İçeriğe atla

Atlarda davranış

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çeşitli ırkların illüstrasyonu; ince, hafif sıcakkanlılar, orta boy sıcakkanlılar ve taslak ve midilli tipi soğukkanlı ırklar.

Atlar, güçlü bir savaş ya da kaç tepkisine sahip av hayvanlardır. Bir tehtide ilk tepkileri ürkmek ve genellikle kaçmak olmaktadır ancak kaçmanın imkansız olduğu veya yavrularının tehdit edildiği durumlarda yerde durup kendilerini savunmaktadırlar.[1] Ayrıca meraklı olma eğilimindedirler. Ürktüklerinde, genellikle korkularının nedenini bulmak için bir an tereddüt ederler ve tehdit edici olmadığını düşündükleri bir şeyden her zaman kaçamayabilirler. Çoğu hafif binicilik türü hız, çeviklik, uyanıklık ve dayanıklılık için geliştirilmiştir. Bunlar vahşi atalarından uzanan doğal niteliklerdir. Bununla birlikte, seçici yetiştirme yoluyla bazı at türleri, özellikle de bazı yük atları oldukça uysaldır.[2]

Atlar, baskın bir birey, genellikle bir kısrak tarafından yönetilen, net bir hiyerarşiye sahip sürü hayvanlarıdır. Ayrıca kendi türleriyle ve insanlar dahil diğer hayvanlarla arkadaşlık bağları kurabilen sosyal yaratıklardır. Çene takma veya kişneme, karşılıklı tımar etme ve beden dili gibi seslendirmeler de dahil olmak üzere çeşitli şekillerde iletişim kurmaktadırlar. Pek çok at (eğer izole edilirlerse idare etmek zorlaşacaktır) eğitimle bir insanı bir arkadaş olarak kabul etmeyi öğrenebilmektedir. Böylece diğer atlardan uzakta rahat olabilmektedir.[3] Bununla birlikte, yetersiz arkadaşlık, egzersiz veya uyarılma ile sınırlandırıldığında, bir dizi kötü alışkanlıklar geliştirebilmektedirler. Çoğunlukla psikolojik kökenli stereotipler, örneğin tahta çiğneme, duvar tekmeleme, ileri geri sallanma.[4]

Zeka ve öğrenme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Araştırmalar, atların günlük olarak bir dizi bilişsel görevi yerine getirdiğini, yiyecek tedarikini ve bireylerin sosyal bir sistem içinde tanımlanmasını içeren zihinsel zorluklarla karşılaştıklarını göstermiştir. Ayrıca iyi bir uzaysal ayırt etme yeteneğine sahiptirler.[5] Doğal olarak meraklıdırlar ve daha önce görmedikleri şeyleri araştırmaya yatkındırlar.[6] Çalışmalar, problem çözme, öğrenme hızı ve hafıza gibi alanlarda at zekasını değerlendirmiştir. Atlar basit öğrenmede üstündür ancak aynı zamanda sınıflandırma ve kavram öğrenmeyi içeren daha gelişmiş bilişsel yetenekleri de kullanabilmektedirler. Alışkanlığı, duyarsızlaştırmayı, klasik koşullandırmayı ve edimsel koşullamayı, olumlu ve olumsuz pekiştirmeyi kullanmayı öğrenebilmektedirler.[5] Bir çalışma, ilgili miktar dörtten azsa, atların "az ya da çok" arasında ayrım yapabildiğini göstermiştir.[7]

Evcilleştirilmiş atlar, doğal olmayan görevleri öğrenirken aynı zamanda içgüdüsel davranışları engelleyen yapay ortamlarda yaşadıkları için vahşi atlardan daha büyük zihinsel zorluklarla karşı karşıya kalabilmektedirler.[5] Atlar, düzene iyi yanıt veren ve aynı rutinler ve teknikler tutarlı bir şekilde kullanıldığında en iyi tepkiyi veren alışkanlık hayvanlarıdır. Bir antrenör, "akıllı" atların, bireysel bir hayvanın doğal eğilimlerine en iyi uyan tarzda antrenman yapmak için tepki koşullandırma tekniklerini ve pozitif pekiştirmeyi etkin bir şekilde kullanan akıllı eğiticilerin yansımaları olduğuna inanmaktadır.[8]

Mizaç ve huy

[değiştir | kaynağı değiştir]

Atlar memelidir ve soğukkanlı veya poikilotermik hayvanların aksine sıcakkanlı veya endotermik yaratıklardır. Ancak bu kelimeler, vücut ısısını değil mizacını tanımlamak için kullanılan at terminolojisi bağlamında ayrı bir anlam geliştirmiştir. Örneğin, birçok yarış atı gibi "sıcakkanlılar" daha fazla hassasiyet ve enerji sergilerken,[9] çoğu yük ırkı gibi "soğukkanlılar" daha sessiz ve sakindir.[9] Bazen "sıcakkanlılar", "hafif atlar" veya "binici atlar" olarak sınıflandırılmaktadır[10] "soğukkanlılar" ise "askı atları" veya "çalışma atları" olarak sınıflandırılmaktadır.[10]

