Afyonkarahisar Ulu Camii
 | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Afyonkarahisar |
| Koordinatlar | 38°45′18″K 30°31′46″D / 38.75500°K 30.52944°D |
| İnanç | İslam |
| Açılış | 1277 |
| Dünya miras yılı | 2023 |
| Mimari | |
| Mimari tür | Cami |
| Özellikler | |
| Minare sayısı | 1 |
Afyonkarahisar Ulu Camii (Hocabey Camii), Türkiye'de Afyonkarahisar'ın merkezinde yer alan ahşap direkli anıtsal cami.
1272-1277 yılları arasında inşa edilen cami, Anadolu Selçuklu dönemi ve Beylikler dönemi ahşap direkli cami mimarisinin önemli örneklerindendir.
2023 yılında 45. UNESCO Dünya Miras Komitesi toplantısında alınan kararla Dünya Mirası ilan edilmiştir.
Geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Cami, 13. yüzyılda Anadolu'nun Moğol hakimiyeti altınnda olduğu dönemde, şehrin en eski yerleşim birimlerinden olan Hıdırlık Tepesi ile Afyonkarahisar Kalesi’nin arasındaki derin vadiye inşa edilmiştir. Camide bulunan kitabelerden ve dönem olaylarından yola çıkılarak 1272-1277 yılları arasında inşa edildiği düşünülür. O zamanki adı "Karahisar" olan Afyon, bu dönemde Anadolu'da kurulmuş ilk beyliklerden Sahib Ataoğulları Beyliği'nin başkenti durumunda idi.
Kuzey yöndeki ana giriş kapısı üzerindeki kitabede caminin Sahipata Nusrediddün Hasan tarafından yaptırıldığı yazar, bu yüzden birçok kaynakta yapının banisi Sahipata Nusrediddün Hasan olarak belirtilir.[1] Ancak bu kitabenin özgün olmadığı ve camideki diğer kitabelerden faydalanılarak yazıldığı iddia edilmiştir.[2] Bir diğer görüşe göre cami, mihrapta adı geçen Sivastosoğlu Ali Bey tarafından[3] yaptırılmıştır.
Cami, 19. yüzyıla kadar Hocabey Camii olarak anılmıştır.[2] 19. yüzyıldan itibaren "Ulu Cami" denilmeye başlamıştır. Çatısının ahşap sütunlar üzerinde oturtulmuş olmasından ötürü Kırk Direkli Cami olarak da anılır.[4]
Yapı ilk defa Karamanoğulları Beyliği döneminde 1341 yılında onarım görmüştür; onarıma ait bilgiler doğu cephesindeki kapı üzerine konulmuş kitabede yer alır. Cami, 1765,1851,1950, 1969, 1978, 1983-1984, 2006 yıllarında da bakım ve onarımlar geçirdi[5] Özgün planda düz olan ve ortasında bir aydınlık feneri bulunan çatısı onarımlar sırasında yenilendi. Aydınlık feneri 1947'de kapatıldı, 1950'de çatı piramidal yapılarak galvaniz saçla kaplandı; 1983'ge çatı yenilendi.
2023 yılında Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'da düzenlenen 45. UNESCO Dünya Miras Komitesi toplantısında alınan kararla "Anadolu'nun Orta Çağ Dönemi Ahşap Direkli ve Kirişli Camileri"nden birisi olarak Dünya mirası ilan edilmiştir.[6]
Mimari özellikleri ve süslemeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Avlu içinde yer alan yamuk dikdörtgen plana sahip ahşap bir camidir. Ahşap tavanlı, ağaç direkli cami, dıştan moloz taş malzemelidir.[5] Orijinal planda düz toprak damlı olan yapı, günümüzde bakır kaplı yüksek piramidal bir çatıya sahiptir.
