İçeriğe atla

Azerbaycan halısı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Geleneksel Azerbaycan halı dokuma sanatı
ÜlkeAzerbaycan
Kaynak00389
Tescil geçmişi
Tescil2010 (5. oturum)

Azerbaycan halısı (Azerbaycanca: Azərbaycan xalçası), Azerbaycan'da yapılan geleneksel bir halıdır. Azerbaycan halısı, çeşitli boyutlarda, yoğun bir dokuya ve havlı veya havsız bir yüzeye sahip, desenleri Azerbaycan'ın birçok halı yapım bölgesinin karakteristiği olan el yapımı bir tekstildir. Geleneksel olarak, halılar Azerbaycan'da zeminleri kaplamak, iç duvarları, kanepeleri, sandalyeleri, yatakları ve masaları süslemek için kullanılırdı.[1][2][3]

Azerbaycan halk-tatbiki sanatı ve onun bir kolu olan halıcılık, Azerbaycan halkının milli kültürü tarihinde kendine özgü bir yere sahiptir. Halk sanatlarının en yaygın türü olan halı sanatı, Azerbaycan halkının günlük yaşamında sağlam bir yer edinmiş ve neredeyse halkın sembolü haline gelmiştir. Halıcılık, Azerbaycan’ın kadim tarihi, zengin kültürü ve halkın derin yeteneğini sergilemektedir.

Azerbaycan geleneksel halı dokuma sanatı, Haydar Aliyev Fondu'nun çalışması sonucu 2010 yılında UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miraslar Listesine alınmıştır.[4]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan'da halıcılığın gelişimi hakkında Herodot, Klavdi Elian, Ksenofon ve diğer eski dünya tarihçileri bilgi vermiştir. Sasani dönemi (III–VII yüzyıllar) boyunca Azerbaycan'da halı sanatı daha da gelişti, ipekten, altın-gümüş ipliklerden zarif halılar dokundu. Alban tarihçisi Musa Kalankatlı (VII. yüzyıl) Azerbaycan'da dokunan ipek kumaşlar ve renkli halılar hakkında bilgi verir. Altın-gümüş ipliklerle dokunan ve taşlarla süslenen halı üretimi XVI–XVII yüzyıllarda geleneksel bir karakter kazandı. Orta çağlarda altın-gümüş ipliklerle dokunan halıların başlıca üretim merkezleri Tebriz, Şamahı ve Berde şehirleriydi. Pahalı olduğundan genellikle feodal beyler için dokunan bu halılara "zerbaf" denirdi. XVI. yüzyılda Azerbaycan'ı ziyaret eden İngiliz seyyahı Antoni Jenkinson, Şamahı'da Abdullah Han'ın yazlık sarayındaki altın-gümüş ipliklerle dokunmuş halı hakkında bilgi verir. XVII. yüzyılda Hollandalı seyyah Jan Struys, Şamahı valisinin atının üzerine serilen kilimin altın ipliklerle dokunduğunu, inci ve değerli taşlarla süslendiğini bildirir. Azerbaycan'ın halı ürünleri ve onların sanatsal özellikleri hakkında Orta Çağa ait yazılı kaynaklarda ilginç bilgilere rastlanmaktadır. X. yüzyıla ait "Hudud el-Alem" ("Dünyanın Sınırları") eserinde isimsiz bir yazar, Muğan'da dokunan kilimlerden ve çullardan, Nahçıvan'ın zili dokuma halılarından bahseder, "Kitab-ı Dede Korkut" destanında Azerbaycan'ın ipek halıları, Azerbaycan klasik edebiyatının tanınmış şairleri Ebülüla Gencevi, Nizami Gencevi, Efsaleddin Hakanî'nin (XII. yüzyıl) eserlerinde tüylü ve tüysüz halılar övülmektedir.[5][6][7]

Dünya Kültürüne Etkisi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tebriz halı okuluna ait Azerbaycan halısı

