Amos Kitabı
  |
|
Yahudi felsefesi
Dinî metinler
Kutsal Şehirler
Önemli şahsiyetler
Yahudi hayatı
Okullar
Dinî roller
Dinî yapılar
Etnik bölünmeler
Yahudi mezhepleri
Dinî objeler
Diğer dinler ve Yahudilik
|
Amos kitabı, Tanah'ın Nevi'im kitabındaki Küçük Peygamberler kitaplarından biridir. Hoşea ve Yeşaya'nın büyüklerinden olan Amos,[1] II. Yarovam dönemine denk gelen ~MÖ 750'lerde aktif rol oynamış olup[1] Kutsal Kitap'ın ilk peygamber kitabı olan Amos kitabını yaratmıştır. Amos, Yehuda Krallığı'nda yaşadı fakat vaazlarını kuzeydeki İsrail Krallığı'nda verdi.[1] Amos'un ana temaları sosyal adalet, Tanrı'nın mutlak kadri ve ilahi yargı konularını içerir.[1]
Yazar
[değiştir | kaynağı değiştir]Amos, kuzeyde MÖ 793 ile MÖ 753 yılları arası İsrail'in Krallığı'nı Yarovam ben Yoaş ve güneyde Yehuda Krallığı'nı Uzziya yaptığı dönemde peygamberlik yapmıştır. Bu zamanda her iki krallık da varlığın doruk noktalarındaydı. Hoşea ile aynı zamanda yaşamış olmasına rağmen Amos muhtemelen daha önce peygamber olmuştur. Amos'un ismi, Eski Ahit'te İsrail tarihinin anlatıldığı yerlerde de geçmektedir. Adına kitabı olan peygamberler içinde ilk olarak Amos'tan bahsedilir. Amos, peygamberlikten önce çiftçilik yaptığının özellikle üzerinde durmaktadır.
Vaizlik dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğu uzmanın inancına göre Amos, mesajını MÖ 750 veya MÖ 749 sonbaharında vermiştir. Bethel'de verdiği vaazın en az bir en fazla birkaç gün sürdüğü düşünülür. Bu zamana kadar Asur orduları Şam'da birkaç yıldır savaş vermekteydi dolayısıyla İsrail üzerindeki tehdidi zamanla azaldı. Komşularının içinde bulunduğu savaşlar nedeniyle, İsrail sınırlarını neredeyse Davud ve Süleyman zamanındaki sınırlarına kadar genişletti.
Amos'un, vaazlarını büyük depremden iki yıl önce verdiği unutulmamalıdır; kitabında bu konuyla ilgili iki kere atıfta bulunulmuştur.
Yazıldığı yer
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı bilirkişilerin inancına göre, Amos vaazlarını Kuzey Krallık'ta verdikten sonra bu vaazlar Beytüllahim'in 8 km güneyindeki evi olan Tokea kasabasına giderken yolda kaleme alınmıştır. Bu kasabadan Eski Ahit'te çeşitli kereler bahsedilmektedir.[2][3][4][5] Rehoboam'ın, Yehuda Krallığı'ndaki diğer şehirlerle birlikte Tokea'yı da surlarla çevirdiği yazılıdır.[6]
Amos'un geldiği şehir olarak düşünülen Tokea'nın coğrafik konumu hakkında fikir ayrılıkları mevcuttur. Genel inanışa göre Amos güneyli bir çiftçi olup, Tanrı'nın çağrısı doğrultusunda kuzeye kehanetlerini bildirmeye görevlendirilmiştir. Fakat, bir görüşe göre ise Amos kuzeyde, Celile yakınlarındaki Tokea kasabasından gelmektedir. Bu görüşü savunanların gerekçelerinden biri kuzeydeki toprakların firavun inciri yetiştirmek için daha uygun olmasıdır. Firavun inciri düşük rakımlı yerlerde yetiştirilir ve kuzeydeki Tokea güneydekine kıyasla daha alçaktır. Bu görüşü kabul etmeyenlerin gerekçesi ise bu iki şehrin rakım farkının fazla olmamasıdır. Amos'u kuzeyli olduğunu savunanların bir diğer gerekçesi ise Amos 7:10'da anlatılanlardır; bunun yerli birinin yapması daha muhtemeldir.
