İdil Ön Bulgarları’nın Moğollar tarafından istilası
| İdil Ön Bulgarları’nın Moğollar tarafından istilas | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
| Moğol İmparatorluğu | İdil Bulgar Devleti | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Subutay Cebe (1223) Sunitay and Kukedey (1229–1230) Batu ve Subutay (1236) |
Çalbir Han Puresh[kaynak belirtilmeli] Inäzor Purgaz[kaynak belirtilmeli] | ||||||||
| Çatışan birlikler | |||||||||
| Ağırlıklı olarak atlı okçular ve diğer süvariler | Bilinmiyor | ||||||||
| Güçler | |||||||||
|
1223: 20.000'den az 1229: 20.000 1236: ~35.000[1][2] | |||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| İlk saldırıda yenilgiye uğrayan hafif kayıplar | Ağır | ||||||||
Moğolların İdil Bulgar Devleti'ni istilası 1223'ten 1236'ya kadar sürmüştür. Aşağı Volga ve Kama merkezli Bulgar devleti, tarihinin büyük bölümünde Avrasya'daki kürk ticaretinin merkeziydi. Moğol fethinden önce Novgorod ve Vladimir Rusları bölgeyi defalarca yağmalayıp saldırarak Bulgar devletinin ekonomisini ve askerî gücünü zayıflatmışlardı.[3] İdil Bulgar Devleti, 1223'ün sonlarında veya 1224'te Moğolları pusuya düşürdü[4] 1229-1234 yılları arasında birçok çatışma yaşandı ve Moğol İmparatorluğu 1236'da Bulgarları fethetti.
Moğol seferleri
[değiştir | kaynağı değiştir]1223 yılında Kalka Nehri Muharebesi'nde Rus ve Kuman / Kıpçak ordularını mağlup ettikten sonra General Subutay ve Cebe komutasındaki bir Moğol ordusu İdil Bulgar Devleti'ni ele geçirmek için gönderilmiştir. O dönemde Cengiz Han'ın birlikleri yenilmez görülüyordu. Ancak 1223'ün sonlarında (veya 1224'te) Bulgarlar, Moğollar ile savaşmış olabilir. Arap tarihçi İbnü'l-Esîr'in olayın olduğu yerden 1.800 km (1.100 mi) uzaklıkta Musul'da yazdığı kısa bir anlatım dışında tarihsel bir kayıt yoktur. Bulgarlarla yaşanan birkaç keskin çatışmanın ardından yorulan Moğollar, Volga'ya geri çekilmiştir. Bu arada Ruslar, zengin bölgeleri üzerinde üstünlük sağlamak için Bulgar Devleti'ne sürekli saldırıyordu. 1229 yılında Ögeday Han, bölgeyi fethetmek için Kukday ve Bubedey komutasındaki bir başka Moğol ordusunu gönderdi. Bu kuvvet, Ural Nehri'nde Bulgar sınır muhafızlarını mağlup etti ve yukarı Ural vadisini işgal etti. 1232'de Moğol süvarileri Başkırtya'nın güneydoğu kısmını ele geçirdi ve İdil Bulgar Devleti'nin güney kısımlarını işgal etti.
Batu Han liderliğindeki 25-35.000 kişilik Moğol kuvvetleri 1236'da Avrupa'yı işgal etmiştir.[1][2] Moğollar Bilär, Bulgar, Suar, Cükätaw ve İdil Bulgar Devleti'nin diğer birçok şehri ve kalesini kuşattı ve yağmalayıp neredeyse tüm sakinlerini öldürüyor veya köleleştirdiler. İdil Bulgar Devleti, daha sonra Altın Orda olarak anılacak olan Ulus Jochi'nin bir parçası oldu. Bölge daha sonra düklüklere bölündü; her biri sonunda Altın Orda'nın tebaası olarak çeşitli düzeylerde özerklik elde etti veya kazandı.
Nüfus transferi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hayatta kalan tarım nüfusu bozkır topraklarını terk etmek zorunda kalmıştır. Çoğunluk Kama nehri kıyısına ve daha kuzeydeki bitişik bölgelere yerleşmiştir. Birkaç yıl önce Mari halkının yerleştiği Kazan çevresi, ("Kazan Tatar") nüfusunun çekirdeği haline gelmiştir. Kazan ve Çallı yeni büyük siyasi ve ticari merkezler haline gelmiştir.
Bulgar ve Cükätaw gibi bazı şehirler yeniden inşa edilmiştir, ancak bunlar esas olarak ticaret merkezleriydi ve nüfusun büyük bir kısmı Bolgar değildi.
İsyanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğollar, Rus topraklarını fethetmek için İdil Bulgar Devleti'ni terk ettikten sonra, soyluların önderliğindeki Bulgarlar isyan ettiler. Moğollar daha sonra geri dönüp isyanları bastırdılar.
Bölge üzerindeki etki
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı tarihçilere göre işgal sırasında ülke nüfusunun %80'inden fazlası öldürülmüştür. Geri kalan nüfus çoğunlukla kuzeydeki ormanlık alanlara (modern Çuvaşistan ve Tataristan bölgeleri) taşınmıştır. Bu bölgelerde bazı özerk dükalıklar ortaya çıkmıştır. İdil Bulgar Devleti'nin güney bozkır bölgelerine göçebe Kıpçaklar yerleşmiş olabilir ve tarımsal kalkınma ciddi bir düşüş yaşamıştır.