XIII–XIV yüzyıllarda Azerbaycan'dan yabancı ülkelere büyük miktarda halı ve halı ürünleri ihraç ediliyordu. İnce süslemeleri, zarif ve zarif desenleri ile dikkat çeken bu halılar ünlü Avrupa ressamlarının eserlerinde, minyatürlerde yer almıştır. XV. yüzyıl Hollanda ressamları Hans Memling'in "Meryem ve Çocuğu" tablosunda "Şirvan" halısı, Van Eyck'in "Meryem" eserinde "Zeyve halısı", Alman ressam Hans Holbein'in (XV. yüzyıl) "Elçiler" eserinde "Kazak" halısının tasvirleri yer almıştır. XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Azerbaycan'ın kuzeyi küçük feodal – Şeki, Bakü, Kuba, Karabağ, İrevan, Gence, Nahçıvan, Şirvan, Tebriz, Erdebil vb. hanlıklara bölünmeye başladı. Hanlıklar döneminde halı üretimi önemli ölçüde genişlemiş ve her hanlığın kendi halıcılık atölyesi olmuştur. Hanlıklar döneminde halıcılık sanatının gelişimi, gelecekte halıcılık okullarının isimlerinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır[8].

1872 yılında Moskova'da "Moskova - Politeknik" sergisinde ve 1882'de "Tüm Rusya Sanayi ve Sanat Sergisi"nde sergilenen Bakü, Kuba, Şamahı, Gence, Şeki, Gazak ve diğer yerlerden getirilen halılar ve halı ürünlerinin en iyi örnekleri altın, gümüş madalyalarla ödüllendirildi. 1872'de Viyana'da (Avusturya), 1911'de Torino'da (İtalya), 1913'te Londra ve Berlin'de düzenlenen Uluslararası sergilerde sergilenen eserlerin çoğu Azerbaycan'dan getirilen halılar ve halı ürünlerinden oluşuyordu. Azerbaycan halıları teknik özelliklerine göre tüylü ve tüysüz olarak sınıflandırılır. Tüysüz halılar dokuma sanatının en eski dönemine denk gelir. Tüysüz halılar, dokuma tekniği, kompozisyon yapısı, süsleme zenginliği ve renk uyumuna göre birbirinden farklı 8 türe ayrılır: Palaz, Cecim, Ladi, Kilim, Şedde, Verni, Zili, Sumak.

Azerbaycan halıları, sanat alanı olarak hem coğrafi konumuna hem de desen, kompozisyon, renk uyumu ve teknik özelliklerine göre 9 halıcılık okuluna ayrılır[9]:

  1. Kuba Halıcılık Okulu
  2. Abşeron Halıcılık Okulu
  3. Şirvan Halıcılık Okulu
  4. Gence Halıcılık Okulu
  5. Gazak Halıcılık Okulu
  6. Karabağ Halıcılık Okulu
  7. Tebriz Halıcılık Okulu
  8. Nahçivan Halıcılık Okulu
  9. Zengezur Halıcılık Okulu
  • Gazak halısı
    Gazak halısı
  • Şirvan Bico halısı
    Şirvan Bico halısı
  • Tebriz halısı
    Tebriz halısı

20. Yüzyıl Gelişmeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
"Azerbaycan halıcılık merkezi" halısı. 1984-cü il. Latif Kerimov adına halı müzesi. Bakü.

Sovyetler döneminde Azerbaycan halısı uluslararası pazardaki konumunu kaybetti. Ancak 19. yüzyılın başlarına, 1920'ye kadar, Azerbaycan halısı dünya pazarında önemli bir konuma sahipti. Kuba halısı, teknolojisi ve kompozisyonu nedeniyle dünyada birinci sırada yer aldı. Bu halılar, yüzyıllar boyunca dayanıklılığını korumuştur. Bu teknoloji "iğnevari ilmik" olarak adlandırılır ve ilmiklerin çıkmadığı bir halıdır. Bu teknikte, halının tüy yüksekliği diğerlerine kıyasla daha yüksek olmuştur. Uzmanlar, Azerbaycan halılarının en düşük tüy yüksekliğinin 6 mm olduğunu ve bu özelliğin halının uzun ömürlü olmasını sağladığını belirtiyor[10].

