İçeriğe atla

Şirvanşahlar Türbesi

Koordinatlar: 40°21′58″K 49°50′00″D / 40.36611°K 49.83333°D / 40.36611; 49.83333
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Şirvanşahlar Türbesi
Azerice: Şirvanşahlar türbəsi
Harita
Genel bilgiler
TürAnıt mezar
Mimari tarzAzerbaycan mimarisi
Konumİçeri Şehir
ŞehirBakü
ÜlkeAzerbaycan
Koordinatlar40°21′58″K 49°50′00″D / 40.36611°K 49.83333°D / 40.36611; 49.83333
Tamamlanma1435-1436
Tasarım ve inşaat
Mimar(lar)Muhammed Ali

Şirvanşahlar Türbesi, Şirvanşahlar Sarayı'nın alt avlusunda bulunan üç binadan biridir (diğer ikisi Şah Camii ve Saray Hamamı'dır). Mezarın tepesinden bakıldığında, kesme yıldızlarla süslenmiş ve altıgen kubbeyle tamamlanan dikdörtgen gibi görünüyor. Orta Çağ'da kubbe üzerindeki yıldız şeklindeki eğimlere mavi renkli bir taş yerleştirilmiştir.

Binanın imajının anlamı, kompozisyonun karmaşıklığı ve mimari formlarının yorumlanmasıyla belirlenir. Güzel ve profesyonel olarak yerleştirilmiş ışık ve gölge noktalarının yanı sıra, geniş desenlerle örülmüş taş duvar ağlarına karşı geleneksel olarak Şirvan mimari çemberinin karakteristiği, oyma desenleri ise ustalıkla yapılmıştır.[1]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Girişteki kitabe, binanın tarihi ve mimarisi hakkında bilgi verir. Kitabede şöyle yazıyor: “Dinin savunucusu, peygamberin adamı, büyük Sultan, Şirvanşah I. Halilullah, Allah onun şahlığını ve hakimiyetini daim etsin, bu muhteşem mezarı annesi ve yedi yaşındaki oğlu için yaptırdı, Allah onlara merhamet etsin, 839 yılında inşa edilmesini emretti.”

1954'te, oryantalist A. A. Alesgerzade portal üzerindeki bu yazıtları okudu. Diğer yazılar Kur'an'dan alınmıştır. Portalın süslediği madalyonda, mimarın adı sadece ayna vasıtasıyla okunabilen yazıyla yazılmıştır: "Allah, mimar Muhammed Ali". Mimarların isimlerini binalara yazmaları yasak olduğundan, ismini bu yöntemle şifrelemiştir. Bu, mimarın keskin zekasını, çelişkilerden çıkış yolu bulma yeteneğini ve işini iyi yaptığını gösterir.

Türbenin içindeki mezarlar

M. Nemat'a göre türbenin giriş kapısının üzerindeki madalyonun üzerinde mimarın adı yazmıyor. Madalyonun üzerindeki "Elhamdulillahi ve ela haa'ihi" (Allah'a hamdolsun ve O'nun nimetlerine hamd olsun) yazısını okur.[2]

Mezarlığın daha sonra medrese olarak kullanılması mezarların kötüleşmesiyle sonuçlandı.[3] 1947 yılında türbenin tadilatı sırasında yapılan arkeolojik kazılarda zemin yüzeyinden çok daha derinde 6 mezar ortaya çıkarılmıştır.[3]

Defnedilenler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Mezarlarda bulunan altın iğneler ve küpeler
İlk mezarda bulunan keten kefen kalıntıları

Girişteki yazıtlara göre, türbenin Şirvanşah Halilullah'ın annesi ve oğlu için yapıldığı açıktır. Yine de, Şirvanşahlar ailesinin diğer üyeleri de gömülmüştür. Kazılar sırasında sökülmüş döşemenin altında taş levhalar bulunmuştur. Bu taş levhalar 7 mezarın kaplanması için kullanılmıştır.[4]

15. yüzyılda tarihçi Khvandamir, "Kabisus-as-Siyar" adlı eserinde Safevi Şah I. İsmail'in Şirvanşahların kemiklerini hakaret etmek kastıyla bifrat ateşinde yakıp küllerini gökyüzüne üfleyerek babasının ve dedesinin intikamını almaya söz verdiğini yazmıştır., onlara hakaret ediyor. Görünüşe göre, 1501 yılında Safeviler tarafından Bakü'nün ele geçirilmesi sırasında iki mezar açılmış ve kemikleri tahrip edilmiştir.[5] Diğer beş mezara dokunulmamıştır.

