İçeriğe atla

İbrahim

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(İbrahim (Peygamber) sayfasından yönlendirildi)
"Abraham", "Avraham", "Abram", "Hz. İbrahim" ve "İbrahim Peygamber" buraya yönlendirilmektedir. Diğer anlamları için İbrahim (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
İbrahim
אַבְרָהָם
إِبْرَاهِيمَ
İbrahim'in portresi (1657), Guercino [en]'nun bir tablosundan detay, Pinacoteca di Brera
Patrik
DoğumUr, Kaldea, Sümer
(günümüzde Aşağı Mezopotamya)
ÖlümHebron, Kenan
(günümüzde Batı Şeria)
Yattığı yer
Tanınma nedeniİlk İbrahimî din olan Yahudiliğin kurucusu
Dinî hareketİbrahimizm
Ebeveyn(ler)
  • Amahla'ah (anne)
  • Terah (baba)
Eş(ler)
Çocuk(lar)Yaş sıralaması:
Akraba(lar)

İbrahim[a] (başlangıçta Abram)[b], Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam gibi İbrahimî dinlerin ortak atasıdır.[1] Yahudilikte, Yahudiler ile Tanrı arasındaki özel ilişkinin kurucu babası, Hristiyanlıkta, Yahudi ya da Yahudi olmayan tüm inananların ruhsal atası,[c][2] İslam'da ise Âdem ile başlayan ve Muhammed'de sona eren peygamberler zincirinin bir halkasıdır.[3] İbrahimî dinlerin isim babası olan İbrahim, Dürzî ve Bahâîlik gibi diğer İbrahimî dinlerde de saygı görmektedir.[4][5]

Yaratılış Kitabında anlatılan hayatı, gelecek nesiller ve toprak temaları etrafında döner. İbrahim, babası Taruh'un evini terk etmeye ve Tanrı tarafından İbrahim'e ve onun soyuna vadettiği Kenan diyarına yerleşmeye çağrılır. Bu vaat daha sonra İbrahim'in eşi Sare'den oğlu İshak'a miras kalırken, İshak'ın üvey kardeşi İsmail'e de büyük bir ulus kuracağına dair söz verilir. İbrahim, Sara' için El-Halilde mezar olarak Atababalar Mağarası'nı satın alır ve böylece toprak üzerindeki hakkını tesis eder. Varisi İshak kendi akrabasından bir kadınla evlenir, böylece Kenanlıları herhangi bir mirastan mahrum bırakır. İbrahim daha sonra Kantura ile evlenir ve altı oğlu daha olur; ama öldüğü ve Sara'nın yanına gömüldüğünde, "İbrahim'in tüm mallarını" alan İshak'tır, diğer oğullar ise yalnızca "hediyeler" alır.[6]

Çoğu tarihçi, Çıkış ve yargıçlar dönemiyle birlikte ataerkil çağı, belirli bir tarihsel dönemle ilgisi olmayan geç bir edebi yapı olarak görür;[7] ve bir asırlık kapsamlı arkeolojik araştırmadan sonra, tarihsel bir İbrahim için hiçbir kanıt bulunamadı.[8][9]

Tevrat'ın, erken Pers döneminde (MÖ 6. yüzyılın sonlarında) Babil Sürgünü sırasında Yahuda'da kalan ve toprak üzerindeki haklarını "babaları" İbrahim aracılığıyla izleyen Yahudi toprak sahipleri ve karşı iddialarını Musa ve Çıkış geleneğine dayandıran geri dönen sürgünler arasındaki gerilimlerin bir sonucu olarak yazıldığı sonucuna varılmıştır.[10]

İbrahim devri

[değiştir | kaynağı değiştir]
İbrahim'in Ur'dan Kenan'a Yolculuğu, József Molnár, 1850 (Macaristan Ulusal Galerisi, Budapeşte)

