Şagaa

Şagaa (Tuvaca: Шагаа / Şagaa) — Ay takvimine göre Yeni Yıl olan Şagaa, Tuva takvimindeki en büyük tatillerden biridir. Yeni Yılın kutlanması, Ay takvimine göre Beyaz Ayın başlangıcındadır (Avrupa takvimine göre bu Ocak-Şubat ayının sonudur).

Tarihçe

Tuva Yeni Yılı, Budist kültürü ve şamanizmle sıkı bir bağa sahiptir. Şagaa, aynı zamanda tarihî mirasla da ilişkilidir. Tuva halkı genellikle göçebe bir yaşam sürmüş ve hayvancılıkla uğraşmıştır. Geyik, koyun ve at yetiştirmek temel geçim kaynaklarıydı. Şagaa'nın kış mevsiminin sonunda kutlanması bir rastlantı değildir. Bu dönemde hayvanlar yavrular ve bütün bir yıllık çalışma döngüsü tamamlanır.

Tuva Cumhuriyeti Devlet Arşivi belgelerinde Şagaa Bayramı hakkında ilk kayıt, 1861 yılında "Tannu-Uryankhay (Tuva) Noyonlar İdaresi" arşiv fonundaki belgelerde yer almıştır. Tannu-Uryankhay yöneticisi Meerin Changan’ın emriyle, Tuva’da Şagaa Bayramı’nın kutlandığına dair arşiv kayıtları 1861 yılından itibaren başlamaktadır. Bu benzersiz tarihî belgeye göre, 160 yıl önce Şagaa Bayramı, Tuva’nın en yüksek yöneticisinin emriyle düzenlenmiştir. Şagaa Bayramı, resmi tatil olarak ilan edilmiştir. 1944 yılından itibaren Şagaa Bayramı Tuva’da resmî olarak kutlanmamış ve daha çok bir aile bayramı haline gelmiştir. Ancak 1991 yılında, Tuva ÖSSC Yüksek Konseyi’nin kararıyla Şagaa, Tuva’nın millî bayramı olarak ilan edilmiştir.

12 Hayvanlı Takvim'de hayvanlara göre yıllar.

Yılları

Tıvalar Şagaa'yı 12 Hayvanlı Türk Takvimi gibi on iki yılın devri ile belirlemişlerdir. Bu on iki yılın adları şöyledir:

• küske çıl (sıçan yılı),
• inek çıl (sığır yılı),
• par çıl (Pars yılı),
• kodan çıl (Tavşan yılı),
• ulu çıl (ejder yılı),
• çılan çıl (yılan yılı),
• at çıl (at yılı),
• hoy çıl (koyun yılı),
• sarbaşkın çıl (maymun yılı),
• dagaа çıl (tavuk yılı),
• ıt çıl (it yılı),
• havan çıl (domuz yılı).

Şagaa'nın kesimleri

1. Büdüü ayı (2014 yılında: Ocak 1-den Ocak 30-a kadarki vakit)
2. Ergi çıldıñ söölgü hünü (2014: Ocak 30-da başlar)
3. Düjüp turar çıldıñ bir dugaar hünü (2014: Ocak 31)
4. Sañ salır yozulal
5. Çolukşuur yozulal
6. Şagaа ayı azı ak ay (2014: Ocak 31-den başlayıp sayılır, bir aydan aşık zamanı belirtir)
7. Şagaа ayında kılır dagılgalar
8. Şagaanıñ ak ayında hüreе-hiitke çüdüp teyleeri
9. Suy belek söñnejir yozulal

Şagaa bayramını karşılamak

Şagaа günlerinde şamanlar ve lamalar davet edilir, hem dini hem kültürel bir bayram havası içinde geçer.

Üç gün boyunca Şagaa toyu yapılır. Türk halklarının milli evi olan keçeden yapılan çadır misali Ögler arasında, konuklara çaylar hazırlanır, çerez misali türlü atıştırmalık yiyecekler hazırda sunulur.

Yiyecekler

Bayram sofrasında koyun eti, mutlaka "kıymetli(?) yemek" olarak hazırlanır; bu, Tuva'ya özgü bir lezzettir. Et, ailenin zenginliği hakkında bir fikir verir. Evcil ve vahşi hayvan etleri kurutulur, tuzlanır ve dondurulur. Tuvalılar, mantı, bozju ve kurt gibi yemekler hazırlarlar; bunlar, kurutulmuş peynirden yapılan yiyeceklerdir. İçecek olarak, sütle karıştırılmış Tuva'nın tuzlu yeşil çayı sunulur. Şagaa'da alkol tüketimi yasaktır.

Türk Dünyasında

Türk Dünyasında genel olarak Şagaa, nevruz adıyla bilinir ve Mart ayında kutlanmaktadır. Bunun sebebi Hicri takvimin kabulüyle ve İran halklarının yaşadığı coğrafyaya yakınlığı ile değişmiştir. Coğrafik olarak Türk Dünyası Coğrafyasında 2. ay yeni yıla daha uygun düşmektedir. Kazakistanda Kuzey Kazakları ve Güneydoğu Kazakları tıpkı Tıva Türkleri gibi Şubat başında yeni yıl kutlarlar. Kazakistanda Farsça nevruz kelimesinin farklı telaffuzu olan Navrız sözü yeni yılı belirtir.

Kaynak

• Ulyana Biçeldey. "Şagaagа beletkeniriniñ, Şagaanı bayırlaarınıñ yozu-çurumunga bolgaş sagıır çañçıldarınga hamaarıştır sümeler", solun "Şın", № 15 (18135), 2012 çıldıñ fevral 14.
• Bayarsayhan B. Moolduñ sengel tıvalarınıñ şagaа bayırlalın utkuurunuñ çurumu // Şagaа – istoki traditsii. Materialı kruglogo stola, posvyaşçennogo prazdniku Şagaа. 29 yanvarya 2015 g. – Kızıl, – s. 36-42.)
• Biçeldey U.P. "Şagaagа beletkeniriniñ, Şagaanı bayırlaarınıñ yozu-çurumunga bolgaş sagıır çañçıldarınga hamaarıştır sümeler", solun "Şın", № 15 (18135), 2012 çıldıñ fevral 14.
• Dongak S.Ç. Şagaanıñ çamdık töögülüg bolgaş çajıt biligleri // Şagaа – istoki traditsii. Materialı kruglogo stola, posvyaşçennogo prazdniku Şagaа. 29 yanvarya 2015 g. – Kızıl, – s. 6-12.)
• Kenin-Lopsan M.B. "Tıva çonnun burungu ujurları". – Kızıl. 1994 ç.
• Kongu А.А. Şagaanıñ yozu-çurumnug kıldınıgları // Şagaа – istoki traditsii. Materialı kruglogo stola, posvyaşçennogo prazdniku Şagaа. 29 yanvarya 2015 g. – Kızıl, – s. 20-28.)
• «Şın» solunu, №8, 2011 ç. yanvar 25, "Şagaanı kajandan beer alban-yezuzu-bile erttirip kelgenil?"

Dış bağlantılar

• Dünyanın dört bir yanında Tıva Türkleri Şagaa kutluyor (2013)