Asetal
Organik kimyada asetal, R
2C(OR')
2 bağlantısına sahip fonksiyonel bir gruptur. Burada, R grupları organik parçalar (buna isteğe bağlı diğer atomların eklendiği bir karbon atomu) veya hidrojen olabilir, R' grupları ise hidrojen olmayan organik parçalar olmalıdır. İki R' grubu aynı olabilir ("simetrik asetal") veya olmayabilir ("karışık asetal"). Asetaller, aldehitler veya ketonlardan oluşur ve bunlara dönüştürülebilir ve merkezî karbonda aynı oksidasyon durumuna sahiptir, ancak benzer karbonil bileşikleri ile karşılaştırıldığında büyük ölçüde farklı kimyasal stabiliteye ve reaktiviteye sahiptir. Merkezî karbon atomunun kendisine dört bağı vardır ve bu nedenle doymuştur ve tetrahedral geometriye sahiptir.
Ketal terimi ise, bazen aldehitlerden ziyade ketonlarla (hidrojen yerine her iki R grubu organik) ilişkili yapıları tanımlamak için kullanılır ve tarihî olarak asetal terimi özellikle aldehitle ilgili durumlar için kullanılır. R gruplarından birinin ilk atomu olarak bir oksijen varsa (yani, merkezî karbona tek bağlı ikiden fazla oksijen varsa), fonksiyonel grup bunun yerine bir ortoesterdir. Bir R' hidrojen ise, fonksiyonel grup bunun yerine bir hemiasetaldir, her ikisi de H ise fonksiyonel grup bir keton hidrat veya aldehit hidrattır.
Sentez
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir hemiasetalin hidroksil grubu protonlanıp su olarak kaybolduğunda asetal oluşumu meydana gelir. Üretilen karbokatyon daha sonra bir alkol molekülü tarafından hızla saldırıya uğrar. Bağlı alkolden protonun kaybı asetal verir.
Asetaller hemiasetallere göre stabildir ancak oluşumları esterlerde olduğu gibi tersinir bir dengedir. Asetal oluşumuna yönelik bir reaksiyon ilerledikçe, reaksiyon karışımından suyun uzaklaştırılması gerekir.
Kullanımları
[değiştir | kaynağı değiştir]Asetaller, bazlarla hidrolize ve birçok oksitleyici ve indirgeyici maddeye karşı stabil olduklarından, organik sentezde karbonil grupları için koruyucu gruplar olarak kullanılırlar. Ya bir moleküldeki karbonili (bir alkolle geçici olarak reaksiyona sokarak) ya da bir diolü (bir karbonil ile geçici olarak reaksiyona sokarak) koruyabilirler. Yani karbonil, alkoller veya her ikisi de reaktivitesi kontrol edilecek molekülün parçası olabilir.
Örnekleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Benziliden asetal, bir koruyucu grup
- Dimetoksimetan, bir çözücü, metilal ya da formal olarak da bilinir
- Dioksolan
- Metaldehit
- Paraldehit
- 1,3,5-Trioksan
- Fenilsülfoniletiliden (PSE) asetal, koruyucu grubun seçici olarak dâhil edilmesine ve çıkarılmasına yol açan asit hidrolizine direnç gibi atipik özelliklere sahip bir arilsülfonil asetal örneğidir.[1]
- Karbonhidratlar ve diğer polisakkaritlerdeki glikozidik bağların çoğu asetal bağlarıdır.[2]
- Selüloz her yerde bulunan bir poliasetal örneğidir.
Birçok asetal grubu içeren bileşik bulunur ancak iki tane bileşiği kısaca "asetal" denir:
- Polioksimetilen (POM) plastiği, "asetal" ya da "poliasetal" denir, formaldehitin polimeri olan bir poliasetaldir (ve bir polieter)
- 1,1-Dietoksietan (asetaldehit dietil asetal), bazen basitçe "asetal" olarak da adlandırılan, damıtılmış içeceklerde önemli bir tatlandırıcı bileşiktir.[3]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Chéry, Florence; Rollin, Patrick; De Lucchi, Ottorino; Cossu, Sergio (2000). "Phenylsulfonylethylidene (PSE) acetals as atypical carbohydrate-protective groups". Tetrahedron Letters. 41 (14). ss. 2357-2360. doi:10.1016/s0040-4039(00)00199-4. ISSN 0040-4039.
- ^ IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2. basım (the "Gold Book") (1997). Düzeltilmiş çevrimiçi sürümü: (2006-) "glycosides".
- ^ Maarse, Henk (29 Mart 1991). Volatile Compounds in Foods and Beverages (İngilizce). CRC Press. ISBN 978-0-8247-8390-7. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2023.