Kuzey, doğu ve batıda birer sade kapısı vardır; anıtsal bir giriş kapısı bulunmaz. Kuzey yönündeki giriş kapısı üzerinde çiçekli iki pano arasında bulunan mermer kitabeden, caminin, 1341 yılında Mugiseddin Emir İsa bin Muzafferüddin tarafından onarıldığı öğrenilir.[2] Doğudaki kapı cami zemininden aşağıdadır; üç basamaklı bir merdivenle kapıya ulaşılır. Doğudakinin tersine zeminden hayli yüksek olan batı kapısından girince harim zeminine ulaşmak için on basamak inmek gerekir.[5] Düz lentolu batı kapısının bir sultan mahfili kapısı olduğu düşünülür.[2]
İç mekan, mihrap duvarına dik uzanan dokuz neflidir. Her nef, silindirik formda altışar sütunla bölünmüştür. Mermer kaide üzerine oturmuş ahşap sütunların üzerinde kimisi sade, kimisi mukarnaslı ahşap sütun başlıkları bulunur. Restorasyon sırasında zemin yükselmiş olduğundan günümüzde mermer kaidelerin üst kısmı halı seviyesine yakın dgörünür.[3] Aşı boyalı nakışlar işlenmiş sahip sütun başlıklarında, mukarnas birimlerinin her birinin içine birer çiçek ya da Rumî motifi yerleştirilmiştir. Süslemelerin çok azı günümüze gelebilimiştir.[7]
Müezzin mahfili, yerden 50 cm. yükseklikte ve ahşap korkulukludur.
Mihrap
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kıble duvarının ortasındaki kesme beyaz kireçtaşından yapılmış mihrap, dikdörtgen şeklinde ve altı sıra mukarnaslıdır. Bitkisel bezemeli bir bordür ve nesih hatla yazılmış Ayet-el Kürsi içeren bir yazı kuşağı mihrap nişini çevreler.[2] Kitabe kuşağında ayrıca bazı isimler okunur ve bu isimlerden ötürü, mihrabın Selçuklu Sultanı II. İzzettin Keykavus tarafından yaptırıldığı, nakışlarının ise Nakkaş Mahmud oğlu Hacı Murat tarafından yapıldığı düşünülür.[3] Aynı yazı kuşağında yazı ustalarının imzası niteliğinde işaretler vardır. Mihrabın üst kısmındaki küçük bölümde Ihlas Suresi yer alır. İlk iki ayeti düz, son iki ayeti ise ters asimetrik olarak yazılmıştır.[3]
Minber
[değiştir | kaynağı değiştir]
Mihrabın sağında yer alan ahşap minber kimine göre caminin yapıldığı dönemden kalmıştır, kimine göre yenidir. Minberin giriş kapısı üzerindeki kitabede, yapının ahşap işlerini yapan Neccar Emirhan Bey'in adı yazılıdır. Kimilerine göre minber kapısı özgün minbere aittir, yeni minber bu kapıya uydurularak yapılmıştır. Kimi kaynaklara göre ise bu minber kapısı k başka bir mescide ait olup sonradan buraya taşınmıştır.[2]
Minare
[değiştir | kaynağı değiştir]Yapının minaresi, kuzey cepgenin batı köşesindedir. Beşgen formdaki kaidesi kesme taştır; bir sıra kesme taş üç sıra tuğla olarak devam eder. Minarenin gövdesi ise tuğla örgülüdür. Üzerinde yeşil sırlı tuğladan baklava motifleri bulunur. Minare gövdesinde 4 aydınlık penceresi, 76 basamak vardır. 15. yüzyılda Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid döneminde yapoldığı düşünülür.Aynı dönemde minare kaisesi yanına bir de çeşme eklenmiştir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "İnanç Turizmi". Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. 9 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2019.
- ^ a b c d e f Karakuş, Filiz (1 Ocak 2021). "13. Yüzyılda Anadolu'da İnşa Edilen Ahşap Direkli Camiler Üzerine Değerlendirme Çalışması". Turkish Online Journal of Design Art and Communication. 11 (1): 131-161. ISSN 2146-5193. 28 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ a b c d "Afyonkarahisar Ulu Camii" (PDF). Atatürk Kültür Merkezi. 18 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2019.
- ^ "Kırk Direkli Afyonkarahisar Ulu Camii". habitat.org.tr. 17 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2019.
- ^ a b c Üstündağ, Hakan (2018). "Turizm Rehberliği Tezsiz Yüksek Lisans (İ". Afyon Kocatepe Üniversitesi Turizm Rehberliği Tezsiz Yüksek Lisans programı dönem projesi. 8 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Çiftçi, İsa (19 Eylül 2023). "Anadolu'nun ahşap destekli camileri UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde". www.aa.com.tr. 21 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2023.
- ^ "ULUCAMİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 26 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2023.