiraz mahallelerinde pusuya düşürmek için bir plan yaptı ve amacına ulaştı. Nadir Şah, Tagi han'ın isyanını bastırmak için İran'a daha büyük bir kuvvet gönderilmesi gerektiğine ikna olmuştu. Bu maksatla Allahverdi Han Kirhlı komutasında 30.000 kişilik bir grup teşkil ederek İsfahan'a gönderdi. Bu birlik İsfahan'dan Şiraz'a yöneldi.[6]
Allahverdi Han ve ordusu Şiraz yakınlarında Şahbağ denilen yerde konakladı. Tagi han, önce Allahverdi han ile kalenin dışında savaşa girmeye karar verdi. 10.000-12.000 kişilik birliyi kaleyi terk etti ve Nadir Şah'ın güçlerine saldırdı. Taraflar arasındaki savaş birkaç saat sürdü. Taği Han büyük umutlarla savaşa girmesine rağmen Allahverdi Han'ın birliyi'nın direnişini kıramadı. Birliyi ağır kayıplar verdi ve kaleye geri çekilmek zorunda kaldı.[7]
"Alam Ara-ye Naderi" ye göre Şiraz kalesinin kuşatması iki ay sürdü. Nadir Şah, kuşatmanın uzunluğundan memnun kalmamış ve endişesini Allahverdi Han'a iletmiştir. Nadir Şah, Şiraz'ın fethini hızlandırmak için ek bir askerî güç bile gönderdi. Ancak Şiraz kalesinin savunma yetenekleri, tüm girişimleri başarısız kıldı. Kalenin kuşatılması üç aya ulaştığında, Tağı Han'ın generalleri arasındaki hoşnutsuzluk Şiraz'ın alınmasına izin verdi. Kale duvarlarının savunmasında duran generallerden biri, ailesi kurtulacaksa kale kapısını açmaya hazır olduğunu söyledi. Allahverdi Han, o komutana yazılı bir garanti verdi ve bununla kalenin kapılarının açılması mümkün oldu. Nadir Şah'ın güçlerinin kaleye girdiğini duyan Tagi han, oğluyla birlikte kaleden kaçmayı başardı. Ancak kale içindeki direniş uzun süre devam etti.[8][9]
Nadir'in hayatının son günlerinde bazı sorunlar yaşaması, giderek daha acımasız hale gelmesi ve sürekli askeri seferlerin bedelinin halka yüklenmesi, insanların memnuniyetsizliğinin giderek artmasına neden oldu. Yavaş yavaş, tüm ülke isyanlarla kaplandı.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ehsan Yar-Shater. Encyclopaedia Iranica. Routledge & Kegan Paul.
- ^ Cambridge History of Iran. Cambridge: Cambridge University Press. 1968. Erişim tarihi: 20 Kasım 2022.
- ^ Michael Axworthy (2012). "Nāder Shah and the Iranian Navy". iranicaonline.org. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022.
- ^ Qüddusi 1999, s. 54
- ^ Süleymanov 2010, s. 463
- ^ Süleymanov 2010, s. 465
- ^ Süleymanov 2010, s. 466
- ^ Süleymanov 2010, s. 467
- ^ Qüddusi 1999, s. 101
Kaynak
[değiştir | kaynağı değiştir]- Süleymanov, Mehman (2010). Nadir şah (PDF). Tahran. s. 740. 30 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Kasım 2022.
- Qüddusi, Məhəmməd Hüseyn (1999). Nadir Şah Afşar'ın Hayatı. Bakı: Gənclik. s. 234. ISBN 5-8020-1178-5.