İçeriğe atla

Ambroise Paré

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ambroise Paré
Ölümünden sonra William Holl tarafından yapılan fantastik portresi
Doğum1510
Laval yakınında Bourg-Hersent, Fransa
Ölüm20 Aralık 1590 (80 yaşında)
Paris, Fransa
MilliyetFransız
VatandaşlıkFransa
Kariyeri
DalıCerrahi

Ambroise Paré (y. 1510 - 20 Aralık 1590), II. Henry, II. François, IX. Charles ve III. Henry için hizmette bulunmuş Fransız cerrahtır. Cerrahinin ve modern adli patolojinin babalarından biri olarak kabul edilir ve özellikle yaraların tedavisinde cerrahi teknikler ve savaş alanı tıbbında öncüdür. Aynı zamanda bir anatomistti ve birkaç cerrahi alet icat etti. Aynı zamanda Parisli Cerrah loncasının bir parçasıydı.

Piémont kampanyasında (1537-1538) Kaptan Rat'a verdiği bakımla ilgili kişisel notlarında Paré şunları yazdı: Je le pansai, Dieu le guérit ("Onu sardım ve Tanrı onu iyileştirdi"). Bu, kariyeri boyunca kullandığı bir felsefenin somut örneğidir.[1][2] Laval'daki heykelinin üzerine yazılan bu sözler, Latince atasözü medicus curat, natura sanatı anımsatmaktadır.

Erken dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Paré, 1510'da kuzeybatı Fransa'daki Bourg-Hersent'te doğdu.[3] Çocukken Paris'te cerrah olan ağabeyini izledi ve ilk olarak çıraklık yaptı.[4] Aynı zamanda Fransa'nın en eski hastanesi olan Hôtel-Dieu'da öğrenciydi.[5]

Tıp

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ambroise Paré's Oeuvres'in başlık sayfası.

Paré keskin bir gözlemciydi ve günün inançlarının eldeki kanıtların yerini almasına izin vermedi. Otobiyografik kitabı Farklı Yerlerde Yolculuk'ta anlattığına göre Paré, savaş alanına döndüğünde bilimsel bir yöntemi uyguladı. Geleneksel şekilde kaynayan mürver yağı ve koterizasyon ile tedavi edilen bir grup hastayı ve geri kalanını yumurta sarısı, gül yağı ve terebentin ile yapılan bir tarifle karşılaştırdı ve gece boyunca kaldı. Paré, kaynar yağla tedavi edilen askerlerin acı içinde olduğunu, merhemle tedavi edilenlerin ise terebentinin antiseptik özelliklerinden dolayı iyileştiğini keşfetti. Böylece bu yöntemin etkinliğini kanıtladı ve daha sonra koterizasyondan kaçındı.[6] Ancak bunun gibi tedaviler yıllar sonrasına kadar yaygın olarak kullanılmadı. İlk kitabı olan Arquebus ve ateşli silahların neden olduğu yaraları tedavi etme yöntemi 1545'te yayınladı.

Paré ayrıca ampütasyon sırasında koterizasyon yerine arterlerin ligatürünü (ilk olarak Galen tarafından kullanılan) yeniden kullandı.[7] Kırmızı-sıcak bir demir ile yaraları mühürlemenin olağan yöntemi, kanamayı durdurmada başarısız oldu ve hastaların şoktan ölmesine neden oldu. Bağlama tekniği için modern hemostatların öncülü olan "Bec de Corbeau" ("karga gagası")'nı tasarladı. Ligatürler sıklıkla enfeksiyon yaysa da, cerrahi uygulamada hala önemli bir dönüm noktasıydı. Paré, 1564 tarihli Treatise on Surgery adlı kitabında ampütasyon sırasında kanamayı önlemek için ligatür kullanma tekniğini ayrıntılı olarak anlattı. Paré, yaralı askerlerle yaptığı çalışmada, ampute kişilerin kesilen 'hayalet' uzuvda duyu olarak algıladıkları acıyı kayda geçirdi. Paré, hayalet ağrıların uzuv kalıntılarında değil beyinde (günümüz tıp camiasının fikir birliği) meydana geldiğine inanıyordu.[8] Ayrıca birçok beyin cerrahisi prosedürü gerçekleştirdi.[9]

"11 fetüsle gebelik (Paré'den sonra)." Bu illüstrasyon, Anomaliler ve Tıbbın Merakları'nın 1900 baskısından Ambroise Paré'nin orijinalinin bir kopyasıdır.[10]

