Aksak ritim

Aksak ritim ya da aksak ölçü, düzensiz veya eklemeli ölçü işaretlerini tabir etmek için kullanılan bir terimdir. Başka bir deyişle aksak ritim terimi, Batı müziklerinde çok yaygın olan 24, 34 ve 44 haricindeki tüm ritimleri tarif etmek için kullanılır.

Aksak ritimler, Türk, Bulgar, Yunan ve Balkan halk müziklerinde de, ayrıca diğer Ortadoğu ve Hint halk müziği geleneklerinde görülebilir. "Aksayan, hafifçe topallayan" anlamına gelen^[1] "Aksak" sözcüğü Batılı etnomüzikologlarca da kullanılan bir terimdir.^[2]

Türk müziklerinde

Klasik Türk müziğinde ve Türk halk müziğindeki aksak ritimler genelde hızlı icra edilir ve belli bir dizgenin aralıksız tekrarından oluşur. Aksak (2+3, 2+2+3, 2+2+2+3 gibi).

Türk halk müziğinde bu ölçüler genellikle vokal ve enstrümantal dans müziklerinde (oyun havalarında) kullanılmakla beraber bazı halk şarkılarında da ortaya çıkabilirler. Türk müzik teorisinde aksak ritim tanımı sadece 9 vuruşun 2+2+2+3 şeklinde gruplanması için de kullanılmıştır.^[3]

Aksak ritim örnekleri aşağıda verilmiştir:

Birimler	Bölünmesi	Ad(lar)ı
5	2+3	türk aksağı [Bulg: Paidushko]
5	3+2
7	2+2+3	devr-i turan [Bulg. Račenica]
	2+3+2
	3+2+2	devr-i hindi Bektaş 2005 [Bulg. Lesnoto, Četvorno]
9	2+2+2+3	aksak [Bulg. Daychovo]
	3+2+2+2
	2+2+3+2
	2+3+2+2	[Bulg: Grancharsko]
11	2+2+2+2+3
11	2+2+3+2+2	[Bulg. Gankino]
13	2+2+2+2+2+3	[Bulg. Elenino horo]
	2+2+2+3+2+2	[Bulg. Krivo Sadovsko horo]
	3+4+4+2	şarkı devr-i revâni
15	2+2+2+2+3+2+2	[Bulg. Bučimiš]
18	3+2+2 + 2+2+3+2+2	[Bulg. Jove male mome]
25	3+2+2 + 3+2+2 + 2+2+3 + 2+2	[Bulg. Sedi donka]

Klasik müzikte

Frédéric Chopin'in 1 No.'lu Piyano Sonatı (1828), 54'lük ritmiyle solo piyano müziğinde müziğinde aksak ritimlerin en eski örneklerinden biridir. Anton Reicha'nın 36 Füg eserindeki 20 No'lu Fügü (1803) de piyanoyla icra edilir ve 58'lik ölçüdedir. Çaykovski'nin Pathétique Senfonisi'nin ikinci hareketi (aşağıda), "aksak vals" olarak tabir edilmiştir,^[4] ve orkestra müziğinde 54'lük ölçünün iyi bir örneğidir.

$\relative c { \set Score.tempoHideNote = ##t \tempo 4 = 144 \set Staff.midiInstrument = #"cello" \clef bass \key d \major \time 5/4 fis4\mf(^\markup { \bold { Allegro con grazia } } g) \tuplet 3/2 { a8(\< g a } b4 cis)\! d( b) cis2.\> a4(\mf b) \tuplet 3/2 { cis8(\< b cis } d4 e)\! \clef tenor fis(\f d) e2. \break g4( fis) \tuplet 3/2 { e8( fis e } d4 cis) fis8-. [ r16 g( ] fis8) [ r16 eis( ] fis2.) fis4( e) \tuplet 3/2 { d8( e d } cis4) b\upbow(\<^\markup { \italic gliss. } [ b'8)\ff\> a( g) fis-. ] e-. [ es-.( d-. cis-. b-. bes-.) ] a4\mf }$

20. yüzyıl klasik müziğinden örnekler arasında şunlar sayılabilir:

Gustav Holst'ün The Planets'inden "Mars, the Bringer of War" ve "Neptune, the Mystic" (ikisi de 54)
Paul Hindemith'in Ludus Tonalis'inden Sol akorunda "Fuga secunda" (58)
Igor Stravinsky'nin The Firebird'ünün sonu (74)
Heitor Villa-Lobos'un Bachianas Brasileiras No. 9 bestesindeki füg (118)
Lalo Schifrin'in Mission: Impossible dizisine yazdığı soundtrack (54)
Jerry Goldsmith'in Room 222 dizisine yazdığı soundtrack (74)

Caz müzikte

Caz müzisyeni Dave Brubeck'in Time Out albümünde yer alan "Blue Rondo à la Turk" bestesi, Bulgar Türkleri'nin çaldığı karşılama havasından^[5] esinlenilerek 2+2+2+38, ya da daha basit bir gösterimle 98'lik bir ritimle icra edilmiştir.^[6] Yine aynı albümden Paul Desmond'ın bestelediği hit şarkıları "Take Five", 54'lük ritimle icra edilmiştir. Bruebeck ve grubunun 114 ("Eleven Four") ve 74 ("Unsquare Dance") gibi daha başka aksak ritimlerle icra ettikleri şarkıları da mevcuttur.

