Balkan Gagavuzcası
| Balkan Gagavuzcası | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | Türkiye, Yunanistan, Bulgaristan, Makedonya, Sırbistan, Kosovo |
| Bölge | Balkanlar |
| Etnisite | Gagavuzlar |
| Konuşan sayısı | 460.000 (2019)[1] |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Yazı sistemi | Latin harfleri,[kaynak belirtilmeli] Kiril alfabesi[kaynak belirtilmeli] |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | bgx |
Balkan Gagavuzcası, Balkanlar'da yaşayan Gagavuzlar tarafından konuşulan Gagavuzca ağızlarıdır. Bulgaristan, Romanya, Kuzey Makedonya, Türkiye ve Yunanistan'da az sayıda konuşucusu olan ağızlar, Türkçenin Rumeli ağızlarıyla olan büyük benzerlikten dolayı Rumeli Türkçesi adıyla da adlandırılmaktadır.[2][3] UNESCO tarafından ciddi derecede tehlike altında olan diller arasında gösterilmektedir.[4]
Bulgaristan'ın kuzeydoğusunda yoğun olarak yaşayan Gagavuzlar, 1770 yılından itibaren kitleler halinde Besarabya'ya göç etmeye başlamıştır, göç dalgası aralıklarla 1811'e değin sürmüştür.[5]
Valentin Moşkov, 1903 yılında Bulgaristan'ın kuzeydoğusundaki Yenipazar'ın (Novi Pazar) yakınında bulunan Pamukçu adlı Türk köyünde çalışmalar yapmıştır. Köyde yaşayan Türklerin diliyle Besarabya'daki Beşalma köyünde yaşayan Gagavuzların dili arasında bir fark bulunmadığı sonucuna varmıştır.[6]
Balkan Türk ağızları üzerinde karşılaştırmalı çalışmalar yapan Tadeusz Kowalski, Deliorman Türkçesi adını verdiği Gacal ağzıyla Besarabya Gagavuz ağzını tek bir diyalektolojik grup içinde değerlendirilecek kadar birbirine yakın kabul etmiştir. Bu bölgedeki Türklerin ve Gagavuzların konuştukları dile Tuna Türkçesi adını vermiştir.[6] Paul Wittek ise, Gacalların konuştuğu Türkçenin, Osmanlı Türkçesine Gagavuzcadan daha yakın olduğunu düşünerek Gagavuzcanın Oğuz öncesi özelliklerine işaret etmektedir.[5]
Romanya Gagavuz ağzı, Moldova'nın Sovyetler Birliği'ne katılmasıyla birlikte, Romanya'nın geri kalan bölgelerinde yaşayan Gagavuzlar ayrı bir sosyal grup olma özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir. Romanya Gagavuz ağız özelliklerini yansıtan örneklere sadece Mehmet Ali Ekrem'in Dobruca Türklerinin kültüründen örnekler sunmak için yayımladığı Bülbül Sesi adlı eserinde yer alan "Tudorka", "Stuian" adlı türkülerde rastlanmaktadır.[5]
Yunanistan Gagavuz ağzı, Kesriye şehrinde ve Makedonya'nın güneydoğusunda küçük gruplar hâlinde Gagavuzların yaşadığı bilinmektedir. Ancak bugüne kadar Gagavuzca herhangi bir yayın yapılmamıştır.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger". unesco.org. 6 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2014.
- ^ "Glottolog 4.2.1 - West Oghuz". glottolog.org. 3 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2020.
- ^ "Endangered languages: the full list". The Guardian. 15 Nisan 2011. 1 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2020.
- ^ a b c d Nevzat Özkan (2013). "AĞIZ ALANINDAN YAZI DİLİNE GEÇİŞ: GAGAVUZ TÜRKÇESİ ÖRNEĞİ" (PDF). 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020.
- ^ a b Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy (Haziran 2001). "BULGARİSTAN GAGAVUZLARI (Dil ve Kültür Araştırmalarının Durumu)". 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020.