Yapı ve anlatım programları

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbrahim devri, bir çatışma veya sorunun çözümüne odaklanan birleşik bir yapı olarak yapılandırılmamıştır.[11] Bölümler genellikle yalnızca gevşek bir şekilde bağlantılıdır ve sıralama her zaman mantıklı değildir, ancak aktör ya da tanık olarak İbrahim'in kendisinin mevcudiyeti ve gelecek nesiller ve toprak temaları ile birleştirilir.[12] Bu temalar, Yaratılış 11:27-31'de Sara'nın kısırlığı ve 12:1-3'te İbrahim'e Yahve'nin kendisine göstereceği toprak için doğduğu ülkeyi terk etmesinin emredildiği "anlatı programları" oluşturur.[12]

İbrahimi dinlerde tanrı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yehud Medinata'nın Pers bölgesinden bir drahmi, Yehova'yı kanatlı ve tekerlekli bir taht üzerinde resmediyor.[13]

İbrahimi dinlerde tanrı tarih içerisinde Antropomorfik tanımlamalardan arındırılarak daha soyut kavramlarla ifade edilen, değişerek gelişen bir figürdür. Başlangıçta gökte bir saray içerisinde, etrafında bir sürü yaratıkla yaşayan, göğe merdivenle inip çıkan, diğer tanrıları da tanıyan insan şeklinde bir aile veya klan tanrısı iken, zaman içerisinde sex yaşamları ve insani özellikleri yok edilerek sadece melekler ve şeytanlar üzerinden konuşan ulusal ve son aşamada evrensel tanrı figürüne dönüşür.[14] Bu aşamada Evrenin yaratıcısı olan Tanrı; ebedi, her şeye gücü yeten ve her şeyi bilen bir tanrıdır. Günümüzde İbrahimî dinler Tanrı'nın zamandan ve mekandan münezzeh olduğuna inanır, bu yüzden Tanrı somut evrenden bağımsızdır ancak yine de duaları duyar ve tepki verir.

İbrahimî dinlerin kitaplarında Tanrı kişileştirilmiş bir yaratıcıdır. Birincil kişi olarak konuşur ve bazen insanların karşısına "insan görüntüsü" ile çıkar.[15] İslam'da Allah Müntakim (intikam alan), Mütekebbir (büyüklenen)dir. Ayrıca Sabur (çok sabırlı), celil (Celalet; 1/azamet, 2/hiddetlilik, hışım), rahim (çok merhametli), halim (yumuşak huylu), vedud (sevecen) gibi insani duygular ifade eden isimlerle de anılır ve insana ait özelliklerin de aslında Allah'a ait olduğu ifade edilir. Hristiyanlıkta Tanrı baba gibi, Sufîlikte arkadaş gibidir.[16] Tanah'ta da Yehova'nın sık sık kişileştirildiği görülür.

İbrahimî dinlerde Tanrı'nın adı da zaman içerisinde değişim halindedir.

Kökenler ve çağrı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nuh soyundan, dokuzuncu nesil olan Taruh, Abram, Nahor ve Harran'ın (İbranice: הָרָן Hārān) babasıydı.[17] Haran, Abram'ın yeğeni olan Lut'un babasıydı; tüm aile Keldaniler'in Ur şehri'nde yaşıyordu. Haran doğduğu şehir olan Ur'da öldü. Abram kısır olan Sare ile evlendi. Terah, Abram, Saray ve Lut, Kenan'a doğru yola çıktılar, ancak Terah'ın 205 yaşında iken öldüğü Haran adlı bir yere yerleştiler.[18] Bazı müfessirlere (örneğin Nahmanides'e) göre, İbrahim aslında Haran'da doğmuş ve daha sonra Ur'a yerleşmiş, ailesinin bir kısmı ise Haran'da kalmıştır.[19]

Tanrı, Abram'a ülkesini ve akrabalarını terk etmesini ve kendisine göstereceği bir ülkeye gitmesini söylemiş ve onu büyük bir ulus yapmayı, onu kutsamayı, adını yüceltmeyi, onu kutsayanları kutsamayı ve onu lanetle dileyen herkesi lanetlemeyi vadetmişti. Abram, karısı Saray, yeğeni Lut ve edindikleri mal ve canlarla Haran'dan ayrılıp Kenan'da Şekem'e gittiğinde 75 yaşındaydı.[20] Sonra çadırını Bethel'in doğusunda kurdu.

