İslam ve alkollü içecekler

İslam dünyasında sarhoşluk verici özelliği sebebiyle alkollü içecek kullanımı dinen meşru (caiz, helal) görülmemektedir. İslam mezheplerinin günümüzdeki çoğunluğu alkolün azı veya damlasının kullanımını dahi meşru görmemekteyken tarih içinde farklı mezhepler konuya farklı yaklaşmışlardır. Ayrıca tarih boyunca Müslüman ülkelerde bu yasağa karşın alkol kullanımının olduğu hatta bazı dönemlerde oldukça yaygın kullanıldığı bilinmektedir.

Ana Kaynaklarda İçki

İslam fıkhının (hukuku) ana kaynaklarının başında gelen Kur'an ve Muhammed'in sözleri (hadis) arasında içkiye ilişkin ifadeler bulunmaktadır. Mezhepler ayet ve hadisleri farklı yorumlamakta, hadislerle ilgili ise sahihlik (doğru aktarım) derecesi mezheplere göre değişebilmektedir.

Kur'an'da İçki

"Ey Muhammed! Sana şarap ve kumardan soruyorlar. De ki: Bu ikisinde büyük bir günah, bir de insanlar için bazı menfaatler vardır. Fakat günahları, menfaatlerinden daha büyüktür. Yine sana neyi infak edeceklerini soruyorlar. De ki: İhtiyaçtan fazlasını infak edin. İşte böylece Allah, size âyetlerini açıklıyor. Umulur ki siz düşünürsünüz. "(2.219)

Ey iman edenler! İçki, kumar, dikili taşlar (putlar) ve fal okları şeytan işi birer pisliktir. Bunlardan kaçının ki, kurtuluşa eresiniz. (5.90)

Şeytan, içki ve kumarla sizin aranıza düşmanlık ve kin sokmak ve sizi Allah'ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi? (5.91)

Hurma ve üzüm ağaçlarının meyvelerinden de hem içki, hem de güzel gıdalar edinirsiniz. Şüphesiz ki bunda aklını kullanan kimseler için büyük bir ibret vardır. (16.67)

Hadisler'de İçki

Mezhepler konuyla ilgili Muhammed'in çok sayıda sözlerini (hadisler) aktarmış ve görüşlerini bu hadisler çerçevesinde oluşturmuş veya yorumlamışlardır. Sarhoşluk hadislerde müslüman birey için istenilmeyen/hoşa gitmeyen dolayısıyla da yasak ilan edilen bir haldir.

"Her sarhoşluk veren şey hamrdır (şarap), her hamr da haramdır" (Müslim, "Eşribe", 10; Ebû Dâvûd, "Eşribe",5; Tirmizi, "Eşribe", 3)

"Çoğu sarhoşluk veren şeyin azı da haramdır" (Ebû Davud, "Eşribe", 5; Tirmizî, "Eşribe", 3; Nesâi, Eşribe, 25)

Mezheplerde Alkol

Hanefi mezhebinin ilk dönem kurucuları Kur'an'da yasaklanan alkolün İslam hukukunda "Hamr" adıyla tanımlanan içecek olduğunu kabul etmişlerdir. Onlara göre yasak olan Hamr, üzüm suyundan belirli bir şekilde imal edilen maddedir. Ebû Hanîfe hamrı, “yaş üzüm suyunun/şırasının bir süre bekletildikten sonra kaynaması, keskinleşmesi ve köpüğünü atmasıyla oluşan içki” şeklinde tarif etmektedir. Diğer sarhoş edici maddeler ise "Nebiz" adı altında değerlendirilir. Günümüzde bile Suriye'de herhangi bir sarhoşluk verici madde Nebiz adıyla tanımlanırken Mısır'da Hamr ve Nebiz kelimesi birbiri yerine kullanılmaktadır. İmam Azam'ın Nebiz hakkındaki hükmünü İmam Tahavi şu şekilde aktarmaktadır:

"Kurutulmuş üzümün mayalanmış haldeki nebizi kaynatılmamış ise ekşiyip köpük atacak duruma gelmediği sürece onu içmekte bir sakınca yoktur. Ekşiyip köpük atarsa onu içmekte bir hayır yoktur. Mayalanmış kuru üzüm nebizi dışında bal, mısır, kuru üzüm, kuru hurma ve bunların dışındaki nebizlerin, üzerinden uzun zaman geçsin ya da geçmesin, birbiriyle karıştırılmış olsun ya da olmasın kaynatılmadığı sürece içilmesinde bir sakınca yoktur. Mekruh olan içecek yalnızca mayalanmış halde köpük atan kuru üzüm nebizidir. Bütün bu hükümler Ebu Hanife'ye göredir. Bunu İmam Muhammed, mezhebin temel kaynaklarında Ebu Yusuf aracılığıyla Ebu Hanife'den nakletmiştir."

