1934 Letonya askerî darbesi
1934 Letonya askerî darbesi veya Letonya'da bilinen adlarıyla 15 Mayıs darbesi veya Ulmanis darbesi, Başbakan Kārlis Ulmanis'in Letonya'daki parlamenter sisteme karşı kendi kendine darbesidir. Bu rejim 1940'ta Sovyetler Birliği'nin Letonya'yı işgaline dek sürmüştür.
15 Mayıs'ı 16 Mayıs'a bağlayan gece Ulmanis, Savaş Bakanı Jānis Balodis ve paramiliter Aizsargi örgütünün desteğiyle ana devlet ve parti bürolarının kontrolünü ele geçirdi, Letonya'da askeri devlet ilan etti, anayasayı askıya aldı, tüm siyasi partileri ve parlamentoyu feshetti.[1]
Ulmanis daha sonra parlamentosuz bir otoriter rejim kurdu ve bu rejimin başına başbakan sıfatıyla geçti ve yürütme yetkisini de eline aldı. Ulmanis'in de üyesi olduğu Letonya Çiftçiler Birliği'nden seçilmiş Cumhurbaşkanı Alberts Kviesis darbeyi kabul etti ve 10 Nisan 1936'ya kadar Cumhurbaşkanı olarak görevine devam etti. Bu tarihten sonra ise Ulmanis, yasadışı bir şekilde Cumhurbaşkanlığı görevini devraldı. Görevin devrinin ardından Ulmanis, resmi olarak Valsts un Ministru Prezidents (Cumhurbaşkanı-Başbakan) olarak biliniyordu, ancak genellikle yayınlarda Tautas Vadonis (Ulusun Lideri) veya sadece Vadonis (Lider) olarak adlandırılıyordu.
Ulmanis'i zamanının Avrupalı diktatörlerinden ayıran bir özelliği, yeni bir iktidar partisi kurmayıp yeni bir anayasa yürürlüğe sokmamış olmasıydı. Bunun yerine Ulmanis, Portekizli António de Oliveira Salazar veya Estonyalı Konstantin Päts'ın otoriter rejimlerindeki korporatist modellere dayalı bir devlet kontrollü "Uzmanlar Meclisi" kurdu. Rejim, temel olarak Ulmanis ve Balodis'in Letonya Bağımsızlık Savaşı'nda ülkenin kurucusu olduğu ve ülkeyi çok partili kaostan kurtardıkları kültüne dayalıydı.
Kan dökülmeden sonuçlanan darbe, ordu ve Ulmanis'e sadık Aizsargi kuvvetleri tarafından gerçekleştirilmişti. Darbede hükûmet binaları, iletişim ve ulaşım tesislerine yönelinirken özellikle Letonya Sosyal Demokrat İşçi Partisi üyeleri başta olmak üzere birçok seçilmiş milletvekili, politikacı, faşist Pērkonkrusts üyeleri ve darbeye karşı gelen askeri görevliler tutuklanmıştı.[2] Tutuklanıp Liepāja'nın Karosta semtindeki esir kampına yerleştirilenlerin ise 369 sosyal demokrat ve 95 Pērkonkrusts üyesi başta olmak üzere Nazi yanlısı eylemleri bulunan bazı Baltık Almanları ve politikacıların olduğu bilinmektedir. Tutuklananlardan bazıları sonradan silahsızlandırılıp salıverilirken veya sürgüne yollanırken bazılarıysa Pērkonkrusts lideri Gustavs Celmiņš gibi suçlu bulunup parmaklıkların ardında kalmaya devam etmişlerdir. Celmiņš de 3 yıl boyunca parmaklıkların ardında kalmıştır.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ THE EMERGENCE OF AN AUTHORITARIAN REGIME IN LATVIA, 1932-1934 24 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Kārlis Ulmanis Authoritarian Regime 1934-1940 11 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Bērziņš, Valdis, (Ed.) (2003). 20. gadsimta Latvijas vēsture II: Neatkarīgā valsts 1918–1940 (Letonca). Riga: Latvijas Vēstures institūta apgāds. ISBN 9984-601-18-8. OCLC 45570948.