İran Jandarması
| İran Jandarması ژاندارمری دولتی | |
|---|---|
 .svg){kind=logo} Şahlık ve İslam Cumhuriyeti dönemi jandarma logoları | |
| Etkin | 1910-1991 |
| Ülke |  İran |
| Tipi | Jandarma |
| Büyüklük | ~70.000 (1979)[1] |
İran Jandarması (Farsça: ژاندارمری دولتی Jandarmiriye Devleti; "Devlet Jandarması"), İran'da kırsal kesimde ve karayollarda kamu güvenliğini sağlamaktan sorumlu askerî bir kolluk teşkilatıydı. Paramiliter bir güç olarak, 1910'da Kaçar Hanedanı sırasında kuruldu ve 1921'de Pehlevi Hanedanı'na kadar siyasette önemli bir rol oynamıştır.[2] Başlangıçta anayasal bir ordu olarak kurulan güç, hem geleneksel polis görevlerini yerine getirmek hem de haydut kuvvetlerine karşı mücadele etmek için İsveçli subaylar istihdam etti.[2]
İran Jandarması, 1991 yılında Şehrbani ve İslam Devrimi Komiteleri ile birleşerek İran İslam Cumhuriyeti Kolluk Kuvvetleri (NAJA) kuruldu.[3]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
İran, 19. yüzyıl boyunca sürekli askeri modernleşme ile uğraşmaktaydı ve Kaçar Hanedanı dönemi tarihi, Avrupa modeli üzerinde ayakta duran bir ordu oluşturma girişimleriyle doludur. Kaçar Hanedanı yönetimi, Büyük Britanya ve Rusya arasında tarafsız bir seçim olarak İsveç'e ticaret yollarını koruma ve ülkeyi birleştirme görevi verilmesini seçti. 15 Ağustos 1911'de İsveçli Binbaşı Harald Hjalmarson'a general rütbesi verildi ve İran Jandarması'nın başına getirildi. İsveç soyluluğundan işe alınan diğer birçok subay, Hjalmarson'u takip etti.
I. Dünya Savaşı'nın İran Cephesi sırasında çoğunun Almanya'ya sempati duyan aydınlar ve anayasacı olan İsveç Jandarması subayları İttifak Devletleri'ne yardım etti. 1915 sonbaharında bir noktada, Şiraz'ın kontrolünü Alman eğitimli taşra valisi Mehdikulu Han Hidayet ile bağdaştırdılar.[4] 1921 darbesinden sonra Harbiye Bakanı Rıza Han, modern İran ordusunu yaratmak için Kazak Tugayı ile Jandarma'yı birleştirdi. Kırsal polis gücü olarak Emniyet ve ek olarak Nazmiye adlı bir polis gücü de İranlı subayların altına yerleştirildi.[5]
İsveç Jandarması'nın dağılması Kaçar Hanedanı'nı büyük ölçüde zayıflattı ve İran Kazak Tugayı kalan tek ordu birimi olmasıyla birlikte, 1921'de Rıza Şah'ın darbesini büyük ölçüde kolaylaştırdı. Hjalmarson İsveç'e döndü ve Finlandiya İç Savaşı'nda Beyaz Muhafızlar'a hizmet verdi. Başka bir subay olan Eric Carlberg daha sonra İsveç'in İran büyükelçisi ve Muhammed Musaddık'ın sırdaşı oldu.
Daha sonra Emniyet modernize edilerek İran Şahlık Jandarması adını aldı. 1979 İran İslam Devrimi'nin ardından unvan, sembol ve kıdemli subayların değiştirilmesiyle İran İslam Cumhuriyeti Jandarması adıyla varlığını sürdürdü. 1991'de Şehrbani ve İslam Devrimi Komiteleri ile birleşerek İran İslam Cumhuriyeti Kolluk Kuvvetleri (NAJA) kuruldu.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- The Times; "Policing Persia–The Work of the Swedish Gendarmerie", 27 December 1913
- Fazlhashemi, Mohammad. Swedish Officers in Persia, 1911-1915. 26 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
- Cronin, Stephanie (15 Aralık 2000). Gendarmerie. Encyclopaedia Iranica. 27 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
- The Army and the Creation of the Pahlavi State in Iran 1910-1926, by Stephanie Cronin
- Carlberg, Eric; "På uppdrag i Persien. Glimtar från en trettioårig vistelse under solens och lejonets tecken" Stockholm; Natur & Kultur, 1962. (İsveççe)