Allium
| Allium | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||
| Allium sativum | |||||||||||||
Allium, Alliaceae familyasına dahil olan ve soğan, sarımsak, pırasa gibi çok bilinen türleri içeren bir bitki cinsidir. İçermiş olduğu 1250 kadar tür ile dünyanın en büyük bitki cinslerinden biri olan Allium, bazı sınıflandırmalarda Liliaceae familyasına dahil edilmiştir. İçerdiği türler çok yıllık ve yumru gövdeli olup, tipik soğan ya da sarımsak koku ve tadını veren kimyasal bileşikler üretirler. Pek çoğu yenilebilir türdür.
Allium türleri esasen kuzey yarı kürenin ılıman iklimlerinde,[3] özellikle doğu Akdeniz'de bulunur.[4] Ancak, Allium juncifolium gibi Şili'de, Allium sellovianum gibi Brezilya'da ve Allium spathaceum gibi Afrika'nın tropik bölgelerinde yetişenler de vardır.
Soğanlar yalnız ya da rizoma eklenmiş küme halindedir. Yapraklar doğrusal ya da eliptik, düz ila silindiriktir. Çiçekler tepede şemsiye halindedir. Birçok türü belirgin sarımsak ya da soğan kokusuna sahiptir.[5]
Cinse tür atamak taksonomik olarak hayli karmaşıktır ve bağlı türlerin taksonomik sınırları net değildir. Bu nedenle toplam tür sayısı asgari 260[6] ile azami 979'dur[7] ki aradaki fark cinsin zorluğuna işaret eder.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Cins adı Latince sarımsak[8][9] demek iken, tip tür adı birlikte kültive edilmiş sarımsak anlamına gelir.[10]
Bağlı altcinsler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Allium subg. Allium
- Allium subg. Amerallium
- Allium subg. Anguinum
- Allium subg. Bromatorrhiza
- Allium subg. Butomissa
- Allium subg. Caloscordum
- Allium subg. Cepa
- Allium subg. Cyathophora
- Allium subg. Melanocrommyum
- Allium subg. Microscordum
- Allium subg. Nectaroscordum
- Allium subg. Polyprason
- Allium subg. Porphyroprason
- Allium subg. Reticulatobulbosa
- Allium subg. Rhizirideum
- Allium subg. Vvedenskya
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]Kitaplar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Block, Eric (2009). Garlic and other alliums: the lore and the science. Cambridge: Royal Society of Chemistry. ISBN 978-0-85404-190-9. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- Brewster, J. L. (2008). Onions and Other Alliums. CABI Publishing. ISBN 978-1-84593-399-9.
- Davies, D. (1992). Alliums: The Ornamental Onions. Timber Press. ISBN 978-0-88192-241-7.
- Linnaeus, C. (1753). Species Plantarum: exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas. Stockholm: Impensis Laurentii Salvii. 6 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2016.
- Rabinowitch, H. D.; Currah, L. (2002). Allium Crop Sciences: Recent Advances. CABI Publishing. ISBN 978-0-85199-510-6.
- Quattrocchi, Umberto (1999). CRC world dictionary of plant names: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. Boca Raton, FL: CRC Press. ISBN 978-0-8493-2673-8.
- Woodward, P. (1996). Garlic and Friends: The History, Growth and Use of Edible Alliums. Hyland House. ISBN 978-1-86447-009-3.
Bölümler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Fritsch, RM; Friesen, N. Evolution, domestication and taxonomy. ss. 5-30., in Rabinowitch & Currah (2002)
Makaleler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Banfi, Enrico; Galasso, Gabriele; Soldano, Adriano (1 Eylül 2011). "Notes on systematics and taxonomy for the Italian vascular flora. 2". Natural History Sciences (Milan). 152 (2): 85-106. doi:10.4081/nhs.2011.85
. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020. - von Berg, Gerlinde Linne; Samoylov, Alexander; Klaas, Manfred; Hanelt, Peter (Eylül 1996). "Chloroplast DNA restriction analysis and the infrageneric grouping of Allium (Alliaceae)". Plant Systematics and Evolution. 200 (3–4): 253-261. doi:10.1007/bf00984939.
- Choi, Hyeok Jae; Giussani, Liliana M.; Jang, Chang Gee; Oh, Byoung Un; Cota-Sánchez, J. Hugo (Haziran 2012). "Systematics of disjunct northeastern Asian and northern North American Allium (Amaryllidaceae)". Botany. 90 (6): 491-508. doi:10.1139/b2012-031.