Azerbaycan halıcılığının sonraki gelişim dönemi, 20. yüzyılın ortalarına rastlar. Bu dönemde Azerbaycan halıcılığı birkaç farklı yönde gelişerek çok yönlü bir karakter kazanmıştır. Ülkenin ilçelerinde ve köylerinde halı dokuma gelenekleri, bireysel halı ustaları tarafından sürdürülmüştür. Geleneksel desenlerde dokunan halılarda klasik kompozisyonlara yaratıcı bir yaklaşım belirgin bir şekilde kendini gösterir. Aynı zamanda halıcılıkta yeni kompozisyonlar ve desen unsurları ortaya çıkmıştır. Yeni ortaya çıkan desenlerde, nispeten eğri çizgilerle işlenmiş bitki motifleri, insan, hayvan, kuş figürleri ve lirik ve romantik tarzda oluşturulmuş sahneli kompozisyonlara eğilim baskındır. Halıcılığın gelişiminin bir diğer dalı, "Azerhalı" Üretim Birliği'nin faaliyetleridir. "Azerhalı"nın atölyelerinde dokunan halılarda, geleneksel desen ve renklerde ustaların yaratıcı değişiklikleri, klasik halı kompozisyonlarının sayısını artırarak zenginleştirir[11].

Halıcılığın bir diğer dalı ise profesyonel ressamlar tarafından sürdürülüp geliştirilmiştir. Onların oluşturduğu yeni motif ve desenlerle dokunan halılar, klasik kompozisyonların zenginleştirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu halıların kompozisyon, desen çözümü ve renk düzeninde bazen klasik kuralların ihlal edilmesine rağmen, çeşitli sanatsal ve teknik araçlar konunun açığa çıkmasına yardımcı olur[12].

Azerbaycan'da halıcılığın gelişimi için önemli adımlar atılmıştır. Halıcılık, bir sanat ve bilim dalı olarak, E. Ezimzade adını taşıyan Azerbaycan Devlet Resim Okulu'nda, Azerbaycan Devlet Kültür ve Sanat Üniversitesi'nde ve sanat odaklı diğer okullarda öğretilmektedir. Halıcılık, teknik meslek okullarında, çocuk resim galerilerinde ve diğer yerlerde de öğretilmektedir[13].

Azerbaycan halıcılığının bilim dalı olarak incelenmesi ve profesyonel ressamların yaratıcılığındaki modern gelişimi, Azerbaycan'ın halk sanatçısı Latif Kerimov'un (1906-1991) adıyla ilişkilendirilir. Doğu, özellikle de Azerbaycan halısı ve dekoratif sanatlar konusunda uzman olan, ünlü bir ornamanalist-ressam ve araştırmacı olarak tanınan L. Kerimov, uzun yıllar Azerbaycan halılarını araştırmış, Azerbaycan dekoratif sanatını yeni motiflerle zenginleştirmiş ve geleneksel süsleme unsurları temelinde yeni dekoratif motifler yaratmıştır. L. Kerimov'un tasarımlarıyla dokunmuş olan "Efşan" (1932), "Gonagkend" (1939), "Leçektürünc" (1952), "Şuşa" (1953), "Göygöl" (1958), "Karabağ" (1960), "İslimi" (1964), "Butalı" (1965), "Bahar" (1966,1976), "Hayvanlar aleminde" (1969), "Şebi-hicran" (1975), "Zerhara" (1977), "Firdovsi" (1934), "Semed Vurğun" (1956), "Vagif" (1967), "Füzuli" (1972), "Nesimi" (1974), "Safieddin Urmevi" (1975), "Ecemi" (1976) ve diğer ornament ve portre halılar, süsleme unsurlarının uyumu, kompozisyon bütünlüğü, desenlerin inceliği ve ifade gücü, zengin renkleriyle halıcılık sanatının değerli örneklerindendir. 1949'da diğer yazarlarla birlikte oluşturduğu "Stalin" halısı nedeniyle 1950'de SSCB Devlet Ödülü'ne layık görülmüştür. 1986'da Londra'da açılan kişisel sergisi büyük başarı elde etmiş, sergide ressamın "Bendi-Rumi" (1980,1981), "Leçekturunc" (1981), "Xetai" (1981,1985), "Açma-yumma" (1982), "Leçekbendlik" (1983), "Ketebebendlik" (1984), "Asrların nağmesi" (1985) gibi halıları sergilenmiştir. L. Kerimov'un çok ciltli "Azerbaycan Halısı" adlı eserinde, 1300'den fazla Azerbaycan halı süsleme unsurunun analizi yapılmıştır[14].