Kitabın nerede ve nasıl yazıldığıyla ilgili diğer görüşler arasında,
- Amos'u takip edip, onun sözlerini not alan havarileri tarafından yazılması
- Kuzey'de vaazlarını dinleyen biri tarafından yazılması
gibi görüşler de bulunur.
Amaç
[değiştir | kaynağı değiştir]Amos kitabının yaratıldığı dönemde İsrail halkı Yehova'ya olan sadakatinin en taban noktasını yaşıyordu; halk, değerlerini bırakıp açgözlü olmaya başladı. Varlıklı elit tabaka başkalarının sırtından zenginleşiyordu. Çiftçiler geçimleri için gerekli olan ürünlerden ziyade başta şarap ve yağ olmak üzere dış ticaret için karlı olan ürünleri yetiştirmeye zorlanıyordu.
Yehova, çiftçi ve çoban olan Amos'a Kuzey Krallığı'nın başkenti olan Samariye'ye gitmesini söyledi. Tanrı, Amos aracılığıyla, İsrail'in günahlarından dolayı yargılanacağını ve bu yargının yabancı bir ulus tarafından harekete geçireleceğini söyledi.
Halk, bu yargılama gününü "Tanrı'nın günü" olarak anladı. "Tanrı'nın günü", geniş çapta kutlandı ve Tanrı'ya bağlı kalanlar tarafından dört gözle beklendi. Fakat Amos, halka "Tanrı'nın günü"nün yaklaştığını ve bunun günahlarının yargılanacağının anlamına geldiğini söyledi.
Tanrı'nın günü
[değiştir | kaynağı değiştir]Amos, "Tanrı'nın günü" deyişini kullanan ilk peygamberdir.[7] Bu deyiş, ilerleyen kehanet ve kıyamet edebiyatında önemli bir yer aldı. İsrail halkı için "Tanrı'nın günü", Yehova'nın, kendi ve İsrail'in düşmanlarına karşı savaştığı ve İsrail'in zafer kazandığı gündü. Fakat Amos ve diğer peygamberler İsrail'i Yehova'nın düşmanlarına dahil ediyordu. Amos'a göre İsrail, masumlara, fakirlere ve genç kızlara uyguladığı adaletsizlikler yüzünden suçluydu.[8] Ceza olarak Yehova'nın intikamı İsrail'e yönelecekti ve peygamber, dinleyicilerini uyardı: "RAB'bin günü aydınlık değil, karanlık olmayacak mı? Hem de zifiri karanlık, Bir parıltı bile yok."[9] "Tanrı'nın günü", İsrail için bir kutlama günü değildi.
Tema
[değiştir | kaynağı değiştir]Amos kitabı üç bölümde ele alınabilir. Bir ve ikinci konular önce İsrail'i çevreleyen ülkeleri ardından kendisini etik merceği altında irdeler. Üçüncü konudan altıncı konuya kadarki bölümde ise İsrail'in işlediği günahlar üzerinde durulur. Yedi ila dokuzuncu konular ise Yehova'nın Amos'a verdiği görümleri içerir. Kitabın son bölümüne (7:1'den 9:8'e) Görüm kitabı da denir ve sadece öyküden ibarettir.
İlk iki görümde, Tanrı'nın uygulamak istediği cezai hareketlerin yapılmaması için Amos, Tanrı'yı ikna etti. Disiplin ve yargılama, her ne kadar icraata geçmemişse de konunun ana mesajıdır. Bu mesaj açıkça 5:24'te görülür. Bundan evvelki dördüncü konuda anlatılan salgın hikâyeleri İsrail'in Tanrı'ya dönmesi için uygulanan disiplin cezasıydı. Fakat, halk bunu böyle algılamadığından bu disiplin halkın sadakatsizliğini yargılamaya dönüştü. Görümlerin ikinci bölümünde (7:7-9) Amos'un araya girmediği görülür; Tanrı, "onların yanından bir daha geçmeyeceğim" dedi. İsrail'in edeceği yeminler kabul edilmeyecekti. Tanrı, peygamberleri dinlemedikleri ve hatta onları susturmaya kalktıkları için (2:12, 3:8, 7:10-17) İsrail'i yargılamaktan kendisini alıkoymayacaktı.