- Deniz, İsmail Gökhan; Genç, İlker; Sarı, Duygu (9 Haziran 2015). "Morphological and molecular data reveal a new species of Allium (Amaryllidaceae) from SW Anatolia, Turkey". Phytotaxa. 212 (4): 283-292. doi:10.11646/phytotaxa.212.4.4 . 13 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- Dubouzet, J. G.; Shinoda, K.; Murata, N. (17 Aralık 1997). "Phylogeny of Allium L. subgenus Rhizirideum (G. Don ex Koch) Wendelbo according to dot blot hybridization with randomly amplified DNA probes". Theoretical and Applied Genetics. 95 (8): 1223-1228. doi:10.1007/s001220050685.
- Fragman-Sapir, Ori; Fritsch, Reinhard M. (2011). "New species of Allium sect. Melanocrommyum from the eastern Mediterranean" (PDF). Herbertia. 65: 31-50. 23 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- Friesen, N.; Fritsch, R.; Bachmann, K. (1997). "Hybrid origin of some ornamentals of Allium subgenus Melanocrommyum verified with GISH and RAPD". Theoretical and Applied Genetics. 95 (8): 1229-1238. doi:10.1007/s001220050686.[ölü/kırık bağlantı]
- Friesen, Nikolai; Fritsch, Reinhard M.; Pollner, Sven; Blattner, Frank R. (2000). "Molecular and Morphological Evidence for an Origin of the Aberrant Genus Milula within Himalayan Species of Allium (Alliacae)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 17 (2): 209-218. doi:10.1006/mpev.2000.0844. PMID 11083935.
- Friesen, N; Fritsch, RM; Blattner, Frank R (2006). "Phylogeny and new intrageneric classification of Allium (Alliaceae) based on nuclear ribosomal DNA ITS sequences". Aliso. 22: 372-395. doi:10.5642/aliso.20062201.31 . Erişim tarihi: 13 Ekim 2015.
- Fritsch, RM; Gurushidze, M; Jedelská, J; Keusgen, M (2006). "More than a pretty face - ornamental "drumstick onions" of Allium subg. Melanocrommyum are also potential medicinal plants". Herbertia. 60: 26-59.
- Fritsch, RM; Blattner, FR; Gurushidze, M (2010). "New classification of Allium L. subg. Melanocrommyum (Webb & Berthel) Rouy (Alliaceae) based on molecular and morphological characters". Phyton. 49: 145-220. Erişim tarihi: 13 Ekim 2015.
- Gurushidze, Maia; Fuchs, Jörg; Blattner, Frank R. (1 Mart 2012). "The Evolution of Genome Size Variation in Drumstick Onions (Allium subgenus Melanocrommyum)". Systematic Botany. 37 (1): 96-104. doi:10.1600/036364412X616675.
- Hirschegger, Pablo; Jaške, Jernej; Trontelj, Peter; Bohanec, Borut (2010). "Origins of Allium ampeloprasum horticultural groups and a molecular phylogeny of the section Allium (Allium; Alliaceae)"". Molecular Phylogenetics and Evolution. 54 (2): 488-497. doi:10.1016/j.ympev.2009.08.030. PMID 19733249.
- Huang, De-Qing; Yang, Jing-Tian; Zhou, Chun-Jing; Zhou, Song-Dong; He, Xing-Jin (21 Aralık 2013). "Phylogenetic reappraisal of Allium subgenus Cyathophora (Amaryllidaceae) and related taxa, with a proposal of two new sections". Journal of Plant Research. 127 (2): 275-286. doi:10.1007/s10265-013-0617-8. PMID 24362461.
- İpek, Meryem; İpek, Ahmet; SIMON, Philipp W. (2014). "Testing the utility of matK and ITS DNA regions for discrimination of Allium species". Turkish Journal of Botany. 38: 203-212. doi:10.3906/bot-1308-46 .
- Li, R. J.; Shang, Z. Y.; Cui, T. C.; Xu, J. M. (1996). "Studies on karyotypes and phylogenetic relationship of Allium sect. Caloscordum (Liliaceae) from China". Acta Phytotax. Sin. 34: 288-295. [In Chinese.]