UNESCO'nun Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan geleneksel halı dokuma sanatı, Haydar Aliyev Fondu'nun çalışması sonucu 2010 yılında UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miraslar Listesine alınmıştır.[15]

Gayıdış halısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Qayıdış" halısının yüksekliği 3 metre, genişliği ise 2 metredir. Üzerinde 40 bin düğüm bulunur. Tarihi anlar ve kişiliklerin yansıtıldığı anlatım çizgisi ve teknik uygulaması nedeniyle halı yüksek bir sanat eseri olarak değerlendirilmelidir.

Ressam Tahir Məcidov, Milli Kurtuluş Günü hakkında kalbinden geçenleri bu eserinde yaratmıştır[16].

Azerbaycan halıları, bazen diğer milletlerin halıları gibi sergilenmektedir. Bugüne kadar Kiev Sanat Müzesi'nde Ermeni halısı olarak sergilenen "Dağkesemen" Gazak halısının 18. yüzyıl Kazak kültürüne ait olduğu kanıtlanmıştır. Bu hata, Kiev Sanat Müzesi'nde düzenlenen sergide düzeltilmiştir. Müzede Ukrayna, Azerbaycan, Rusya ve Polonya'dan gelen uzmanların katılımıyla düzenlenen bilimsel-pratik konferans sırasında, Azerbaycan halıcıları eser üzerindeki süslemeler aracılığıyla halının gerçekten Azerbaycan halıcılık okuluna ait olduğunu kanıtlamışlardır. Böyle durumların yaşanması Azerbaycan halısının benzersiz güzelliğinden ve dünyada başka bir ülkede üretilemediğinden ileri gelmektedir[17][18].

Yabancı ressamların eserlerinde Azerbaycan halısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan halıları, yabancı ressamların eserlerinde yer almıştır. 14. yüzyılda Azerbaycan'ın zarif desenli birçok halı ürünü Avrupa'ya ihraç edilmeye başlanmıştır. Kısa sürede ince motifleriyle Avrupalı ressamların dikkatini çekmiş ve onların yarattığı eserlerde yer bulmuştur. Bu nedenle, Orta Çağ'a ait İtalyan, Hollandalı ve Alman ressamlarının eserlerinde Doğu halılarını bugün de görmek mümkündür[19]. Bu tür eserlerden bazıları şunlardır:

Azerbaycan halıları ressamların eserlerinde
Gazak halı okuluna ait Borçalı halısı Carlo Crivello nun "Annunciation with St Emidius" isimli eserinde. Guba halıcılık okuluna ait Zeyve halısı (Madonnanın ayağı altında) Jan van Eyckın "The Madonna with Canon van der Paele" əsərində Karabağ halıcılık okuluna ait Zili halısı Hans Memlingin "Still Life with a Jug with Flowers" əsərində.
Karabağ halıcılık okuluna ait Muğan halısı Karabağ halıcılık okuluna ait Zili halısı.
  1. - Hollandalı ressam Hans Memling'in "Meryem ve Çocuk" eserinde Meryem'in ayağının altında Kuba'nın "Zeyve halısı" tasvir edilmiştir.
  2. - Hollandalı ressam An Van Ekin'in "Rahip ve Meryem" eserinde "Zeyve"; "Mihrab" eserinde "Şirvan"; "Madonna Van der Pole" eserinde ise arka plan olarak Azerbaycan'ın "Guba halısı" tasvir edilmiştir.
  3. - Venedikli ressam Carlo Crivello (16. yüzyıl) "Müjde" eserinde Talış-Muğan bölgesine ait halılardan faydalanmıştır.
  4. - İtalyan ressamlar (15. yüzyıl) Domenico Moroli'nin "Vincenzo Ferrerio", "Aziz Roman'ın Doğumu" eserlerinde ve Dominico de Bortolo'nun (15. yüzyıl) "Fındıklı'n Düğünü" eserinde Tebriz ve Şirvan'da dokunmuş "Ejderha" ve "Simurg" motifli halılar büyük bir zevkle çizilmiştir.
  5. - Hans Holbein (15. yüzyıl) "Elçiler" eserinde "Şirvan halısını" tasvir etmiştir.
  6. - İtalyan ressam (16. yüzyıl) Lorenzo Lotto "Aile" adlı tablosunda Guba-Şirvan tipi halılarda sıkça rastlanan "kaşi" adlı süsleme unsurunu kullanmıştır.
  7. - Ressam Antonello de Messina, "Aziz Sebastiyan" eserinin sağ ve sol köşelerinde Guba halısını tasvir etmiştir.
  8. - "İşitme Alegorisi" (16. yüzyıl) adlı, bilinmeyen bir sanatçı tarafından yapılan gobelinde Mereze ve Gobustan halılarına ait olan "bende-rumi" kompozisyonu tasvir edilmiştir.
  9. - İtalyan ressam Pinturicchio'nun (16. yüzyıl) "Silvio Piccolomini Eline Hayatından Bir Sahne" eserinde "Borçalı halısı" tasvir edilmiştir.