Şirvanşahların saray şairi Bedir Şirvani'nin övgü, kaside ve gazellerinde, türbelerde gömülü kişiler seçilerek belirtilmiştir. Kendisi 14. yüzyılın sonları ile 15. yüzyılın başlarında Şirvan'ın en ünlü şairlerinden biriydi.[4] Şirvan kadılarına, vezirlerine ve saray görevlilerine ithaf ettiği 12473 ayetten oluşan derlemesi, bireysel tarihi şahsiyetlerin özelliklerini ve Şirvan'ın devlet ve sosyal yapısını incelemek açısından oldukça önemlidir. Bedir, eserlerinde türbede gömülü olan kişilerin isimlerini ve doğum tarihlerini belirtmiştir.[4]

İlk mezara Şirvanşah'ın 6-7 yaşlarındaki oğlu Farruh Yamin gömülmüştür. Cesedin kafatasında ve göğsünde saç kalıntıları vardır. Kemiklerin temizlenmesi sırasında kefen kalıntıları tespit edilmiştir. Bir rivayete göre Şirvanşah'ın (1435-1442) oğlu yedi yaşında ölmüştür.[4][6][7]

Dişlerin ve kemiklerin inceliği ikinci mezarın yaşlı bir kadına ait olduğunun göstergesidir. Övgülerden birinde Şirvanşah'ın annesinin adı Bika olarak gösterilmiş ve 1435-1436 (Hicri 839) yılında ölen nüfuzlu bir kadın olduğu kaydedilmiştir.[4]

Üçüncü mezarda Şirvanşah Şahruh'un eşi Hanika Hanım gömülüdür. Bedir Şirvani onun adını eserlerine not ederdi. Bedir Şirvani, övgülerinde Hanika'nın adını anıyor ve onun padişahlara layık güzelliğinden bahsediyor. Hanika, Kara Yusuf'un esiriydi, onun ölümünden sonra Şirvanşah Şahruh'a getirilerek zengin bir düğün töreninin ardından evlendi.[8]

Şirvanşah'ın iki yaşındaki oğlu Şeyh Saleh dördüncü türbeye gömülmüştür. 1443-1445 (Hicri 847-849) yıllarında yaşamıştır. Mezarın içinde boyalı seramikler ve şamdan parçaları bulunmaktadır.[8][6][9]

Beşinci mezar 19 yaşında ölen II. İbrahim'e (1432) aittir.[4] Mezarda ipek kalıntıları, mavi boncuklar ve 36 cm uzunluğunda iğneli altın bir sancak bulunmuştur. İğnenin üzerinde bir turkuaz ve altı safir taş vardı.[8]

Diğer mezar Emir Behram'ın mezarıdır. Ölüm tarihi 17 Nisan 1446'dır. Kaytag ovasında şehit edilmiştir.[6]

Girişin karşı tarafında 2,10 metre yüksekliğinde büyük bir iskelet ortaya çıkarılmıştır. Bu mezar I. Halilullah'ın mezarıdır. Alanda bir tarak ve bir altın küpe bulunmuştur.[8]

Mimari özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel planlama ve inşaat

[değiştir | kaynağı değiştir]
Binanın yan kesimi
Türbenin planı

Türbenin tek girişi ana cephedeki kapıdır. Koridorun sağ ve sol tarafında iki küçük oda bulunmaktadır. Bu odaların her birinden koridora birer kapı açılmaktadır. Bu odaların eskiden dini figürlere ait olduğu düşünülmektedir. Ziyaretçiler koridordan ana salona - mahzene girerler. Salon haç biçiminde bir plana sahiptir. Orta kısmı taş bir kubbe ile örtülüdür. Kubbe çatıya ve taş duvarlara sabitlenmiştir.[10]

Kapının karşı tarafında, haçın kolları arasında kalın taş duvarların içinde iki küçük oda bulunmaktadır. Buranın mezar eşyalarının saklandığı bir hücre ya da depo olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Salonun ortasının üst kısmını kaplayan kubbenin dış tarafı sırlı çinilerle süslenmiştir. Ancak bu çiniler şu anda mevcut değildir.[10]