1542'de Perpignan kuşatması sırasında Fransız ordusuna eşlik eden Paré, mermi çıkarmaya yardımcı olmak için yeni bir teknik kullandı. Bir savaş sırasında, Maréchal de Brissac omzundan vurularak yaralandı. Mermiyi bulmak imkansız göründüğünde Paré, kurbandan vurulduğu zaman tam olarak bulunduğu konuma gelmesi fikrini öne sürdü. Bu sayede mermi Henry'nin kişisel cerrahı Nicole Lavernault tarafından bulundu ve çıkarıldı.[11]

Paré, 16. yüzyılın ortalarında kadın doğumunun ilerlemesinde önemli bir figürdü. Podalik versiyon uygulamasını yeniden canlandırdı ve baş prezentasyonu durumunda bile bu ameliyatı yapan cerrahların bebeği parçalamak ve bebeği parça parça çıkarmak zorunda kalmadan, genellikle bebeği güvenli bir şekilde doğurtabileceğini gösterdi.

Paré ayrıca, bir yol olmadığı için dişlerin diş etlerinden çıkmadığı ve bu başarısızlığın bir ölüm nedeni olduğu inancıyla, diş çıkarma sırasında bir lanset kullanarak bebeklerin diş etlerinin delinmesi yöntemini tanıttı. Bu inanç ve uygulama, bazı istisnalar dışında, on dokuzuncu yüzyılın sonuna doğru giderek daha tartışmalı hale gelene ve ardından terk edilinceye dek yüzyıllar boyunca devam etti.[12]

Paré, çalışmalarını Latinceye çeviren öğrencisi Jacques Guillemeau tarafından ustalıkla görevlendirildi ve daha sonraki bir dönemde ebelik üzerine bir inceleme yazdı. Bunun İngilizce çevirisi 1612'de Childbirth (veya Kadınların Mutlu Doğumu) adıyla yayınlandı.

1552'de Paré, II . Henry yönetimindeki Valois Hanedanlığı'nın kraliyet hizmetine kabul edildi; ancak kralın 1559'da bir turnuva sırasında kafasına aldığı ölümcül darbede kralı iyileştiremedi. Paré, 1590'da ölene kadar Fransa Krallarının hizmetinde kaldı ve II. Henry, II. Francis, Charles IX ve Henry III'e hizmet etti.

Henri IV'ün başbakanı Sully'ye göre Paré bir Huguenot'du ve 24 Ağustos 1572'de, St. Bartholomew Katliamı günü, Kral Charles IX Paré'yi bir elbise dolabına kilitleyerek hayatını kurtardı.[13] 20 Aralık 1590'da 80 yaşında doğal nedenlerden ötürü Paris'te öldü[14] ve Saint André-des-Arts kilisesine gömüldü.[15] Paré'nin Huguenot davasına sempati duyduğuna dair kanıtlar olsa da, tehlikeden kaçınmak için Katolik gibi görünmeye devam etti: iki kez evlendi, gömüldü ve çocuklarını Katolik inancına göre vaftiz ettirdi.[16]

Paré'nin eserlerinden oluşan bir koleksiyon (savaş alanındaki askerleri tedavi etme deneyimlerine dayanarak bunları hayatı boyunca ayrı ayrı yayınladı) 1575'te Paris'te yayınlandı. Bu eserler sık sık yeniden basıldı, Almanca ve Hollandaca olarak birkaç baskı çıktı ve İngilizce çeviriler arasında Thomas Johnson'ın (1634) çevirisi vardı.

Bezoar taş deneyi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1567'de Ambroise Paré, bezoar taşlarının özelliklerini test etmek için bir deney yaptı. O zamanlar, taşların genellikle herhangi bir zehrin etkilerini iyileştirebileceğine inanılıyordu, ancak Paré bunun imkansız olduğuna inanıyordu. Bir aşçı, değerli gümüş çatal bıçak çalarken yakalanmış ve asılmasına hükmedilmişti. Aşçı, zehirden hemen sonra kendisine bezoar verilmesi ve hayatta kalması durumunda serbest kalması koşuluyla zehirlenme deneyine katılmayı kabul etti. Taş onu iyileştirmedi ve zehirlendikten yedi saat sonra acı içinde öldü. Böylece Paré, bezoarların tüm zehirleri tedavi edemeyeceğini kanıtlamış oldu.[17]

Adli tıp

[değiştir | kaynağı değiştir]

Paré'nin yazıları ayrıca, şiddetli ölümün iç organlar üzerindeki etkilerine ilişkin yöntemli çalışmalarının sonuçlarını da içerir.[18][19] Ayrıca, tıpla ilgili hukuki raporların yazılmasına ilişkin bir prosedür olan Mahkeme Raporlarını[20] yarattı ve yazdı.[21] Yazıları ve talimatları, modern adli tıp patolojisinin başlangıcı olarak biliniyor.

