İridyum

İridyum (Ir)
H Periyodik tablo He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba   Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra   Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og     La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu   Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Temel özellikleri
Atom numarası	77
Element serisi	Geçiş metalleri
Grup, periyot, blok	9, 6, d
Görünüş	metalik beyaz
Kütle numarası	192.217 g/mol
Elektron dizilimi	[Xe] 4f14 5d7 6s2
Enerji seviyesi başına Elektronlar	2, 8, 18, 32, 15, 2
CAS kayıt numarası	{{{CAS_kayıt_numarası}}}
Fiziksel Özellikleri
Maddenin hâli	katı
Yoğunluk	22.56 g/cm³
Sıvı hâldeki yoğunluğu	19 g/cm³
Ergime noktası	2739 °K 2466 °C
Kaynama noktası	4701 °K 4428 °C
Ergime ısısı	41.12 kJ/mol
Buharlaşma ısısı	563 kJ/mol
Isı kapasitesi	(25 °C) 25.10 J/(mol·K)
Atom özellikleri
Kristal yapısı	Yüzey merkezli kübik
Yükseltgenme seviyeleri	−3,−1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6
Elektronegatifliği	2.20 (Pauling ölçeği) Pauling ölçeği
İyonlaşma enerjisi	880 kJ/mol
Atom yarıçapı	135 pm
Atom yarıçapı (hes.)	180 pm
Kovalent yarıçapı	137 pm
Van der Waals yarıçapı	? pm
Diğer özellikleri
Elektrik direnci	(20 °C) 47.1 nΩ·m (20°C'de)
Isıl iletkenlik	(300 K) 147 W/(m·K)
Isıl genleşme	6.4 µm/(m·K) (25°C'de)
Ses hızı	(20 °C) 4825 m/s (?'de)
Mohs sertliği	6.5
Vickers sertliği	1760 MPa
Brinell sertliği	1670 MPa

İridyum, sembolü Ir, atom numarası 77 olan kimyasal element. Çok sert, kırılgan, gümüş beyazı ve platin ailesinden bir geçiş metali olan iridyum en yoğun ikinci elementtir ve 2000 °C gibi sıcaklıklarda bile korozyona karşı yüksek dayanıklılık gösterir. Her ne kadar sadece belli ergimiş tuzlar ve halojenler blok halindeki iridyumu aşındırabilse de, bölünmüş toz halindeki iridyum çok daha reaktif ve hatta yanıcı olabilmektedir. Ir 191 ve Ir 193 tek doğal kararlı izotopudur, bunlardan ikincisi daha bol bulunur.

İridyum, 1803 yılında İngiltere, Londra'da Smithson Tennant tarafından, Güney Amerika'dan gelen çözünmeyen doğal platin cevherinden elde edilmiştir. Yıllık üretim ve tüketimi sadece 3 ton olan, buna rağmen özel endüstriyel ve bilimsel uygulamalarda kullanılan bir numaralı metaldir.

İridyum, asteroitlerin yapısında bol oranda bulunur. Yeryüzünde asteroitlerin çarptığı bölgelerde bol oranda rastlanılır. Buna karşın astreoitlerin çarpmadığı yüzeylerde ise az oranda bulunur.

Tarihçe

İridyum, 1803 yılında İngiliz bilim insanı Smithson Tennant tarafından Londra'da keşfedildi. Osmiyum parçalarının HCl ve nitrik asitle birleştirilmeleri sonucu elde edildi. Latince gökkuşağı anlamına gelen iris adı verildi.

Kullanımı

• Pusula yapımında
• Elektrik kontaklarının yapımında
• Otomobil ve motosiklet ateşleme bujisinde
• Kuyumculuk imaltı sektöründe tane küçültücü olarak