Sare

[değiştir | kaynağı değiştir]
İbrahim'in Sare'ye Öğüdü, James Tissot'un suluboyası, y. 1900 (Yahudi Müzesi, New York)

Kenan diyarında şiddetli bir kıtlık oldu, öyle ki Abram, Lut ve ev halkı Mısır'a gider. Yolda Abram, Mısırlılar onu öldürmesinler diye Saray'a kız kardeşi olduğunu söylemesini söyler. Mısır'a girdiklerinde Firavun'un görevlileri, Saray'ın güzelliğini Firavun'a över ve onu saraya götürüp karşılığında Abram'a mal verirler. Tanrı, Firavun'u ve ev halkını belalarla üzer, bu da Firavun'un neyin yanlış olduğunu bulmaya çalışmasına neden olur.[21] Saray'ın evli bir kadın olduğunu öğrenen Firavun, Abram ve Saraydan uzaklaşmalarını ister.[22]

Abram ve Lut'un ayrılışı

[değiştir | kaynağı değiştir]
İbrahim ve Lut ayrılıyor. Gen: 13.7 &. c, Wenceslaus Hollar tarafından gravür, 17. yüzyıl (Thomas Fisher Nadir Kitap Kütüphanesi, Toronto)

Mısır'dan sürgün edildikten sonra bir süre Necef'de yaşadılar. Bethel ve Ay bölgesinde Abram ve Lut'un büyük sürüleri aynı meraları işgal etti. Bu, her ailenin sığır çobanları için bir sorun haline geldi. Çobanlar arasındaki çatışmalar o kadar sıkıntılı hale gelmişti ki, Abram, Lut'a, kardeşler arasında herhangi bir çatışma olmaması için sol veya sağ tarafta ayrı bir alan seçmesini önerdi. Lut, doğuya doğru, ülkenin Zoar'a kadar her yeri iyi sulanan Şeria ovasına gitmeye karar verdi ve ovanın Sodom'a bakan şehirlerinde oturdu.[23] Abram güneye El-Halil'e gitti ve Mamre ovasına yerleşti ve burada Tanrı'ya ibadet etmek için başka bir sunak inşa etti.[24]

Çedorlaomer

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Siddim Muharebesi
Abraham ve Melchizedek'in Buluşması, yağlı boya tablo Yaşlı Dieric Bouts, c. 1464–1467

Ürdün Nehri şehirleri Sodom ve Gomora'nın Elam'a karşı isyanı sırasında, Avram'ın yeğeni Lut, ev halkıyla birlikte işgalci Elam kuvvetleri tarafından esir alınır. Elam ordusu, Sodom ordularını yendikten sonra savaş ganimetlerini toplamaya gelir.[25] O sırada Lut ve ailesi, Sodom Krallığı'nın eteklerine yerleştirilir ve bu onları görünür bir hedef haline getirir.[26]

Yakalanmaktan kurtulan bir kişi gelir ve Abram'a olanları anlatır. Abram bu haberi alır almaz, hemen 318 eğitimli hizmetçi toplar. Abram'ın kuvveti, Siddim Muharebesi'nden yıpranan Elam ordusunu takip etmek için kuzeye yönelir. Onları Dan'de yakalarlar. Abram grubunu birden fazla birliğe bölerek bir savaş planı tasarlar ve bir gece baskını başlatır. Tutsakları serbest bırakmakla kalmazlar, Şam'ın hemen kuzeyindeki Hoba'da Elam Kralı Çedorlaomer'i katleder, Lût'u, evini ve alınan tüm malları Sodom'dan geri alırlar.[27]