- Li, Q.-Q.; Zhou, S.-D.; He, X.-J.; Yu, Y.; Zhang, Y.-C.; Wei, X.-Q. (21 Ekim 2010). "Phylogeny and biogeography of Allium (Amaryllidaceae: Allieae) based on nuclear ribosomal internal transcribed spacer and chloroplast rps16 sequences, focusing on the inclusion of species endemic to China". Annals of Botany. 106 (5): 709-733. doi:10.1093/aob/mcq177. PMC 2958792 $2. PMID 20966186.
- Nguyen, Nhu H.; Driscoll, Heather E.; Specht, Chelsea D. (2008). "A molecular phylogeny of the wild onions (Allium; Alliaceae) with a focus on the western North American center of diversity". Molecular Phylogenetics and Evolution. 47 (3): 1157-1172. doi:10.1016/j.ympev.2007.12.006. PMID 18226928.
- A. Samoylov, N. Friesen, S. Pollner, P. Hanelt. Use of chloroplast DNA polymorphisms for the phylogenetic study of Allium subgenus Amerallium and subgenus Bromatorrhiza (Alliaceae) II. Feddes Repertorium Volume 110 Issue 1–2, Pages 103–109, 1999
- Seregin, Alexey P.; Anačkov, Goran; Friesen, Nikolai (Mayıs 2015). "Molecular and morphological revision of the Allium saxatile group (Amaryllidaceae): geographical isolation as the driving force of underestimated speciation". Botanical Journal of the Linnean Society. 178 (1): 67-101. doi:10.1111/boj.12269 .
- Sykorova, E.; Fajkus, J.; Meznikova, M.; Lim, K. Y.; Neplechova, K.; Blattner, F. R.; Chase, M. W.; Leitch, A. R. (1 Haziran 2006). "Minisatellite telomeres occur in the family Alliaceae but are lost in Allium". American Journal of Botany. 93 (6): 814-823. doi:10.3732/ajb.93.6.814. PMID 21642143. 19 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2015.
- Tzanoudakis, Dimitris; Trigas, Panayiotis (12 Mart 2015). "Allium occultum, a new species of A. sect. Codonoprasum (Amaryllidaceae) from Skiros Island (W Aegean, Greece)". Phytotaxa. 202 (2): 135. doi:10.11646/phytotaxa.202.2.5.
- Wheeler, E. J.; Mashayekhi, S.; McNeal, D. W.; Columbus, J. T.; Pires, J. C. (26 Mart 2013). "Molecular systematics of Allium subgenus Amerallium (Amaryllidaceae) in North America". American Journal of Botany. 100 (4): 701-711. doi:10.3732/ajb.1200641. PMID 23535771.
- Zubaida Yousaf; Zabta Khan Shinwari; Rizwana ALEEM Qureshi; Mir Ajab Khan; Syed Shahinshah Gilani (2004). "Can complexity of the genus Allium L., be resolved through some numerical techniques?" (PDF). Pak. J. Bot. 36 (3): 487-501. 9 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2015.
Örütbağlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- "Linnaeus Sexual System". CronkLab. Biodiversity Research Centre, University of British Columbia. 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2015.
- "Allium". World Checklist of Selected Plant Families. Royal Botanic Gardens, Kew. 28 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2017.
- Pacific Bulb Society: Allium 30 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Pacific Bulb Society: Rhizomatous Alliums 21 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Sp. Pl. 1: 294. 1753; Gen. Pl. ed. 5, 143. 1754.
- ^ Sp. Pl. 1: 296. 1753.
- ^ Li et al. 2010.
- ^ Tzanoudakis & Trigas 2015.
- ^ "Allium". Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Knud Rahn. 1998. "Alliaceae" pages 70-78. In: Klaus Kubitzki (editor). The Families and Genera of Vascular Plants volume III. Springer-Verlag: Berlin;Heidelberg, Germany. 978-3-540-64060-8
- ^ "The Plant List, for genus Allium". 16 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- ^ Quattrocchi 1999, vol. 1 p. 91.
- ^ Gledhill, David (2008). "The Names of Plants". Cambridge University Press. 9780521866453 (hardback), 9780521685535 (paperback). pp 43
- ^ Allium In: Index Nominum Genericorum. In: Regnum Vegetabile (see External links below).
Wikimedia Commons'ta Allium ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
 | Tek çenekliler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