Protezler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Paré hem cerrahi amputasyon uygulamasına hem de uzuv protezlerinin tasarımına katkıda bulundu.[22][23] Ayrıca emaye altın, gümüş, porselen ve camdan yapay gözler yaparak[24] bazı oküler protezler icat etti.

Anısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransız amatör gök bilimci Bernard Christophe tarafından 2003 yılında keşfedilen asteroid 259344 Paré, onun anısına isimlendirildi ve resmi isimlendirme Minor Planet Center tarafından 14 Şubat 2014 tarihinde yayınlandı (M.P.C. 87142).[25][26]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Jean-Pierre Poirier, Ambroise Paré, Paris, 2006, p. 42.
  2. ^ In 1522, near Metz, a citizen had been pierced by twelve sword thrusts and was left to die; but Paré was able to treat him: "I was his doctor, pharmacist, surgeon and cook: I bandaged him until the end of the treatment, and God healed him." (Jean-Michel Delacomptée, Ambroise Paré, La main savante, Gallimard, 2007, pp. 166-167.) originally from Voyage d'Allemagne, Œuvres, t. III, p. 698. Elsewhere Paré also wrote: "Preservation lies more in the divine providence than in the physician or surgeon’s advice." (Jean-Pierre Poirier, Ambroise Paré, Paris, 2006, p. 33.)
  3. ^ Ambroise Paré and his times, 1510-1590. G.P. Putnam's Sons. 1897. s. 11. Erişim tarihi: 20 Nisan 2020. 
  4. ^ Paget (1897), p. 14.
  5. ^ Paget (1897), p. 19.
  6. ^ Ambroise Paré, "A Surgeon in the Field," in The Portable Renaissance Reader, James Bruce Ross and Mary Martin McLaughlin, eds. (New York, Viking Penguin, 1981): 558-563.
  7. ^ Paget (1897), p. 26.
  8. ^ "News.nationalgeographic.com". 8 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  9. ^ Banerjee (April 2011). "Ambroise Paré and 16th century neurosurgery". British Journal of Neurosurgery. 25 (2): 193-196. doi:10.3109/02688697.2010.544786. ISSN 1360-046X. PMID 21545326. 
  10. ^ "Neonatology.org". 21 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  11. ^ Fabricio Cardenas, Vieux papiers des Pyrénées-Orientales, Ambroise Paré à Perpignan en 1542 23 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 13 February 2015
  12. ^ "The lancet and the gum-lancet: 400 years of teething babies", Ann Dally, The Lancet, Volume 348, Issue 9043, 21-28 December 1996, Pages 1710-1711
  13. ^ Mallon (December 1913). "Ambrose [sic] Paré, Father of Modern Surgery". Records of the American Catholic Historical Society of Philadelphia. 24 (4): 346. 
  14. ^ Shen (June 2014). "Ambroise Pare (1510 to 1590): A Surgeon Centuries Ahead of His Time" (PDF). The American Surgeon. 80: 538. doi:10.1177/000313481408000614. 19 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022. 
  15. ^ Mallon (1913), p. 343.
  16. ^ Paget (1897), pp. 251-254.
  17. ^ Thompson, C. J. S. (1924) Poison Mysteries in History, Romance and Crime J.B. Lippincott, New York, pages 61–62, OCLC 1687048
  18. ^ "History of Forensics". The Discovery Channel. 22 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2011. 
  19. ^ "Forensic History Timeline". American College of Forensic Examiners. 8 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2011. 
  20. ^ "History of Crime". Crimeline. 18 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2011. 
  21. ^ The Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, and general literature, Volume 15. H.G. Allen. 1888. Erişim tarihi: 27 Mart 2011. 
  22. ^ "Prostheses by Ambroise Paré" 8 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. drawings
  23. ^ Thurston, Alan J. (2007) "Paré and prosthetics: the early history of artificial limbs" ANZ Journal of Surgery 77(12): pp. 1114-1119, DOI:10.1111/j.1445-2197.2007.04330.x
  24. ^ Snyder, Charles (1963) "Ambroise Pare and Ocular Prosthesis" Archives of Ophthalmology 70(1): pp. 130-132
  25. ^ "259344 Pare (2003 GQ)". Minor Planet Center. 15 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2019. 
  26. ^ "MPC/MPO/MPS Archive". Minor Planet Center. 7 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2019. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ambroise_Paré&oldid=33641503" sayfasından alınmıştır