Abram döndüğünde, Sodom kralı onunla buluşmak için Şaveh Vadisi'ne çıkar. Ayrıca, yüce El'in bir rahibi olan Salem (Kudüs) kralı Melçizedek ekmek ve şarap çıkarır ve Abram'ı ve Tanrı'yı kutsar. Abram Melçizedek'e her şeyin onda birini verir. Sodom kralı halkına dönecekse, Abram'ın tüm mülkü elinde tutmasına izin vermeyi teklif eder. Abram, müttefiklerinin hakkı olan pay dışında Sodom kralının herhangi bir anlaşmasını reddetti.

Rab'bin İbrahim'i yıldızları sayması için yönlendirdiği görüm, Julius Schnorr von Carolsfeld tarafından 1860 tarihli bir Kutsal Kitap'tan Resimler baskısından gravür

Bölgelerin vaadi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rab'bin sesi bir rüyette Abram'a gelir ve yeryüzünün ve yıldızlar kadar çok soyunun vaadini yineler. Abram ve Tanrı bir ahit töreni yapar ve Tanrı, İsrail'in Mısır gelecek esaretinden bahseder. Tanrı Abram'a, soyunun sahip olacağı ülkeyi anlattı: Ken, Kenizit, Kadmon, Hitit, Periz, Refaim, Amor, Kenan, Girgaşi ve Yebusi ülkeleri.[28]

Hacer

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Hacer
İbrahim, Sare ve Hacer, 1897'den kalma Kutsal Kitap illüstrasyonu

Abram ve Saray, O'nun nasıl ulusların atası olacağını anlamaya çalışırlar, çünkü Kenan'da 10 yıl yaşadıktan sonra hiçbir çocuk doğmamıştır. Sara Mısırlı cariyesi Hacer'i Abram'a bir oğul doğurması niyetiyle teklif eder.[29]

Hacer hamile olduğunu öğrendikten sonra Saray'ı hor görmeye başladı. Saray, Hacer'e kötü davranarak karşılık verdi ve Hacer vahşi doğaya kaçtı. Şur yolundaki çeşmede bir melek Hacer ile konuştu. Abram'ın ordugahına dönmesini ve oğlunun "vahşi bir adam" olacağı, onun elinin herkese ve herkesin elinin ona karşı olacağı ve bütün kardeşlerinin karşısında duracağı söylendi. Oğlu İsmail'i araması söylendi. Hacer onunla konuşan Tanrı'yı "El-roi" (gören tanrı) olarak adlandırdı. O günden itibaren kuyuya Beer-lahai-roi ("Yaşayan ve beni gören kuyusu") adı verildi. Daha sonra çocuğunu doğurmak için kumasının yanına dönerek kendisine söyleneni yaptı. İsmail doğduğunda Abram 86 yaşındaydı.[30]

Sare

[değiştir | kaynağı değiştir]

On üç yıl sonra, Abram 99 yaşındayken, Tanrı O'nun yeni adını ilan etti: "İbrahim"- "birçok ulusun babası".[31] İbrahim daha sonra sünnet in alameti olacağı bölgelerle ilgili ahdin talimatlarını aldı.[32]

Tanrı, Saray'ın yeni adını Sare ilan etti, onu kutsadı ve İbrahim'e, "Sana ondan da bir oğul vereceğim." dedi.[33] İbrahim güldü ve "Yüreğinden dedi ki, 'Yüz yaşında olana bir çocuk doğar mı? ve doksan yaşında olan Sare doğurur mu?"[34] İbrahim Tanrı'yla karşılaşmasından hemen sonra, kendisi 99, İsmail 13 yaşında olmak üzere tüm ev halkını sünnet ettirdi.[35]

Üç ziyaretçi

[değiştir | kaynağı değiştir]
İbrahim ve Üç Melek, suluboya, James Tissot, y. 1896–1902

