Algısal yük teorisi
Algısal yük teorisi, dikkat ile ilgili psikolojik bir teoridir. Nilli Lavie tarafından doksanların ortalarında erken/geç seçim tartışmasına potansiyel bir çözüm olarak sunulmuştur.[1][2]
Bu tartışma "kokteyl partisi etkisi" ile ilişkilidir: bir kokteyl partisindeki insanlar dinledikleri konuşmayı nasıl seçer ve diğerlerini görmezden gelir? Lavie'nin teorisinden önce önerilen dikkat modelleri, hedef bilginin seçiminin gerçekleştiği bilgi işleme akışındaki noktaya dair önerilerinde farklıydı ve bu, seçimin "erken" mi yoksa "geç" mi olduğu konusunda hararetli[3] bir tartışma oluşmasına sebep oldu. Ayrıca dikkat dağıtıcı uyaranların ne ölçüde işlendiğine dair tartışmalar da vardı.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Dikkat üzerine modern çalışma, Colin Cherry “kokteyl parti problemini” 1953’te dile getirdiğinde başladı: Bir kokteyl partide insanlar dinledikleri konuşmayı seçip geri kalanları nasıl görmezden gelirler?[4] Cherry, bir dizi kulaklık aracılığıyla, katılımcıların farklı kulaklarla iki kelime akışı dinleyeceği ve akışlardan birine odaklanacakları bir deney gerçekleştirdi; daha sonrasında onlara diğer akışın içeriği hakkında sorulacaktı. Bu deneyler deneklerin odaklanmadıkları akışta verilen bilgilerin çok azını aldıklarını gösterdi.[4]
Donald Broadbent, bu tür bir deneyin sonuçlarını, insanların sınırlı kapasiteye sahip bilgileri işlediğini ve bu nedenle bilginin alınmasından kısa bir süre sonra duyusal bir filtre tarafından seçilmesi gerektiğini öne süren filtre modelini geliştirmek için kullandı. Filtrede doğrudan bakılmayan tüm bilgiler bozulacaktır.[5] Buna karşılık, Deutsch ve Deutsch, ilgisiz uyaranların bu filtrelemesinin,[6] bu işlemlemenin geç aşamalarında meydana geldiğini ileri sürdüler: Tüm bilgiler duyusal düzeyde işlenir, fakat mesajın gözetimsiz kulaktaki anlamsal içeriği bilince erişim sağlayamaz.
Algısal yük teorisi önermesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Lavie, erken ve geç seçmenin sunulan uyarıcıya bağlı olarak meydana geldiğini tartışarak erken/geç seçme tartışmasını çözümlemeye çalışmıştır.[1][2] Çeldirici uyarıcı başta olmak üzere, fiziksel uyarıcının karmaşasına değinerek algısal yük kavramını öne sürmüştür. Örneğin, dairelerle çevrili bir kare düşük algısal yüklü bir olay iken, birçok farklı şekille çevrili bir kare daha yüksek algısal yüke sahiptir.
Önemli varsayımlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Algısal yük teorisi üç temel varsayımda bulunur:
- Dikkat içeren kaynakların sınırlı kapasitede olması;
- Görevle ilgili uyarıcıların görevle ilgili olmayan uyarıcılardan önce işlenmesi;
- Dikkat içeren tüm kaynaklar kullanılmalıdır
Bu nedenle, görevle ilgili uyarıcılar dikkat içeren tüm kaynakları kullanırsa, görevle ilgili uyarıcıların (çeldiriciler) hiçbiri işlemlenemeyecektir. Yüksek-yüklü görevlerde hedefin dikkat içeren kaynakları düşük-yüklü görevlerden daha hızlı tükenir. Hedef, bu nedenle, daha erken seçilecektir ve çeldiriciler daha çabuk filtrelenecektir. Düşük-yüklü bir görevde, çeldiricilerin daha fazlası işlemlenecektir, çünkü dikkat içeren kaynaklar tüketilmemiştir ve filtreleme adımı daha sonra meydana gelecektir. Düşük-yüklü bir halde çeldiriciler algılanacaktır ve bu bozucu bir etkiye neden olacaktır.[7][8][9][10]
Bu modelde, seçme, işlemlemenin hem erken aşamalarında (yüksek-yüklü hal), hem de geç aşamalarında (düşük-yüklü hal) meydana gelir.
Eleştiri
[değiştir | kaynağı değiştir]Dikkat dağıtıcı belirginlik
[değiştir | kaynağı değiştir]Lavie’nin sonuçlarını açıklamak için sunulmuş bir alternatif teori de dikkat dağıtıcı belirginlik’tir.[11] Bu teori genel yüklenimdense dikkat dağıtıcının dikkat çekmesinin ya da göze çarpmasının dikkat dağılmasına sebep olmasındaki temel faktör olduğunu savunur.
Dikkat yoğunlaştırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Lavie’nin sonuçları için ikinci alternatif bir açıklama dikkat yoğunlaştırmadır ve yüksek yüklü ile düşük yüklü koşullar arasındaki belirgin farklılığın genel yüklenimdense katılımcının dikkat alanındaki sınırlanma derecesi dolayısıyla olduğunu öne sürer.[12][13][14] Dikkat yoğunlaştırma teorisi katılımcıların kendi dikkat odakları içindeki dikkat dağıtıcı/çeldiricileri işleyebildiklerini öne sürer. Bir kişi düşük dikkat odağına sahip olmaya sevk edilmişse ve dikkat dağıtıcı odağın dışında kalıyorsa dikkat dağıtıcıların minimal işlenmesi ve çatışma görülür.[15] Çeldiriciler içeren daha kapsamlı bir dikkat kontrolü daha yüksek seviyelerde çıkarımlara neden olur.
