Bademler Köy Tiyatrosu
| Bademler Köy Tiyatrosu | |
|---|---|
| Kısaltma | BAM |
| Kurucu | Mustafa Anarat |
| Kuruluş tarihi | 1932 |
| Konum | Bademler, Urla, İzmir, Türkiye |
Bademler Köy Tiyatrosu, İzmir'in Urla ilçesine bağlı Bademler köyünde bulunan, oyuncuları köy hakından oluşan köy tiyatrosu.
Türkiye'nin ilk modern köy tiyatrosudur. Tiyatro, 1932'den beri köy halkından amatör oyuncuların sahnelediği oyunlar sergiler. 1969'da köyde Bademler Köy Tiyatrosu binası inşa edilmiştir. Tiyatronun geliştirilmesi, bakımı ile 1989 yılında kurulan Bademler Kültür ve Sanat Derneği ilgilenir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Bademler Köy tiyatrosu ilk defa öğretmen Mustafa Anarat'ın, 1932’de Aka Gündüz'ün öykülerinden derlenen Yarım Osman adlı oyunu sahnelemesi ortaya çıkmıştır.[1] Anarat, Türkiye'de Harf İnkılabı'ndan sonra başlayan eğitim seferberliği sırasında Bademler'e öğretmen olarak atanmıştı. 1932'de Bademli İlkokulu öğrencileri ile köy meydanında oyunu sahneledi ve tiyatroyu köylülere sevdirdi.[2] 1936 ve ya 1937'de Anarat'ın köyden ayrılışında sonra köylüler ondan öğrendikleriyle tiyatro yapmayı sürdürdüler. 1980'e kadar yönetmenliği “Sarı Çocuk” lakaplı Hüseyin Or üstlendi.
1932-1947 arasında oyunlarda sadece köy erkekleri rol aldı; kadın rollerini de erkekler canlandırıyordu. Bademler Köyü Tiyatrosu'nda sahneye çıkan ilk kadın oyuncu, köy muhtarının 14 yaşındaki kızı Zeynep Şen oldu. İlan Hatası oyununda rol alan Zeynep Hanım, üç yıl oyunculuk yaptıktan sonra evlendi ve eşi sahneye çıkmasına izin vermediği için tiyatroyu bıraktı. Köylüler, kadınların sahneye çıkmasının önünü açtığı için kendisine saygı duymuş ve tiyatro binası yapıldığında kadın kulisine Zeynep Şen Sözeri adını vermiştir.[3] Tiyatrounun 2022 yılındaki oyunları da Zeynep Şen Sözeri'ye adanmıştır.[4]
1961'de Dormen Tiyatrosu'nun gelmesi ile köy halkı ilk defa profesyonel bir oyun seyretme imkanı buldu. Dormen Tiyatrosu, Refik Erduran’ın yazdığı Ayı adlı oyunu köy meydanında sahneledi.[5] Necati Cumalı’nın 1950’lerde Urla’ya gelmesi ve Bademler köyünü tanıdıktan sonra konusu burada geçen Susuz Yaz filminin senaryosunu yazması ve Metin Erksan’ın 1962’te filmi çekmesi ile Bademler Köyü Türkiye'de tanındı. Çekimleri 9 ay süren filmde figüran olarak köylüler yer almıştı. 1966'da Atıf Yılmaz'ın yönettiği, Yıldız Kenter'in başrolde oynadığı Pembe Kadın adlı film de köyde çekildi.[6]
Köyde bir tiyatro binası yapılmadan önce tiyatronun oyunları, okul binasının duvarının yanına da seyyar bir sahnede, köyün kahvelerinde, köylülere ait tütün depolarında, "Çeşmebaşı" denen köy meydanında sahnelenmekteydi. Bir tiyatro inşa etmek isteyen köylülere köye gelen sanatçılar destek oldu. Başta Dormen ve Kenter Tiyatrosu olmak üzere çeşitli tiyatro toplulukları köye maddi yardım gönderdi. Bina, köylülerin emeği ile inşa edildi 12 Kasım 1969'da açıldı.[3] İtalyan Çerçeveli Tiyatro Sahnesi özelliğindeki tiyatroda başlangıçta seyirci koltuğu değil, okul sıraları vardı ve 230 kişilikti. Seyirci koltukları olduğunda 150 kişilik bir salon haline geldi. Kadın kulis odasına Zeynep Şen Sözer, erkek kulis odasına oyunculardan Hüseyin Kınık'ı (Şadi Bey) adı verilmiştir.
Tiyatroda her sene 3-4 oyun sergilenmekteydi. İlk temsiller, 1999 yılına kadar köyün kurtuluş yıldönümü olan 6 Mayıs günü yapılmaktaydı. 1989 yılında tiyatronun gelişmesi için bir dernek kuruldu. "Bademler Kültür ve Sanat Derneği” adlı dernek, bundan sonra tiyatronun tüm masraflarını, geliştirilmesi, binanın bakımı ile ilgili işleri üstlenmiştir.
1990’ların başından itibaren tiytaro çalışmaları profesyonel tiyatro yönetmeni ile yürütülür. İzmir Devlet Tiyatrosu'ndan Evren Sertel tiyatronun ilk profesyonel yönetmenidir. Bademler Köy Tiyatrosu, profesyonel yönetmenle çalışmaya başladıktan sonra ilk defa yabancı bir eser (Özgürlüğün Bedeli) sahnelemiştir. Bu ilk deneyimden sonra Devlet Tiyatrosu'ndan farklı yönetmenlerle de çalışan Bademli Köy Tiyatrosu, daha sık turne düzenlemeye başlamıştır. Tiyatro, İzmir'in ilçeleri, Çanakkale, Antalya, İstanbul, Diyarbakır, Mersin, Ankara'da oyunlarını sergilemiştir.[3]
Kardeş tiyatrolar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Balıklıova Köy Tiyatrosu
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Bademler'in 89 Yıllık Tiyatro Geleneği - İzmir Art". İzmir.art. 29 Mart 2022. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ "Fatma Kaya ile söyleşi". Urla Belediyesi Kent Tarihi ve Arşivi. 20 Eylül 2022. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ a b c Akın Yardımoğlu, Selin (2019). "Türkiye'de köy tiyatrosu geleneği ve bir örnek: Bademler Köy Tiyatrosu". Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ "Urla Bademler Köy Tiyatrosu Yeniden Açılıyor". Gerçek Gazete. 25 Mart 2022.
- ^ "Bademler Köyü'nün 90 Yıllık Tiyatro Sevdası - Köy Kahvesi". Köy Kahvesi Gazetesi. 27 Ocak 2019. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ "Bademler Köyü'nün 90 Yıllık Tiyatro Sevdası". VOA Türkçe. 27 Ocak 2019. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.