Kısa bir süre sonra, günün sıcağında Abraham, Mamre'nin menengiç ağaçları yanında çadırının girişinde oturuyordu. Yukarı baktı ve Tanrı'nın huzurunda üç adam gördü. Sonra koştu ve onları karşılamak için yere eğildi. İbrahim onlara ayaklarını yıkamayı ve onlara bir lokma ekmek getirmeyi teklif etti, onlar da razı oldular. İbrahim, seçme undan külleme yapması için Sara'nın çadırına koştu, sonra hizmetçi çocuğa seçme bir buzağı hazırlamasını emretti. Her şey hazır olunca lor, süt ve buzağıyı önlerine koydu, onlar yerken bir ağacın altında onları bekledi.[36]

Ziyaretçilerden biri İbrahim'e, gelecek yıl döndüğünde Sare'nın bir oğlu olacağını söyledi. Sara çadırın girişinde söylenenlere kulak misafiri oldu ve o yaşta bir çocuk sahibi olma ihtimali hakkında kendi kendine güldü. Ziyaretçi, İbrahim'e, Tanrı için hiçbir şey zor olmadığı için, Sara'nın bu yaşta bir çocuk doğurmaya neden güldüğünü sordu. Sare güldüğünü reddetti.[37]

İbrahim'in duası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Sodom ve Gomora ve Lut
İbrahim, Sodom'u Alevlerde Görüyor, suluboya, James Tissot, y. 1896–1902

Yemekten sonra İbrahim ve üç misafir kalktılar. Sodom ve Gomora'nin kaderini, Tanrı'yı harekete geçirecek kadar büyük olan günahlarını tartışmak için 'ova şehirlerine' hakim zirveye yürüdüler. İbrahim'in yeğeni Sodom'da yaşadığından, Tanrı bu şehirleri doğrulamak ve yargılamak için planlar açıkladı. Bu noktada, diğer iki ziyaretçi Sodom'a gitti. Sonra İbrahim Tanrı'ya döndü ve O'na giderek, "şehirde en az on salih adam bulunsaydı, Tanrı şehri bağışlamaz mıydı?" diye yalvardı. Tanrı, on doğru insan hatırına şehri yok etmeyeceğini bildirdi.[38]

İki ziyaretçi raporlarını vermek için Sodom'a geldiklerinde, şehir meydanında kalmayı planladılar. Ancak İbrahim'in yeğeni Lut, onlara rastladı ve bu iki "adamın" geceyi kendi evinde geçirmeleri konusunda ısrar etti. Lut'un evinin önünde bir grup adam toplandı ve Lut'tan konuklarını istedi. Ancak Lut buna karşı çıktı ve yerine bakire kızlarını onlara teklif etti. Bu düşünceyi reddettiler ve erkek misafirlerine ulaşmak için Lut'un kapısını kırmaya çalıştılar,[39] böylece şehrin kötülüğünü doğruladılar ve yakın gelecekte yok olacaklarını haber verdiler.[40]

Ertesi sabah erkenden İbrahim, Tanrı'nın önünde durduğu yere gitti. O, "Sodom ve Gomora'ya baktı" ve "on salih"in (ayet 18:32) bile bulunmadığı şehirlerde, yerden "fırın dumanı gibi yükselen" dumanı gördü.[41]

Abimelek / Endogami

[değiştir | kaynağı değiştir]
İbrahim'in Kervanı, James Tissot, suluboya, 1903'ten önce (Yahudi Müzesi, New York)