"Sıcakkanlı" ırklar arasında, Akhal-Teke, Arap atı, Barb ve şimdi soyu tükenmiş Türkmen atı gibi "oryantal atlar" ile İngiltere'de daha eski doğu ırklarından geliştirilen bir cins olan Safkanlar bulunmaktadır.[9] Sıcakkanlılar, ruhlu, cesur olma ve hızlı öğrenme eğilimindedir. Çeviklik ve hız için yetiştirilmektedirler.[11] Fiziksel olarak rafine olma eğilimindedirler (ince tenli, ince ve uzun bacaklı).[12] Orijinal doğu ırkları, Avrupalı yetiştiriciler bu özellikleri yarış ve hafif süvari atlarına aşılamak istediklerinde Orta Doğu ve Kuzey Afrika'dan Avrupa'ya getirilmiştir.[13]

Kaslı, ağır yük atları "soğuk kanlılar" olarak bilinmektedirler çünkü onlar sadece güç için değil, aynı zamanda saban veya insanlarla dolu ağır bir arabayı çekmek için gereken sakin, sabırlı mizaca sahip olmak için yetiştirilmektedir.[9] Bazen "nazik devler" olarak adlandırılmaktadırlar. İyi bilinen taslak ırklar arasında Belçika ve Clydesdale bulunmaktadır.[14] Percheron gibi bazıları daha hafif ve canlıdır, daha kuru iklimlerde arabaları çekmek veya geniş tarlaları sürmek için geliştirilmiştir.[14] Shire gibi diğerleri, daha yavaş ve daha güçlüdür ve ağır, kil bazlı topraklara sahip tarlaları sürmek için yetiştirilmektedirler.[10] Soğukkanlı grup ayrıca bazı midilli ırklarını da içermektedir.[15]

Trakehner veya Hanoverian gibi "sıcakkanlı" ırklar, Avrupalı at arabası ve savaş atları Araplar veya Safkanlar ile melezlendiğinde gelişmiştir ve bir yük atından daha incelikli bir binici atı üretmiştir. Ancak daha hafif bir ırktan daha büyük boy ve daha yumuşak bir mizaca sahiptir.[16] Sıcakkan özelliklerine sahip belirli midilli ırkları, daha küçük biniciler için geliştirilmiştir. Sıcakkanlılar "hafif at" veya "binicilik atı" olarak kabul edilmektedirler.

"Sıcakkanlı" terimi, at terbiyesi ve gösteri atlamada yarışma için kullanılan spor at ırklarının belirli bir alt kümesini ifade etmektedir.[17] Kesin olarak söylemek gerekirse, "sıcakkan" terimi, soğukkanlı ve sıcakkanlı ırklar arasındaki herhangi bir melezlemeyi ifade etmektedir. Örnekler, İrlanda Taslağı veya Cleveland Körfezi gibi ırkları içermektedir. Terim bir zamanlar Morgan atı gibi Safkanlar veya Araplar dışındaki hafif binici at ırklarına atıfta bulunmak için kullanılıyordu.

Uyku düzenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Atlar uyumak için yattıklarında, sürüdeki diğerleri ayakta, uyanık veya hafif bir uykuya dalarak nöbet tutar.

Atlar hem ayakta hem de yatarak uyuyabilmektedirler. Atlar, vahşi yaşamdan bir uyarlamada, bacaklarında bir "kalma aparatı" kullanarak hafif uykuya geçebilmekte ve çökmeden uyuklamalarına olanak tanımaktadır.[18] Atlar gruplar halindeyken daha iyi uyurlar çünkü bazı hayvanlar uyurken diğerleri yırtıcıları izlemek için nöbet tutmaktadır. Tek başına tutulan bir at iyi uyuyamaz çünkü içgüdüleri sürekli tehlikeyi göz önünde bulundurmaktır.[19]

İnsanlardan farklı olarak atlar sağlam, kesintisiz bir zaman diliminde uyumazlar ancak birçok kısa dinlenme periyodu almaktadırlar. Atlar, günde dört ila on beş saat ayakta ve birkaç dakikadan birkaç saate kadar uzanarak dinlenmektedirler. 24 saatlik bir periyotta toplam uyku süresi birkaç dakikadan birkaç saate kadar değişebilmektedir.[19] Evcil bir atın ortalama uyku süresinin günde 2,9 saat olduğu söylenmektedir.[20]

