İçeriğe atla

İtalo-Batı dilleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
İtalo-Batı
Coğrafi dağılımİtalya Yarımadası, İsviçre, Fransa, İstirya, Manş Adaları, İberya
SınıflandırmaHint-Avrupa
Alt bölümler
Önceki formlar

İtalo-Batı dilleri, Latin dil grubunun -bazı sınıflandırmalara göre- en büyük koludur. İtalo-Dalmaçya ve Batı Latin dilleri olmak üzere ikiye ayrılır, Sarduca ve Doğu Latin dillerini kapsamaz.

İtalo-Dalmaçya dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Karşılıklı anlaşılabilirlik kriterine göre Dalby dört dil sayar: İtalyanca (Toskanca), Korsikaca, Napolice-Sicilyaca-Merkez İtalyanca ve Dalmaçyaca.[1]

Dalmaçya Latin

[değiştir | kaynağı değiştir]
Venedikçe

Venedikçe, Gallo-İtalik grubuna alınmadığında bazen İtalo-Dalmaçya grubuna dahil edilir ve genellikle İstriotça ile birlikte gruplandırılır. Fakat İstriotçanın aksine Venedikçe, Ethnologue[2] ve Glottolog[3] tarafından İtalo-Dalmaçya'ya dahil edilmez.[4][5]

İtalyanca; İtalya, İsviçre, San Marino, Vatikan ve Batı İstirya'da (Slovenya ve Hırvatistan'da) resmi dildir. Bugün hala daha yaygın olarak konuşulduğu Arnavutluk, Malta ve Monako'nun yanı sıra çeşitli alanlarda önemli bir rol oynadığı eski İtalyan Doğu Afrikası ve İtalyan Libyası bölgelerinde de eskiden resmi dildi. İtalyanca ayrıca Amerika ve Avustralya'daki geniş gurbetçi toplulukları tarafından da konuşulmaktadır. İtalyanca başta ve genel olarak Floransaca temelliydi, sonrasında neredeyse İtalya'daki bütün bölgesel dillerden derin bir şekilde etkilenirken ölçünlü telaffuz (Pronuncia Fiorentina Emendata 'İyileştirilmiş Floransaca Telaffuzu') Romaca (Romanesco) olarak baz alındı. İtalyancanın, Toskanca ve Floransaca varyantlarından farklı olmasının sebebi budur.

Merkez İtalyanca

[değiştir | kaynağı değiştir]

Merkez İtalyanca veya Orta İtalyanca; Lazio, Umbria, Orta Marche ile Abruzzo ve Toskana'nın küçük bölümlerinde konuşulmaktadır. Temelde Merkez lehçelerini, Kuzeybatı Merkez grubu ve Güneydoğu Merkez grubu şeklinde ikiye bölen Roma-Ancona hattı boyunca bölünmüştür. Romanın tarihi lehçesi Romanesco, çoğu Merkez grubu özelliklerini kaybetmiştir. 1500'lerde Roma'da konuşulan Antik Merkez lehçesi Eski Romanesco üzerine Floransaca yerleştirilmesiyle oluştuğundan dolayı Merkez grubunun düzenli bir parçası değildir

Napolice (Neapolitano) veya İtalyan dilbilimindeki adıyla "orta güney lehçesi grubu"; Güney Marche, Abruzzo, Molise, Campania (Napoli dahil), Basilicata'da, Puglia ve Calabria'nın kuzeyinde ve Lazio'nun en güneyinde konuşulmaktadır.

Sicilyaca veya İtalyan dilbilimindeki adıyla "aşırı güney lehçesi grubu"; Sicilya Adası'nda, Calabria ve Puglia'nın güneyinde, Campania'nın en güneyinde ve Cilento'da konuşulmaktadır.

Cilentoca hem Napolice hem de Sicilyacadan etkilenmiştir. Ek olarak diğer bazı Gallo-İtalik diller de Güney-Merkez İtalya'da konuşulmaktadır.

Yahudi İtalyancası (İtalkian)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yahudi İtalyancası veya İtalkian, Yahudi toplulukları tarafından 10. yy ve 20. yy arasında İtalya ve Yunanistan'da (Corfu ve Zante'de) kullanılmış İtalyanca varyantlarıdır.

Batı Latin dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Karşılıklı anlaşılabilirliği baz alarak Dalby, bir düzine dil listelemektedir: Portekizce, İspanyolca, Astur-Leonca, Aragonca, Katalanca, Gaskonca, Oksitanca, Piyemontece, Valonca, Liguryaca, Lombardca, Fransızca, Arpitanca, Romanşça ve Ladince.[1]

Şu dilleri içermektedir:

Şu dilleri içerebilir:

Oïl dilleri, Arpitanca, Oksitan-Romen ve Reto-Romen bazen Gallo-Ret (Gallo-Rhaetian) olarak adlandırılır.

  1. ^ a b David Dalby, 1999/2000, The Linguasphere register of the world's languages and speech communities. Observatoire Linguistique, Linguasphere Press. Volume 2. Oxford.[1] 7 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[2] 11 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[3] 27 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ "Venetian". Ethnologue. 3 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Venetian". Glottolog. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Istriot". Ethnologue. 9 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Istriot". Glottolog. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ Harris, Martin; Vincent, Nigel (1997). Romance Languages. London: Routlegde. 0-415-16417-6.
  7. ^ a b Calabrian in Italian: Calabrese (pl. Calebresi). Synonyms: Calabro, Calabra, Calabri, calabre (m., f., m.pl., f.pl.). Sicilian: calabbrìsi, calavrìsi.
  8. ^ Lorenzo Renzi, Nuova introduzione alla filologia romanza, Bologna, Il Mulino, 1994, p. 176 «I dialetti settentrionali formano un blocco abbastanza compatto con molti tratti comuni che li accostano, oltre che tra loro, qualche volta anche alla parlate cosiddette ladine e alle lingue galloromanze [...] Alcuni fenomeni morfologici innovativi sono pure abbastanza largamente comuni, come la doppia serie pronominale soggetto (non sempre in tutte le persone)[...] Ma più spesso il veneto si distacca dal gruppo, lasciando così da una parte tutti gli altri dialetti, detti gallo-italici.»