Zamanla İdil Bulgar Devleti'nin şehirleri yeniden inşa edilmiş ve Altın Orda'nın ticaret ve zanaat merkezleri haline gelmiştir. Başta ustalar ve zanaatkarlar olmak üzere bazı Bulgarlar zorla Saray'a ve Altın Orda'nın diğer güney şehirlerine sürülmüşlerdir. İdil Bulgar Devleti tarım ve el sanatlarının merkezi olarak kalmıştır.
Etnolinguistik etki
[değiştir | kaynağı değiştir]İdil Bulgar Devleti'nin nüfusunun çoğunluğu Müslümandı. Bulgar kültürünün etkisi altında giderek daha fazla göçebe Moğol ve Kıpçak, İslam'a geçti. Altın Orda Müslümanlarının kullandığı dil, tüm Müslüman Volga Bulgarları tarafından benimsenen Kıpçak diline dönüştü. Daha sonra Kıpçak ve İdil Bulgarcası karıştırılması sonucunda Altın Orda'nın edebi dili, şimdi Eski Tatarca olarak adlandırılan dil haline geldi ve sonunda modern Tatarcaya dönüştü. Bulgaristan'ın Müslüman olmayan nüfusunun bir kısmı, yerleştikleri bölgelerde yaygın olarak kullanılan Mari dilinden etkilenen Bulgar dilini koruyordu. Bu, modern Çuvaşça gelişmesine yol açtı.
Bazı tarihçiler, Moğolların yönetimi sırasında İdil Bulgar Devleti nüfusunun etnik yapısının değişmediğini, büyük ölçüde Bulgar ve kısmen Fin-Ugor olarak kaldığını öne sürerler. Alternatif olarak bazıları, bazı Kıpçakların ve Rusların zorla Bulgaristan'a yerleştirildiğini öne sürerler. Kuşkusuz, bazı Bulgarlar, nüfusu daha önce göçebe olan modern Astrahan Oblastı topraklarına zorla yerleştirildiler.
İdil Bulgar Devleti'nin Müslüman topluluğu kendilerine Müslüman (Möselmannar) demeyi tercih etti, ancak kendilerini göçebe Müslüman Kıpçaklardan ayırmak için Bulghar kelimesini kullandı. 19. yüzyıla kadar kendilerine Tatar demiyorlardı. Rus kaynakları başlangıçta Volga Bulgarlarını göçebe Tatarlardan ayırıyordu, ancak daha sonra "Tatar" kelimesi "Türk Müslüman" ile eşanlamlı hale geldi. Kendilerini birbirinden ayırmak için hanlıkların isimlerini kullanmaya başladılar: Kazan Hanlığı'nın halkı kendilerine Kazan halkı (Kazanlı ) diyordu; bu isim bozkır Tatarları ve Ruslar tarafından da kullanılmıştır.
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]14. yüzyılın ortalarında İdil Bulgar Devleti'nin bazı dükalıkları daha bağımsız hale geldi ve hatta kendi paralarını bastılar. Düklükler bazen Bulgar soyluları tarafından yönetiliyordu. 1420'lerde Gıyaseddin'in liderliğindeki Kasan Dükalığı (Kazan Ulus), Altın Orda'dan fiilen bağımsız hale gelmiştir. 1440'lı yıllarda Volga Bulgarlarının yaşadığı tüm topraklar Moğol hanedanları tarafından yönetilen Kazan Hanlığı'na dahil edilmiştir. Hanlık ayrıca Mari ve Çuvaş topraklarını da içeriyordu; Başkurtlar, Udmurtlar ve Mordvinler topraklarının yöneticileri Kazan'ın tebaası olarak kabul ediliyordu. Bunlar geleneksel olarak İdil Bulgar Devleti'nin ekonomik ve kültürel etkisi altında olan halklardı.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ön Bulgarlar
- İdil Tatarları
- Avrupa'daki Moğol ve Tatar devletleri
- Moğolistan
- Avrupa'nın Moğollar tarafından istilası
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b László, Markó (2000). Great Honours of the Hungarian State. Budapeşte: Magyar Könyvklub. ISBN 963-547-085-1.
- ^ a b Liptai, Ervin (1985). Military history of Hungary. 2. Budapeşte: Zrínyi katonai Kiadó. ISBN 963-326-337-9.
- ^ George V. Lantzeff – Russian Eastward Expansion before the Mongol Invasion, American Slavic and East European Review, Vol.
- ^ Allsen, Thomas T. – The Princes of the Left Hand: An Introduction to the History of the ulus of Orda in the Thirteenth and Early Fourteenth Centuries, Archivum Eurasiae medii aevi, 5 (1987), 5 – 40.
- "Mongol invasion of Volga Bulgaria". Tatar Ansiklopedisi (Tatarca). Kazan: Tataristan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi.. Tatar Ansiklopedisi Enstitüsü. 2002.