Sarkıt kubbe üzerindeki timpanum süslemesinin üst kısmında dini karakterli yazıtlardan oluşan bir bölge vardır ve timpanumların her iki yanında içten yazılmış madalyonlar bulunur. Çevredeki diğer süslemelerle farklılıkları azaltmak için yazıların harfleri özel olarak ölçeklendirilmiş ve stilize edilmiştir. Portalın giriş kapısı üzerindeki yazıt, türbenin Şirvanşah I. Halilullah tarafından Hicri 839 (1435-1436) yılında annesi ve oğlu için yaptırıldığını göstermektedir.[11]

İç mekanda mimari hacimlerin tektoniği hakimdir. Burada mimar Ali tarafından uygulanan mimari tekniklerin sanatsal tarzı görülmektedir.[11]

Türbenin taçkapısı ve kubbesi

Portal ve cephe dekorasyonları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Taçkapı, Şirvanşahlar Sarayı kompleksinin bir parçası olan Divanhane'nin kompozisyonunu tekrarlar, ancak karşılaştırıldığında basitçe çözülmüştür. Sarkıt kubbe dört sarkıttan oluşur, yan duvarlar düzdür, sadece giriş kapısı üzerindeki kemerlerin tympanumları süslemelidir ve üst kısımlarında iki satırlık yazıt kazınmıştır.

Giriş kapısı üzerindeki timpanilerin süslemelerinde altıgen bir figür yer almaktadır. İçlerinde "Ali" kelimesi altı kez canlı bir şekilde tekrarlanmıştır. Taçkapı duvardan yaklaşık yarım metre uzaklıktadır. Bu çıkıntının önünde, insanlar için bir bank rolü oynayan, ana cephe boyunca uzanan ve portalın içinde bulunan bir kaldırım vardır. Bu yapı, o dönemde inşa edilen binaların çoğu için karakteristiktir.

Taçkapının üst kısmında Kur'an-ı Kerim'in 12. suresinin 92. ayeti oyma yöntemiyle işlenmiştir: "En büyük olan Allah şöyle buyurdu: "Bugün Allah sizi bağışlayacaktır, çünkü O, merhametlilerin en merhametlisidir."

Taçkapının camahata'sı, dört katmanlı sarkıtlardan oluşan bir kemer üzerine oturan ve konk'un dişli yüzeyi ile birlikte uzanan bir yarım kubbe ile tamamlanır. Archivoltlar (kemerin kemerini duvar yüzeyinden ayıran bordür) ve timpanlar kusursuz bir şekilde taştan yapılmış ve stilize bitki süslemeleriyle kaplanmıştır.[11]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Усейнов М.А., Бретаницкий Л.С., Саламзаде А.В. (1963). История архитектуры Азербайджана. Москва. s. 128. 
  2. ^ Нейматова, М. С. (1968). Эпиграфические памятники и их значение в изучении социально-экономической истории Азербайджана (XIV-XIX вв.). Баку. ss. 93-94. 
  3. ^ a b Dadaşov & Useynov 1955, s. 21
  4. ^ a b c d e f Fərhadoğlu 2006, s. 127
  5. ^ Fərhadoğlu, Kamil (2006). İçərişəhər. Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, s. 127
  6. ^ a b c Aşurbəyli 2006, ss. 313.
  7. ^ Fərhadoğlu 2006, ss. 127.
  8. ^ a b c d Fərhadoğlu 2006, s. 128
  9. ^ Fərhadoğlu 2006, ss. 128.
  10. ^ a b Dadaşov & Useynov 1955, s. 19
  11. ^ a b c Fətullayev 2013, s. 105

Kaynak

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Fərhadoğlu, Kamil (2006). İçərişəhər. Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu. ss. 256 səh. 
  • Fətullayev-Fiqarov, Şamil (2013). Bakının memarlıq ensiklopediyası. Bakı: Şərq-Qərb, Azərbaycan Respubliksı Memarlar İttifaqı. ss. 528 səh. 
  • Dadaşov, S.; Useynov, M. (1955). Bakının memarlıq abidələri. Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. ss. 42 səh. 
  • Aşurbəyli S. Şirvanşahlar dövləti (VI –XVI əsrlər). Avrasiya press, Bakı 2006.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şirvanşahlar_Türbesi&oldid=33321414" sayfasından alınmıştır