Azerbaycan Halı Müzesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan Halı Müzesi (eski adı Azerbaycan Devlet Milli Halı ve Halk Sanat Müzesi, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de bulunan halı müzesi ve ülkenin en önemli müzelerindendir. Şehrin merkezinde deniz kenarına yakın Mikayıl Hüseynov Caddesinde bulunmaktadır. Müze 1967 yılında halıcı ressam Letif Kerimov'un rehberliği ile kurulmuştur ve Dünya'nın ilk ve en büyük halı müzesidir ve onun anısına adını taşımaktadır. Müzede 6.000'in üstünde halı bulunmaktadır ve Orta Çağ'dan günümüze tüm Azerbaycan'ı kapsayan çeşitlilikte değişik bölgelere özgü Azerbaycan halıları sergilenmektedir[20]. Müze koleksiyonunda, 14. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Karabağ halıları, Kasımuşağı halıları gibi kendi yörelerine özgü desenler ile Azerbaycan'ın çeşitli dokuma merkezlerinde dokunan halılar yer alan eserlerdir. Koleksiyonun en nadide eserlerinden seçilen halılar, kronolojik sırayla ve bölgelerine göre, müzede sergilenmektedir. 2014 yılında tüm halı müzesi, 1967 yılından beri Neftçiler Caddesinde bulunan Stalinist neoklasik tarzındaki eski müze binasından, Hüseynov Caddesinde inşaatı tamamlandıktan sonra katlanmış bir halı şeklinde tasarlanan yeni müze binasına taşındı. Ayrıca müze'nin uzun resmi adı kısaltıldı ve "Azerbaycan Halı Müzesi" olarak değiştirildi. Müze, Pazartesi hariç her gün 10.00-18.00 saatlerinde ziyaretçilere açıktır[21].

Filmografi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Hediye Halısı (film, 1949)
  • Altın Eller (film, 1967)
  • Güvenilir Eller (film, 1973)
  • Halı Hakkında Destan (film, 1985)
  • Çeten (film, 1995)
  • Gizemli Kronikler (film, 1995)
  • Halı Şarkısı (film, 1998)
  • Çiçi Halıları (film, 2002)
  • Parlak Düğümler. Lətif Kərimov (film, 2007)
  • Azerbaycan Halıları (film, 2010)

Halıların desenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan halıları yoğun renk tonlarının olduğu alanlarda parlak renkleriyle ön plana çıkıyor. Azerbaycan halılarının süslemeleri, türüne ve menşe yerine göre değişiklik göstermektedir[22]. "Guba", "Şirvan", "Gazak", "Zencan" halılarında, merkezi alanda eksen boyunca hayvan ve insan şematik figürinleri ve çokgen veya yıldız madalyonlardan oluşan karmaşık geometrik tasarımlar yaygındır. "Tebriz" ve "Karabağ" gibi diğer halılar, bunun yerine, bol miktarda bitkisel motifli çeşitli bitkisel süslemelerle karakterize edilir. Azerbaycan halısının estetik ilkesi, "resimlerin" düzlemsel çözümünde, çizimin ritminde, merkezi ve sınır alanına geleneksel bölünmede, elemanların özlü geometrisinde yatmaktadır. Ünlü Amerikalı koleksiyoncu ve sanat eleştirmeni Joyce C. Ware'e göre, Azerbaycan halısının dekorasyonunda, Türk ve Asya motiflerinin geleneklerinin ve etkilerinin yanı sıra, Azerbaycan halı mirasının unsurlarının da yakından iç içe geçtiği gözlemlenebilir[23].