Amos kitabının ana fikirlerinden biri İsrail'in diğer uluslarla aynı seviyede sayılmasıydı; Tanrı herkesten aynı saflığı beklemektedir. Tanrı'nın krallığına karşı gelen uluslar gibi, İsrail ve Yahuda ayrıcalıklı olmayacak ve putperestler yargılanacaktır. Yehova'yı temsil eden ulus saf olmalı ve Tanrı'nın adını kirletmemelidir. Tanrı'nın ismi yüceltilmelidir.
Amos kitabındaki diğer anafikirler: sosyal adalet ve yoksunlarla ilgili endişeler; İsrail'in Tanrı ile ahit yapması onu günahlardan temizlemeyeceği; Tanrı'nın tüm ulusların hakimi olduğu; Yehova'nın, ahlaki doğruluğun tanrısı olduğu; tüm insanların Tanrı tarafından yaratılması; Tanrı'nın onlar tarafından adının duyurulması için İsrail'i seçtiği ve onları kurtardığı; Tanrı'nın sadece adil olmayanları yok edeceği; Tanrı'nın İsrail'i yargılmakta ve kurtarmakta özgür olduğudur.
Amos'ta öne çıkan eylemler
[değiştir | kaynağı değiştir]Amos kitabında, temaların açıklanmasında rol alan kilit hareketler mevcuttur. Bunlardan bazıları şöyledir:[10]
- Yehuda Krallığı'nı çevreleyen goy halklarla ilgili kehanetler (1.3-2.6)
- İsrail içinde farklı gruplara yapılan hitaplar
- Tanrı'nın İsrail'i yargılamasıyla ilgili görümler
- Amos ile Bethel'de onu dinleyenler arasındaki tartışma (7.10-17)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
- ^ Yeşu 15:39
- ^ 2 Samuel 14:9
- ^ 2 Samuel 23:26
- ^ 1 Tarihler 11:28
- ^ 2 Tarihler 11:5-6
- ^ Coogan, M. A Brief Introduction to the Old Testament: The Hebrew Bible in its Context. (Oxford University Press: Oxford 2009). p260
- ^ Coogan, M. A Brief Introduction to the Old Testament: The Hebrew Bible in its Context. (Oxford University Press: Oxford 2009). p258-259
- ^ Amos 5:20
- ^ Michael D. Coogan, A Brief Introduction to the Old Testament (New York: Oxford, 2009), 256.
- Genel
- Bulkeley, Tim Amos: Hypertext Bible Commentary. Auckland: Hypertext Bible, 2005. Amos: Hypertext Bible Commentary21 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- R., M. Daniel Amos: The Prophet and His Oracles. (Louisville: Westminster John Knox Press, 2002) 4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Coote, Robert B. Amos Among the Prophets: Composition and Theology. Philadelphia: Fortress Press, 1981.
- Doorly, William J. Prophet of Justice: Understanding the Book of Amos. New York: Paulist Press 1989.
- Easton's Bible Dictionary, 1897.
- Hasel, Gerhard F. Understanding the Book of Amos: Basic Issues in Current Interpretations. Grand Rapids: Baker Book House, 1991.
- Haynes, John H. Amos the Eighth Century Prophet: His Times and His Preaching. Nashville: Abingdon Press, 1988.
- Keil, C.F. et al. Commentary on the Old Testament in Ten Volumes. Grand Rapids: William B. Eerdmans, 1986.
- LaSor, William Sanford et al. Old Testament Survey: the Message, Form, and Background of the Old Testament. Grand Rapids: William B. Eerdmans, 1996.
- Metzger, Bruce M., et al. The Oxford Companion to the Bible. New York: Oxford University Press, 1993.
- Möller, Karl. A Prophet in Debate: The Rhetoric of Persuasion in the Book of Amos. London: Sheffield Academic Press, 2003.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yahudi tercümeleri:
- Amos (Judaica Press) translation [with Rashi's commentary] at Chabad.org
- Hristiyan tercümeleri:
- Online Bible at GospelHall.org 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (English Standard Version)
- Amos at Wikisource (Authorised King James Version)
- Nicholas Whyte on Amos 21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- New Advent Catholic Encyclopedia, Amos