İbrahim, Kadeş ve Şur arasında, Kitâb-ı Mukaddes'in anakronik olarak "Filistin diyarı" dediği yere yerleşti. İbrahim Gerar'da yaşarken, açıkça Sare'nin kız kardeşi olduğunu iddia etti. Bu haberi öğrenince, Kral Abimelek onu kendisine getirdi. Tanrı rüyada Abimelek'e geldi ve bir adamın karısı olduğu için onu almanın ölümle sonuçlanacağını bildirdi. Abimelek ona elini sürmemişti, Tanrı'ya İbrahim'in kendisi ve Sara'nın kardeş oldukları iddiasıyla ilgili doğru bir ulusu daha öldürüp öldürmeyeceğini sordu. Buna karşılık Tanrı, Abimelek'e O'nun gerçekten de kusursuz bir yüreğe sahip olduğunu ve bu yüzden var olmaya devam edeceğini söyledi. Ancak, Tanrı İbrahim'in karısını kendisine geri vermezse, Abimelek'i ve tüm ev halkını kesinlikle helak edecekti. Abimelek'e İbrahim'in kendisi için dua edecek bir peygamber olduğu bildirildi.[42]

Abimelek rüyasını ertesi sabah erkenden hizmetçilerine bildirdi ve İbrahim'e yaklaşıp, krallığına neden bu kadar büyük bir suçluluk getirdiğini sordu. İbrahim, orada Tanrı korkusu olmadığını ve karısı için onu öldürebileceklerini düşündüğünü söyledi. Sonra İbrahim söylediklerinin yalan olmadığını savundu: "Yine de o benim kız kardeşimdir; o babamın kızıdır, ama annemin kızı değildir ve benim karım oldu."[43] Abimelek, Sara'yı İbrahim'e verdi ve ona koyun, sığır ve hizmetçilerden oluşan hediyeler verdi; ve onu kendi topraklarında dilediği yere yerleşmeye davet etti. Ayrıca Sara'nın için bin parça gümüş verdi. Tanrı, Sarah'ın alınmasından dolayı kadınları kısırlıkla cezalandırdığı için İbrahim, Abimelek ve ev halkına dua etti.[44]

Filistîler diyarında bir süre yaşadıktan sonra, Abimelek ve Fikol, bir kuyu için şiddetli bir çatışmayla sonuçlanan bir anlaşmazlık yüzünden İbrahim'le karşı karşıya geldiler. İbrahim Filistinli hizmetçisinin saldırıları ve İbrahim'in kuyusunu ele geçirmesi nedeniyle Abimelek'e sitem etti. Abimelek olaydan habersiz olduğunu iddia etti. İbrahim, Abimelek'e koyun ve öküz karşılığında bir anlaşma teklif etti. Ayrıca kuyuyu kazanın kendisi olduğunu kanıtlamak için ona yedi koyun daha verdi. Bu yemin nedeniyle bu kuyunun yerine Beerşeba adını verdiler. Abimelek ve Fikol Filistiye'ye döndükten sonra, İbrahim Beerşeba'da bir ılgın ağacı korusu dikti ve "RAB'ın adını ebedi olan" diye çağırdı.[45]

İshak

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir önceki yıl Mamre'de kehanet edildiği gibi,[46] Sarah hamile kaldı ve sünnet antlaşmasının birinci yıldönümünde İbrahim'e bir oğul doğurdu. İbrahim, İshak adını verdiği oğlu doğduğunda "yüz yaşındaydı" ve onu sekiz günlükken sünnet etti.[47] Sarah için, böylesine yaşlı bir yaşta bir çocuğu doğurma ve emzirme düşüncesi ona da çokça kahkaha getirdi, çünkü "Tanrı beni güldürdü, böylece işiten herkes benimle gülecek."[48] İshak büyümeye devam etti ve sütten kesildiği gün, İbrahim bu olayı onurlandırmak için büyük bir şölen düzenledi. Ancak kutlama sırasında Sarah, İsmail'in alay ettiğini gördü; bu gözlem, İshak'ın doğum hakkını açıklığa kavuşturmaya başlayacaktı.[49]

Hacer ve İsmail'in gönderilmesi, Adriaen van der Werff, y. 1699 (Rhode Island Tasarım Okulu Müzesi, Rhode Island)

İsmail

[değiştir | kaynağı değiştir]

