Ahmet Tosun Paşa
Ahmet Tosun Paşa veya Kavalalı Tosun Paşa ya da kısaca Tosun Paşa (1794–1816, Osmanlıca: طوسون پاشا, Arapça: طوسون باشا), Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın oğlu, İbrahim Paşa'nın kardeşidir. İbrahim Paşa'dan sonra Mısır valisi olan Abbas Hilmi Paşa'nın babasıdır.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1812'de vezir rütbesi ile Cidde ve Habeş valisi oldu. 1813'te Vehhabi isyanını bastırmak için babası Mehmed Ali Paşa tarafından bir ordu ile Hicaz'a gönderildi. Tosun Paşa'nın emri altında Fransızların yetiştirdiği etkin bir piyade ordusu bulunuyordu. Tosun Paşa önce Cidde'ye girdi. Sevk ettiği kuvvetlerle Mekke'yi isyancılardan aldı (1813). Vehhabilerden temizlediği Hicaz'ı yeniden güvenli bir hale getirdi. Tosun Paşa'nın bu başarısı İstanbul'da büyük bir sevinç yarattı. Bu seferden hemen sonra veba hastalığına yakalanarak ölmüştür (1816).
Vehhabi ayaklanmasının 1813 yılında bastırılmasının etkileri edebiyatta da görülür. Âşık Esrâri'nin Vehhâbi Destanı adlı eserinde Ahmet Tosun Paşa övgüyle yer alır.
Edebiyata Yansıması
[değiştir | kaynağı değiştir]Vehhabi ayaklanmasının 1813 yılında bastırılmasının etkileri edebiyatta da görülür. Hicazın Vehhabilerden alınması üzerine Âşık Esrâri tarafından kaleme alınan Vehhâbi Destanı (Destan-ı Vehhâbi) adlı eserde Ahmet Tosun Paşa övgüyle yer alır. Âşık, olayın ekseninin Vehhabilerin isyanı olmasına rağmen olayı bir tarihçi gibi anlatmaz; sık sık olaya ilişkin düşüncelerini sıralar. Bu destan, tarihi bir olayın edebiyata yansıması açısından önemlidir.[1]
Destan-ı Vehhâbi (9. kıta):
| “ | Mahmut Paşa'm de ki müjdecim geldi Bonapart (a) yetişti Medine doldı Cidde'yi, Mekke'yi Tosun'um aldı Ahmet Paşa gibi genç aslanım var |
” |
—Âşık Esrâri, [2] | ||
Tosun Paşa Yalısı
[değiştir | kaynağı değiştir]İzmir'in Çeşme ilçesinde bulunan tarihi binanın, kesin olmamakla birlikte, yakalandığı bir hastalık sonrası ılıcalarda tedavi olmak için Ahmet Tosun Paşa tarafından yaptırıldığı düşünülüyor. Tosun Paşa Yalısı, Sabancı Holding tarafından aslına sadık kalınarak restore edilmiş ve Nars Ilıca adı altında butik otele (boutique hotel) dönüştürülmüştür.[3][4] Süveyş'ten Avrupa'ya uzanan ilgi çekici bir dekorasyona sahip bulunan tarihi otele Ahmet Tosun Paşa tarafından yaptırılan bir çeşme ve küçük bir hamam değer katıyor.
Mehmet Ali Paşa Camii
[değiştir | kaynağı değiştir]En küçük oğlu Ahmet Tosun Paşa'nın 1816 yılında ölümü üzerine babası Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından anısına 1830 yılında Kahire Mehmet Ali Paşa Camii yaptırılmaya başlanmış ve inşaat Abbas Hilmi Paşa döneminde 1848 yılında tamamlanmıştır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kavalalı Mehmed Ali Paşa
- Kavalalı İbrahim Paşa
- Abbas Hilmi Paşa
- Mısır
- Hidivlik
- Kavalalılar Hanedanı
- Mısır Hidivliği
- Osmanlı-Suudi Savaşları
- Osmanlı Devleti
- Tosun Paşa (film, 1976)
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yavuz Turgul'un senaryosuna çekilen Kartal Tibet'in 1976 yapımı Tosun Paşa adlı güldürü filmindeki Tosun Paşa karakteri Ahmet Tosun Paşa'dan esinlenmedir.[5] Tosun Paşa isimli Türk sinema filminde başrolde Kemal Sunal Tosun Paşa'nın yerine geçen bir yanaşmayı canlandırırken, gerçek Ahmet Tosun Paşa'yı Oktar Durukan canlandırmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Prof. Dr. Erman ARTUN, Ortak Türk - Mısır Halk Kültürü Ürünlerinin Araştırılması Üzerine Görüşler" (PDF). 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ağustos 2011.
- ^ Erman Artun (2000), 19. yüzyıl Osmanlı dönemi Ortadoğu'nun sosyal tarihine bir kaynak: Aşık Esrârî'nin Vehhâbî Destanı 20 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., folklor/edebiyat dergisi, cilt: VI, sayı: XXII, 2000/3
- ^ "Vatan Gazetesi : Tosun Paşa Yalısı Sabancı Ortaklığıyla Butik Otel Oldu". 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2011.
- ^ "Tosun Paşa Yalısı'nın Hikayesi!". 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2011.
- ^ "www.imdb.com :Tosun Paşa". 18 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2011.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yusuf İskender Gözüberk (2006), Arşiv Vesikaları Işığında İlk Vehhabî Devleti, Marmara Üniversitesi, yüksek lisans tezi, İstanbul, 2006