Atlar REM uykusuna ulaşmak için uzanmalıdır. Minimum REM uyku gereksinimlerini karşılamak için birkaç günde bir sadece bir veya iki saat uzanmaları gerekmektedir.[19] Bununla birlikte, bir atın asla yatmasına izin verilmezse, birkaç gün sonra uykusuz kalır ve nadiren ayakta dururken istemsiz olarak REM uykusuna geçtiği için aniden çökebilir.[21] Bu durum narkolepsiden farklıdır ancak atlar da bu rahatsızlıktan muzdarip olabilmektedir.[22]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Horse Fight vs Flight Instinct - eXtension". web.archive.org. 15 Mayıs 2013. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  2. ^ McBane, Susan (1992). A natural approach to horse management (İngilizce). Methuen. ISBN 978-0-413-62370-6. OCLC 26359746. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  3. ^ Ensminger, M. Eugene (1990). Horses and horsemanship (İngilizce). Danville, Ill.: Interstate Publishers. ISBN 978-0-8134-2883-3. OCLC 21977751. 20 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  4. ^ Prince, Eleanor F.; Collier, Gaydell M. (1974). Basic horsemanship: English and western. Internet Archive. Garden City, N.Y., Doubleday. ISBN 978-0-385-06587-0. 
  5. ^ a b c "Understanding horse intelligence - Features". Horsetalk.co.nz (İngilizce). 11 Ekim 2012. 15 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  6. ^ Dorrance, Bill (2001). True horsemanship through feel. Leslie Desmond. Guilford, Conn.: Lyons Press. ISBN 1-58574-321-6. OCLC 48448009. 
  7. ^ "The Horse – Your Guide to Equine Health Care". The Horse (İngilizce). 6 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  8. ^ "bloodhorse". www.bloodhorse.com. 26 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  9. ^ a b c d Belknap, Maria (2004). Horsewords : the equine dictionary. 2nd ed. North Pomfret, Vt.: Trafalgar Square. ISBN 1-57076-274-0. OCLC 57733998. 
  10. ^ a b c Ensminger, M. Eugene (1990). Horses and horsemanship. 6th ed. [Danville, Ill.]: [Interstate Publishers]. ISBN 0-8134-2883-1. OCLC 21977751. 
  11. ^ The whole horse catalog. Rev. & updated. Steven D. Price. New York, NY: Simon & Schuster. 1998. ISBN 0-684-83995-4. OCLC 39659381. 
  12. ^ DeFilippis, Chris (2006). The everything horse care book: a complete guide to the well-being of your horse (İngilizce). Avon, Mass.: Adams Media. ISBN 978-1-59337-530-0. OCLC 223814651. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  13. ^ Whitaker, Julie (2007). The horse : a miscellany of equine knowledge. 1st U.S. ed. New York: Thomas Dunne Books/St. Martin's Press. ISBN 0-312-37108-X. OCLC 127115861. 
  14. ^ a b Bongianni, Maurizio (1988). Simon & Schuster's guide to horses & ponies of the world. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-671-66067-5. OCLC 16755485. 
  15. ^ Bennett, Deb (1998). Conquerors: the roots of New World horsemanship (İngilizce). Solvang, Calif.: Amigo Publications. ISBN 978-0-9658533-0-9. OCLC 39709067. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  16. ^ Hartley Edwards, Elwyn (1994). The encyclopedia of the horse. 1st American ed. Londra: Dorling Kindersley. ISBN 1-56458-614-6. OCLC 29670649. 
  17. ^ Price, Steven D. (2007). The Lyons Press Horseman's dictionary : full explanations of more than 2,000 terms & phrases used by horsemen. Revised ed. Jessie Shiers. Guilford, C: Lyons Press. ISBN 978-1-59921-036-0. OCLC 182859561. 
  18. ^ Arand, Donna (15 Ekim 2007). "How Much Prior Sleep is Adequate for the Multiple Sleep Latency Test?". Journal of Clinical Sleep Medicine. 03 (06): 620-621. doi:10.5664/jcsm.26973. ISSN 1550-9389. 
  19. ^ a b c "SLEEP MEDICINE NEWS AND UPDATES". Journal of Clinical Sleep Medicine. 03 (03): 323-326. 15 Nisan 2007. doi:10.5664/jcsm.26810. ISSN 1550-9389. 
  20. ^ Holland, Jennifer S. (July 2011). "40 Winks?". National Geographic. 220 (1). 
  21. ^ Vorona, Robert D. (15 Ağustos 2007). "Skin Pigmentation Changes in a Patient with a Sleep Disorder". Journal of Clinical Sleep Medicine. 03 (05): 535-536. doi:10.5664/jcsm.26921. ISSN 1550-9389. 
  22. ^ Large animal internal medicine: diseases of horses, cattle, sheep, and goats (İngilizce). St. Louis, MO: Mosby. 1996. ISBN 978-0-8151-7724-1. OCLC 33439780. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Atlarda_davranış&oldid=32772779" sayfasından alınmıştır