Geometrik şekiller

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Bakü", "Kuba", "Gazak" ve "Gence" okullarının halılarında motiflere, geometrik desenlere sıklıkla rastlanmaktadır. Bu modellerde gamalı haç ve sekiz köşeli yıldız hakimdir. Gamalı haç, spiral olarak bükülmüş ışınların geldiği gökyüzünün merkezini temsil eden, çoktanrıcılığın dini inançlarını hatırlatıyor. Sembol muhtemelen takımyıldızlarla çevrili güneşi veya uçan kuşların geleneksel görüntüsünü temsil ediyor. Halının merkezinde yer alan sekizgen yıldız, genellikle eşkenar dörtgen ve karelerden oluşan sembolik figürlerle çerçevelenmiştir ancak daha sonra Tebriz halı dokuma kültürünün etkisiyle diğer ekollerin halılarında kenarlarda unsurlar görünmeye başlamıştır[24].

İslami sembolizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan halılarının desenlerinde de İslam'ın sembolizmi görülmektedir. Bunlar arasında Fatıma'nın eli, İslam'ın beş emrini simgeleyen beşbarmak (yani beş parmak) ve Müslümanlar tarafından saygı duyulan beş şahsiyet (Muhammed, Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin) yer alır. Camilerde her zaman kutsal şehir Mekke'ye bakan duvardaki niş olan İslami mimari unsur "mihrap" imgesi de halıların merkezi modeli olarak kullanılmaktadır.

Bitki dünyası

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Tebriz" ve "Erdebil" halıları, saray karakterinin belirlediği en zengin süsleme ve zengin renk yelpazesiyle öne çıkıyor. En çok "Tebriz" ekolünün halılarında ve daha sonra "Karabağ" ekolünün bazı halılarında görülen bitki dünyası unsurları, doğa güçlerinin yüceltilmesini ve bereketi simgelemektedir. Birçok Tebriz halısının ana tuvalinin ana deseni, bereketi simgeleyen hayat ağacıdır. Halıların üzerinde ayrıca Müslüman inancına göre iyi şans ve başarı getiren, çok sayıda ağaç, bitki ve kuşun bulunduğu bahçe resimleri yer alıyor. "Hayat ağacının" geometrik varyasyonu, ok şeklindeki "çapa"nın sembolik bir görüntüsüdür ve Safevi döneminin "Herris" halılarında sıklıkla efsanevi "vak-vak" ağacıyla tasvir edilir. Vak", dallarına kuşlar yerine sembolik insan başları örülmüş. Tebriz ve Şirvan okullarının halılarının en sevilen ikonografik motiflerinden bir diğeri de çölün sert ve kurak topraklarında bile yetişebilen bir doğa mucizesini simgeleyen nar imgesidir. Nar, Sasani krallığı döneminde ibadet edilmiş ve güneşin sembolü olarak kabul edilen Zerdüşt kültünde önemli bir rol oynamıştır . Safeviler döneminde geometrik halı desenleri ve minyatürlerin tasarımında yaygın olarak kullanılmıştır . Bazen nar, dokumacının becerisine tanıklık ederek tek tek taneleri ayırt etmenin mümkün olduğu bölünmüş olarak temsil ediliyordu. Bu yenilik halı dokumada yeni bir ikonografik geleneğin başlangıcını sağladı. Motif daha sonra "Şah Abbas'ın çiçeği" adı verilen, çiçek açan bir nar meyvesi görüntüsüyle "Tebriz" halılarına entegre edildi. Bazen halıların kenarlarında çelenk veya asma görüntüsü bulunur[25].