Konum vs. Verimlilik
[değiştir | kaynağı değiştir]Lavie’nin doktora süpervizörü ve orijinal[1] makalenin yazarı olan Yehoshua Tsal, Hanna Benoni ile 2013 yılında algısal yük teorisi üzerine eleştirel bir inceleme yayınladı.[16] İncelemede, algısal yük teorisinin erken seçime karşı geç seçim tartışmasına hibrit bir çözüm olarak sunulmasının yanlış yorumlandığı, bunun yerine teorinin erken seçme modeli olduğu savunulmaktadır: anlamsal işlemlemede dikkat gerekli olduğu için seçim gerçekleşir. Yüksek yüklü ile düşük yüklü koşullar arasındaki fark yüksek yüklü koşullarda verimli, fakat düşük yüklü koşullarda verimsiz olmasının bir sonucudur.
Benoni ve Tsal, algısal yük teorisinin, hibrit bir dikkat modeli önerdiği için değil, odaklanılması gereken noktayı seçici dikkatin odağından daha önemli olan seçici dikkatin etkinliğinin sorusuna kaydırdığı için tanınmayı hak ettiğini savunuyorlar.
Ayrıca, Benoni ve Tsal algısal yükün doğasının hiçbir zaman eksiksiz biçimde tanımlanmadığını, bu da yükü karakterize etmede ve yükteki farklılıkların sonuçlarını çözümlemekte döngüselliğe yol açtığını iddia ediyor.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Lavie, Nilli; Tsal, Yehoshua (1994). "Perceptual load as a major determinant of the locus of selection in visual attention" (PDF). Perception and Psychophysics. 56 (2): 183–197. doi:10.3758/bf03213897. PMID 7971119. Retrieved 2 June 2017.
- ^ a b Lavie, Nilli (1995). "Perceptual load as a necessary condition for selective attention" (PDF). Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance. 21 (3): 451–468. CiteSeerX 10.1.1.468.2521. doi:10.1037/0096-1523.21.3.451. Archived from the original (PDF) on 2018-02-09. Retrieved 2 June 2017.
- ^ Theeuwes, Jan; Kramer, Arthur F.; Belopolsky, Artem V. (2004). "Attentional set interacts with perceptual load in visual search". Psychonomic Bulletin & Review. 11 (4): 697–702. doi:10.3758/BF03196622. ISSN 1069-9384. PMID 15581120.
- ^ a b Goldstein, E. Bruce (2008). Cognitive psychology : connecting mind, research, and everyday experience (2nd ed.). Australia: Thomson Wadsworth. pp. 14. ISBN 9780495095576. OCLC 183623510.
- ^ Broadbent, Donald. E (1958). Perception and Communication. New York: Oxford University Press.
- ^ Deutsch, J. A.; Deutsch, D (Jan 1963). "Attention: some theoretical considerations". Psychological Review. 70 (1): 80–90. doi:10.1037/h0039515. PMID 14027390.
- ^ Cartwright-finch, Ula; Lavie, Nilli (2007). "The role of perceptual load in inattentional blindness". Cognition. 102 (3): 321–340. doi:10.1016/j.cognition.2006.01.002. PMID 16480973.
- ^ Lavie, Nilli; Hirst, A; de Fockhert, J. W; Viding, E (2004). "Load theory of selective attention and cognitive control". Journal of Experimental Psychology. 133 (3): 339–354. doi:10.1037/0096-3445.133.3.339. PMID 15355143.
- ^ Lavie, Nilli (Feb 2005). "Distracted and confused?: Selective attention under load". Trends in Cognitive Sciences. 9 (2): 75–82. CiteSeerX 10.1.1.393.1015. doi:10.1016/j.tics.2004.12.004. PMID 15668100.
- ^ Rees, G; Frith, CD; Lavie, Nilli (Nov 1997). "Modulating irrelevant motion perception by varying attentional load in an unrelated task". Science. 278 (5343): 1616–1619. doi:10.1126/science.278.5343.1616. PMID 9374459.
- ^ Eltiti, Stacy; Wallace, Denise; Fox, Elaine (2005). "Selective target processing: Perceptual load or distractor salience?". Perception and Psychophysics. 67 (5): 876–885. doi:10.3758/bf03193540. PMID 16334059.
- ^ Murray, Janice E; Jones, Craig (2010). "Attention to local form information can prevent access to semantic information". The Quarterly Journal of Experimental Psychology. 55 (2): 609–625. doi:10.1080/02724980143000370. PMID 12047062.
- ^ Chen, Zhe; Cave, Kyle R (June 2013). "Perceptual load vs. dilution: the roles of attentional focus, stimulus category, and target predictability". Frontiers in Psychology. 4: 327. doi:10.3389/fpsyg.2013.00327. PMC 3675768. PMID 23761777.
- ^ Chen, Zhe; Cave, Kyle R (2016). "Identifying Visual Targets Amongst Interfering Distractors: Sorting Out the Roles of Perceptual Load, Dilution, and Attentional Zoom" (PDF). Attention, Perception, & Psychophysics. 78 (7): 1822–38. doi:10.3758/s13414-016-1149-9. PMID 27250363.
- ^ Eriksen, Charles W; St James, J. D. (1986). "Visual attention within and around the field of focal attention: A zoom lens model". Perception and Psychophysics. 40 (4): 225–40. doi:10.3758/BF03211502. PMID 3786090.
- ^ Benoni, H; Tsal, Y (2013). "Conceptual and methodological concerns in the theory of perceptual load". Frontiers in Psychology. 4: 522. doi:10.3389/fpsyg.2013.00522. PMC 3741554. PMID 23964262.