Alâeddin Hüseyin
| Alâeddin Hüseyin | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Sultan al-Muazzam Cihansûz (Dünya Yakan) | |||||
| Hüküm süresi | 1149 – 1161 | ||||
| Önce gelen | I. Bahâeddin Sâm | ||||
| Sonra gelen | Seyfeddin Muhammed | ||||
| Doğum | ? Gur | ||||
| Ölüm | y. 1161 | ||||
| Çocuk(lar)ı | Alâeddin Atsız Seyfeddin Muhammed | ||||
| |||||
| Babası | İzzeddin Hüseyin | ||||
| Dini | Sünnilik | ||||
Alâeddin Hüseyin (Farsça : علاء الدین حسین) 1149'dan 1161'e kadar Gurlu hanedanının emiridir. En büyük Gurlu emirlerinden birisi ve Gurlu hanedanı onun döneminde öne çıkmıştır.
Erken dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Seyfeddin Sûrî, 1149'dan 1161'e kadar Gurlular hanedanının emiridir.[1] Alâeddin'in kardeşi Seyfeddin Sûrî tahta çıktığında, Gurlu krallığını kardeşleri arasında paylaştırdı; Fahreddin Mesud, Hari Nehri yakınlarındaki toprakları aldı; I. Bahâeddin Sâm, Gur'u aldı; Şihabeddin Muhammed Harnak, Madin'i aldı; Şucaeddin Ali, Cermas'ı aldı; Alâeddin Hüseyin, Veziristan'ı aldı; ve Kutbeddin Muhammed, ünlü Firuzkuh şehrini kurduğu Varşad Varş'ı aldı.[2] Ancak Seyfeddin daha sonra Gazne'ye sığınan kardeşi Kutub'la anlaşmazlığa düştü ve Gazneli Sultanı Behramşah tarafından zehirlendi.
Seyfeddin, kardeşinin intikamını almak için 1148 yılında Gazne'ye doğru yürüdü ve Gazne Muharebesi'nde zafer kazanırken Behram, Kurram'a kaçtı.[3] Behram bir ordu kurarak Gazne'ye doğru yürüdü. Seyfeddin kaçtı, ancak Gazneli ordusu ona yetişti ve Seng-i Surah'ta çatışma çıktı. Seyfeddin ve Majd ad-Din Musawi yakalandı ve daha sonra Pul-i Yak Taq'ta çarmıha gerildi. Onun ölümünden sonra yerine kardeşi I. Bahâeddin Sâm geçti; ancak öldürülen kardeşlerinin intikamını alamadan kısa bir süre sonra doğal nedenlerden öldü. Daha sonra Gurlu tahtına Seyfeddin ve Bahaeddin'in küçük kardeşi Alâeddin Hüseyin çıktı.
Saltanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kardeşlerinin ölümünün intikamını almak için Alâeddin 1150 yılında Behram'a karşı bir sefer başlattı.[4] Gazneli ve Gurlu orduları Tiginabad'da karşılaştılar ve Harmil Sam-i Hüseyin ve Harmil Sam-i Banci'nin kahramanca çabalarıyla Gazneli ordusu bozguna uğratıldı. Behram, ordusunun bir kısmını sıcak su kaynakları olan Cuş-ı Eb-i Garm'da topladı, ancak tekrar bozguna uğradı ve Gazne'ye geri kaçtı.[5] Behram, ordusunun geri kalan kısımlarını, şehrin garnizonunu da ekleyerek tekrar toparladı; ancak ordusu yine bozguna uğradı ve şehir Gurlular tarafından yakıldı. Bu yenilginin ardından Behram, Hindistan'daki Gazneli topraklarına kaçtı. Gazne'de yedi gün süren yağma ve talan olayları yaşandı, bu saldırılarda 60.000 kişi öldürüldü. Mahmud, Mesud ve İbrahim hariç Gazneli hükümdarlarının bütün mezarları kırılarak, kalıntıları yakıldı. Ayrıca Bust şehrini de yok etti.[6] Bu olaylardan dolayı Alâeddin Hüseyin, Cihansûz (Dünya Yakan anlamına gelir) lakabını kazandı.[7][8]
Gurlu iktidarını büyük ölçüde genişlettikten sonra, bir kabile reisinden bir imparatorluğun kralına yükselmiş, daha sonra Sultan el-Muazzam unvanını almıştır. 1152 yılında Selçuklulara karşı bağımsızlığını ilan ederek Belh'i ele geçirdi. Ancak kısa süre sonra Ahmed Sencer tarafından mağlup edildi ve esir alındı; Sancar daha sonra Gaznelilerin Gazne'yi geri almasına yardım etti.[8] Alâeddin Hüseyin, Selçuklular'a yüklü bir fidye karşılığında serbest bırakılıncaya kadar iki yıl tutuklu kaldı.
Bu arada, Alâeddin'in rakibi Hüseyin bin Nasıruddin Muhammed el-Medinî, Firuzkuh'u ele geçirmişti ancak Alâeddin atalarının topraklarını geri almak için geri döndüğünde tam zamanında öldürüldü. Alâeddin, saltanatının geri kalan kısmını krallığının topraklarını genişletmekle geçirdi; Garçistan, Tuharistan ve Bamyan'ı fethetmeyi başardı ve daha sonra buraları kardeşleri arasında paylaştırdı. 1161 yılında vefat etti ve yerine oğlu Seyfeddin Muhammed geçti.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "ʿAlāʾ-ud-Dīn Ḥusayn | Afghani ruler | Britannica". 24 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2025.
- ^ History of Civilizations of Central Asia, C.E. Bosworth, M.S. Asimov, pp. 185-186.
- ^ C.E. Bosworth, The Later Ghaznavids, 113-114.
- ^ Bahram Shah, P. Hardy, The Encyclopaedia of Islam, Vol. I, 940.
- ^ C.E. Bosworth, The Later Ghaznavids, 115-116.
- ^ History of Civilizations of Central Asia, C.E. Bosworth, M.S. Asimov, p. 186.
- ^ C.E. Bosworth, The Later Ghaznavids, 116-117.
- Genel
- C. Edmund, Bosworth (2001). "GHURIDS". Encyclopaedia Iranica, Online Edition. Erişim tarihi: 5 Ocak 2014.
- Bosworth, C. E. (1968). "The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217)". Frye, R. N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol periods. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 1-202. ISBN 0-521-06936-X.
- C. Edmund, Bosworth (1984). "ʿALĀʾ-AL-DĪN ḤOSAYN JAHĀNSŪZ". Encyclopaedia Iranica, Online Edition. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014.