Rock müzikte

Aksak ritimler rock müzikte, özellikle progresif rock müzikte kendine yer bulabilmektedir.

Rock müziğe aksak ritimleri getiren ilk grup The Beatles'dır. "Strawberry Fields Forever" şarkısının sürekli değişen karmaşık ritimleri ve "Within You, Without You" şarkısındaki dörtlük aksak ritimler, onların kullandığı en bilinen örneklerdendir.^[7] "Here Comes the Sun" şarkısının çoğunluğunda aksak olmayan 4/4'lük ritim kullanıldığı hâlde şarkının geçiş kısmı (bridge), Hint müziğinin de etkisiyle 11/8 + 4/4 + 7/8 ritimlerle çalınmıştır.^[8]^[9]

Pink Floyd, Yes, King Crimson, Genesis, ELP, Rush ve Gentle Giant gibi progresif rock grupları, şarkılarında epey karmaşık aksak ritimli bölümler icra etmiştir. Belçikalı deneysel progresif rock grubu Aksak Maboul adını bu ritimden almıştır.

Radiohead'in "Paranoid Android" şarkısı, 78'lik ritmiyle rock müzikteki aksak ritimlerin bilindik örneklerden bir diğeridir.^[10]

Kaynakça

^ "aksak" 23 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - TDK Türkçe Sözlük
^ Brăiloiu 1951; Fracile 2003; Reinhard, Stokes, and Reinhard 2001
^ Reinhard, Stokes, and Reinhard 2001
^ "Tchaikovsky's Symphony # 6 (Pathetique), Classical Classics, Peter Gutmann". Classical Notes. 10 Aralık 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2012.
^ Manuel, Peter (1988). Popular Musics of the Non-Western World: An Introductory Survey. rev. Oxford University Press. s. 131. ISBN 9780195063349.
^ User 2015
^ Edward Macan, Rocking the Classics: English Progressive Rock and the Counterculture (New York: Oxford University Press, 1997): 48. 978-0-19-509888-4.
^ Pollack, Alan. "Notes on 'Here Comes the Sun' 30 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Retrieved 14 February 2012.
^
^ Radiohead (musical group). OK Computer, vocal score with guitar accompaniment and tablature (Essex, England: IMP International Music Publications; Miami, FL: Warner Bros. Publications; Van Nuys, Calif.: Alfred Music Co., Inc., 1997): ^{[sayfa belirt]}. 0-7579-9166-1.

Kaynak hatası: <references> üzerinde tanımlanan "FOOTNOTEPedler2003555" adındaki <ref> etiketi önceki metinde kullanılmıyor. (Bkz: Kaynak gösterme)

Bektaş, Tolga. 2005. "Relationships between Prosodic and Musical Meters in the Beste Form of Classical Turkish Music". Asian Music 36, no. 1 (Winter–Spring): 1-26.
Brăiloiu, Constantin. 1951. "Le rythme Aksak" Revue de Musicologie 33, nos. 99 and 100 (December): 71–108.
Fracile, Nice. 2003. "The 'Aksak' Rhythm, a Distinctive Feature of the Balkan Folklore". Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae 44, nos. 1 and 2:197–210.
Reinhard, Kurt, Martin Stokes, and Ursula Reinhard. 2001. "Turkey". The New Grove Dictionary of Music and Musicians, second edition, edited by Stanley Sadie and John Tyrrell. London: Macmillan Publishers.
User. 2015. “The Music of Dave Brubeck”. Jazz Academy website (accessed 16 September 2016).

Konuyla ilgili yayınlar

Arom, Simha. 2004. "L'aksak: Principes et typologie". Cahiers de Musiques Traditionnelles 17 (Formes musicales): 11–48.
Cler, Jérôme. 1994. "Pour une théorie de l'aksak". Revue de Musicologie 80, no. 2:181–210.
Tanrikorur, Cinugen. 1990. "Concordance of Prosodic and Musical Meters in Turkish Classical Music". Turkish Music Quarterly 3, no. 1: 1–7.

[1] "aksak" 23 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - TDK Türkçe Sözlük

[2] Brăiloiu 1951; Fracile 2003; Reinhard, Stokes, and Reinhard 2001

[3] Reinhard, Stokes, and Reinhard 2001

[4] "Tchaikovsky's Symphony # 6 (Pathetique), Classical Classics, Peter Gutmann". Classical Notes. 10 Aralık 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2012.

[5] Manuel, Peter (1988). Popular Musics of the Non-Western World: An Introductory Survey. rev. Oxford University Press. s. 131. ISBN 9780195063349.

[6] User 2015

[Macan-7] Edward Macan, Rocking the Classics: English Progressive Rock and the Counterculture (New York: Oxford University Press, 1997): 48. 978-0-19-509888-4.

[Notes_on_'Here_Comes_the_Sun'-8] Pollack, Alan. "Notes on 'Here Comes the Sun' 30 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Retrieved 14 February 2012.

[9] ^

[10] Radiohead (musical group). OK Computer, vocal score with guitar accompaniment and tablature (Essex, England: IMP International Music Publications; Miami, FL: Warner Bros. Publications; Van Nuys, Calif.: Alfred Music Co., Inc., 1997): ^{[sayfa belirt]}. 0-7579-9166-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]