İmam Tahavi, İmam Muhammed'in "Çoğu sarhoş eden şeyi içmeyi terk etmek benim hoşuma gider. Bununla birlikte bunu haram görmem" sözünü aktarır ve kendisi de bu görüşte olduğunu ekler. İmam Tahavi, bir kimse nebiz içip sarhoş olursa imamların tümüne göre kendisine had cezası uygulanacağını söylemiştir.

İslam ulemasının çoğunluğunun azı ve çoğu sarhoşluk veren her içkiyi "hamr" kavramı dahilinde görüp haram saydığını belirten ilahiyatçı Prof.Dr.Hayreddin Karaman da Ebû Hanife ve Ebû Yusuf'un söz konusu çoğunluktan farklı olan görüşlerini şu şekilde aktarmaktadır:

"Ebu Hanife ve Ebu Yusuf'a göre üzüm ve hurma suyunun üçte biri kalıncaya kadar kaynatılması sonunda elde edile (bir nevi) pekmezin ve kuru üzüm, kuru hurma vb. hoşafının beklemesi sonunda elde edilen içki ile elma, arpa, mısır, darı gibi şeylerden elde edilen içkilerin (nebiz adı verilen özel  içkiler), sarhoşluk vermeyen miktarını içmek caizdir; ancak bunlardan da sarhoş olmak haramdır"

Üzüm suyunun kaynatılıp 1/3 kısmının buharlaşmasıyla oluşan içecek dahil diğer maddelerden imal edilen sarhoş edici içeceklerin tümünün sarhoş etmeyecek miktarının kullanımı meşrudur.

Hanefi mezhebine bağlı olan kişilerin inanç ilkelerinde de kendilerine önder kabul ettikleri İmam Maturidi Tevilatu'l Kur'an adlı eserinde hurma ve üzüm dışındaki meyvelerden elde edile içki türlerinden sarhoş etmeyecek miktarda içmeyi diğer mezheplerin aksine haram değil mekruh kabul etmiştir.

Mutezile mezhebinden bir grup fıkıhçı da alkoldeki yasaklığın tamamen sarhoş edici miktarla ilişkili olduğunu, imal edilen madde veya imal edilme biçiminin ise bir önemi olmadığını iddia etmişlerdir. Serahsi'ye göre Mutezile mezhebinden bazıları Hamr'ın toplumda düşmanlık ve nefret gibi Şeytan'ın hedeflerine kapı aralayacak miktarda tüketilmesi durumunda haram olacağını iddia etmişlerdir.

Maliki, Şafii ve Hanbeli mezhepleriyle Şii mezhepleri Muhammed'in "çoğu sarhoş edici olanın azı da haramdır" şeklindeki hadis ve diğer hadisleri alkolün her biçiminin damlasının kullanımını bile gayrimeşru/yasak ilan etmelerinin gerekçesi olarak göstermişlerdir. Bu mezhepler hamrı; üzüm, hurma, mısır, buğday, bal vs. imal edilen maddesi ne olursa olsun sarhoş edici her türlü içki olarak tanımlamışlardır.

Hanefi mezhebinin alkole karşı tutumu özellikle Hicri 6.yüzyıldan sonra diğer mezhepler gibi olmuş ve tamamen yasaklama yönündeki görüş yaygınlaşmıştır.

İsmaili mezhebi alkol ve her türlü sarhoş edici maddenin haram olduğunu kabul etmektedir. İsmaili imamlarından III.Ağa Han 1954 yılında yayımladığı "Guidelines for the Muslims of Transvaal" adlı eserinde her Müslüman için en büyük tehlikenin alkol olduğunu yazmıştır.

Konu ile ilgili bakınız: İslamiyet ve Sarhoşluk

Göz Atınız

• İslamiyet ve Sarhoşluk
• Din ve alkol
• Nebiz

Kaynakça

• İmam Tahavi, Mukayeseli Hanefi Fıkhı-Tahavi Muhtasarı, çev.Soner Duman, İstanbul, Beka Yayıncılık, 2013
• Hayreddin Karaman, Günlük Hayatımızda Helaller Haramlar, Nesil Yayınları, İstanbul, 1987
• Nergiz Önce, Erken Dönem Hanefî Mezhebi Eserlerinde ve Osmanlı Dönemi Nükûllü Fetvâ Mecmualarında "Kitâbu'l-eşribe" Usul dergisi Sayı 15, ss.91-124, 2011/1.
• Mehmet Akif Koç, "Mâtürîdî'nin Kuran Tasavvuru", makalenin içinde yer aldığı eser Mâtürîdî'nin Düşünce Dünyası, Şaban Ali Düzgün (Editör), T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Ankara, 2011, ss. 143-157.
• The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Vol.VII, Brill, 1993.
• İslam Ansiklopedisi, M.E.B. Yayınları, Cilt 9, İstanbul, 1964.