İshak doğduğunda İsmail on dört yaşındaydı. Sara, İsmail'i İshak'la alay ederken bulduğunda, İbrahim'e hem İsmail'i hem de Hacer'i göndermesini ve İsmail'in İshak'ın mirasına ortak olamayacağını ilan etti. İbrahim karısının sözlerine çok üzüldü ve Tanrısının tavsiyesini istedi. Tanrı, İbrahim'e üzülmemesini, karısının emrettiği gibi yapmasını söyledi.[50] Tanrı, İbrahim'e "İshak'ta nesil sana çağrılacak", İsmail'i bir ümmet yapacağım "çünkü o senin zürriyetindir" der.[51]

Ertesi sabah erkenden İbrahim Hacer ve İsmail'i birlikte dışarı çıkardı. Ona ekmek ve su verdi ve onları gönderdi. İkisi, bir şişe su tükenene kadar Beerşeba'nın vahşi doğasında dolaştılar. Umutsuzca gözyaşlarına boğuldu. Tanrı çocuğun sesini duydu, Rab'bin meleği Hacer'e onun büyük bir ulus olacağını ve "kılıcı üzerinde yaşayacağını" doğruladı. Daha sonra ortaya çıkan su, hayatlarını kurtardı. Çocuk büyüdükçe Paran'ın vahşi doğasında yaşayan yetenekli bir okçu oldu. Sonunda annesi, memleketi Mısır'dan İsmail'e bir eş buldu.[52]

İshak'ın kurban edilmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Melek İshak'ın Sunulmasını Engelliyor, Rembrandt, 1635 (Ermitaj Müzesi, Sankt-Peterburg)

İshak'ın gençliğinde, İbrahim'e Tanrı tarafından oğlunu Moriah ülkesinde kurban etmesi emredilir. İbrahim söylenen dağa gelinceye kadar üç gün yol kat eder. O ve İshak tek başına dağa girerken hizmetçilere kalmalarını emreder. İshak odunu taşır ve babasına yakmalık sunu için hayvanın nerede olduğunu sorar. İbrahim soruya “Tanrı kendisine yakmalık sunu için bir kuzu sağlayacak.” yanıtını verir. İbrahim, oğlunu kurban etmek üzereyken, Rab'bin meleği tarafından durdurulur ve arkasında "boynuzları tarafından çalılığa yakalanmış bir koç" görür. Yer daha sonra Yehova Yire olarak adlandırıldı. İtaati karşılığında, soyundan ve refahtan bol bol başka vaatler aldı. Bu olaydan sonra İbrahim Beerşeba'ya gitti.[53]

Kurban kesme ve erkek sünneti: Günümüz Yahudi ve Müslüman topluluklarında kurban ve erkek çocukların sünnet edilmesi geleneklerine kaynaklık eden anlatılar İbrahim ile bağlantılıdır.

Yahudi toplumunda Tanrı'ya erkek çocukların kurban olarak sunulduğu bilinmektedir. İbrahim'in rüyasında oğlunu kurban ettiğini görmesi de bu uygulamanın işareti sayılmaktadır. Zamanla insan kurbanı terk edilmiş, vücudun tamamını kurban etmek yerine onu simgeleyen bir parça (sünnet derisi) kesilmeye başlanmıştır. İbrahim'in oğlunu kurban etmek istemesi o toplumda böyle bir uygulamanın varlığına işaret eder.[54][55]

Sami Ezzib İbrahim ile ilgili kurban anlatısının Yahudi din adamlarının bir kurgusu olduğunu, bununla İbranilerin Tanrı'ya erkek çocuklarını kurban verme geleneğinin kaldırılarak yerine hayvan kurbanının getirilmesinin amaçlandığını, ancak erkek çocukların kurban verme anlayışından tamamen kurtulamadığını, bunun yerine onların erkeklik organlarını kaplayan derinin kesilmesinin gelenek haline getirildiğini ifade eder. Ve şöyle der: "90 yaşını aşan büyük babanız bir gün sizi dağa götürüp Tanrı'nın rüyasında emrettiğini söyleyerek kesmeye kalksa, sonra da vazgeçip bir koç kesse, bir başka gün kendisinin cinsel organını kesse ne düşünürdünüz?