Hayvan dünyası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan halılarında kartal ve tavus kuşu başta olmak üzere kuş imgesine sıklıkla rastlanıyordu. Kartal çoğunlukla "Tebriz" saray halılarında bulunur ve onların gücünü ve kraliyet onurunu simgelemektedir. Daha sonra halılardaki kartal görüntüsü koruyucu bir tılsım değeri kazandı. Tavus kuşunun görüntüsü bir güneş tanrısıyla ilişkilendirildi ve "tavus kuşu gözünün" yaklaşan felaketten koruyabileceğine inanılıyordu. Koyun ya da keçiyle karşılaştıkları çizimlerde bazı kabilelerin göçebe kökleriyle bağlantıların izini sürmek mümkün. Esas olarak halıların teknik kabiliyetleri ve boyutları, hayvan görüntüsünün bütünüyle yerleştirilmesine imkan vermediğinden, koyun ve keçi gibi evcil hayvanlar, orta sahalarda “S” sembolü aracılığıyla koşullu boynuzlar olarak tasvir edilmiştir. halıların kenarı. Aynı şeklin stilize edilmiş bir ejderha görüntüsü vardı (ejderha halıları). Tılsım görevi görmesi gereken ejderha görüntüsü, ilk olarak 17. yüzyıldan itibaren Azerbaycan'ın saray fabrikalarında üretilen görkemli halılarda ortaya çıktı. İşte o andan itibaren bu desen yaygınlaştı, 19. yüzyılın sonuna kadar en popüler ve yaygın halı sahnelerinden biri olmaya devam etti ve üslupta büyük değişikliklere uğradı.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ The traditional art of Azerbaijani carpet weaving in the Republic of Azerbaijan 5 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UNESCO (İngilizce)
  2. ^ Azerbaijani carpet entered UNESCO List of Intangible Cultural Heritage 11 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Apa.az (İngilizce)
  3. ^ MIR-BAGIRZADE, Farida (2 Ekim 2023). "The Role of Latif Kerimov in the Creation of the Karabakh Carpet Weaving Schools". Art Time. 5 (1): 8-16. doi:10.5152/arttime.2023.23008. 
  4. ^ "UNESCO - Traditional art of Azerbaijani carpet weaving in the Republic of Azerbaijan". ich.unesco.org (İngilizce). 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024. 
  5. ^ "AZƏRBAYCAN XALÇASI" (PDF). 20 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  6. ^ "AZƏRBAYCANDA XALÇA SƏNƏTİNİN İNKİŞAFI". 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  7. ^ "Nizami obrazları xalçalarda". İşıq. 1991. 3 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  8. ^ "Xalçalar haqqında". 1 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  9. ^ "Qərbi Azərbaycan xalçaları". Bakı. 2023. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  10. ^ "Qarabağın süjetli xalçaları". Aspoliqraf. 2022. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  11. ^ "Bakı xalçaları: yeni çeşnilər". 2018. 27 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  12. ^ "Azərbaycan Xalçası Ensiklopediyası: II cild". Mega print. 2015. 3 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  13. ^ "Naxçıvan xalçaçıları". 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  14. ^ "Xalça sənətində haşiyə elementləri və onların quruluşu". 20 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  15. ^ "Azərbaycan xalçaları: İrəvan qrupu". Elm. 2011. 20 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  16. ^ "Azərbaycan xalça sənətinin Kamili". Altun kitab. 2006. 27 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  17. ^ "Ermənilər Azərbaycan xalçalarını özlərininki kimi təqdim etdilər". 12 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  18. ^ "Nəşrlər Məqalələr Luvr kolleksiyasından bir neçə erməni xalçasının azərbaycan kimi təqdim etməsi və Azərbaycanda bunların nümayişi (sərgi)". 12 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  19. ^ "Азербайджанский ковёр". 12 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  20. ^ "Azərbaycan Xalça Muzeyi kolleksiyasından bədii tikmələr". 2 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  21. ^ "Azərbaycan xalçası". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  22. ^ "Xalça sənətində naxış yaddaşı". Təhsil. 2012. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  23. ^ "Azərbaycan xalçaları: Qarabağ qrupu". 27 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  24. ^ "Azərbaycan xalçaları". 2011. 22 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  25. ^ "Bir xalçanın rəngləriyik...: Azərbaycanda yaşayan xalqların ədəbiyyat antologiyası". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Azerbaycan halısı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaycan_halısı&oldid=33851066" sayfasından alınmıştır