Sonraki yıllar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: İbrahim'in soyağacı

Sare ölür ve İbrahim onu, Hititli Efron'dan bitişik tarlayla birlikte satın aldığı El-Halil yakınlarındaki Atababalar Mağarası'na ("Makpela) gömer.[56] Sara'nın ölümünden sonra İbrahim, Kantura adında bir cariye alır ve ondan Zimran, Joksan, Medan, Midyan, İşbak ve Şuah isimli oğulları doğar.[57] Kitâb-ı Mukaddes'e göre, adının "birçok milletin babası" anlamına gelen "İbrahim" olarak değişmesini yansıtan İbrahim, Kutsal Kitap'ta adı geçen birçok ulusun da atası kabul edilir, bunların arasında İsrailliler, İsmaililer,[58] Edomlular[59] Amalekitler,[60] Kenizliler,[61] Midyanlılar ve Asurlular,[62] ve yeğeni Lut aracılığıyla Moablılar ve Ammonlularla da akrabadır. İbrahim, oğlunun Rebeka ile evliliği ve torunları Yakup ile Esav'ın doğumunu görecek kadar yaşadı. 175 yaşında öldü ve oğulları İshak ve İsmail tarafından Makpela mağarasına gömüldü.[63]

Anlatının tarihselliği ve kökenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ahit ve tarih

Tarihsellik

[değiştir | kaynağı değiştir]
İbrahim'in Beerşeba'daki kuyusu, İsrail

20. yüzyılın ortalarında, William F. Albright ve G. Ernest Wright gibi önde gelen arkeologlar ve Albrecht Alt ve John Bright gibi Kutsal Kitap bilginleri, "atalar çağı" olarak isimlendirdikleri MÖ 2. binlerde anlatılanların gerçek insanların inandırıcı hikâyeleri olduğuna inanıyorlardı.[64] Ancak 1970'lerde İsrail'in geçmişi ve Kutsal Kitap metinlerine ilişkin yeni argümanlar bu görüşlere meydan okudu; bu argümanlar Thomas L. Thompson'ın The Historicity of the Patrikal Narratives (1974),[65] ve John Van Seters'ın Abraham in History and Tradition'ında (1975) bulunabilir.[66] Edebiyat bilgini Thompson, argümanını arkeoloji ve antik metinlere dayandırdı. Tezi, ataların MÖ 2. binyılda yaşadıklarına dair ikna edici kanıtların eksikliğine odaklandı ve bazı Kitâb-ı Mukaddes metinlerinin birinci binyıl koşullarını ve endişelerini nasıl yansıttığını belirtti. Van Seters, ataerkil hikayeleri inceledi ve isimlerinin, sosyal ortamlarının ve mesajlarının, bunların Demir Çağı yaratımları olduğunu güçlü bir şekilde önerdiğini savundu.[67] Van Seter ve Thompson'ın çalışmaları, Kutsal Kitap biliminde ve arkeolojide bir Paradigma değişimiydi ve bu, bilginlerin giderek ataerkil anlatıları artık tarihsel olarak görmemesine yol açtı.[68] Sonraki yıllarda bazı muhafazakar bilim adamları ataerkil anlatıları savunmaya çalıştılar, ancak bu, bilim adamları arasında kabul görmedi.[69][70] 21. yüzyılın başlarında arkeologlar, İbrahim, İshak veya Yakup'u güvenilir tarihsel kişilikler yapacak herhangi bir bağlam kurma umudundan vazgeçtiler.[71]

İnandırıcılık bağlamında; İbrahim anlatıları ile ilgili birçok eleştiriler yapılır. Bu eleştiriler onun gerçek bir tarihi kişilik olup olmadığı, nerede yaşadığı, anlatıların kaynakları ve inandırıcılıkları gibi konularla ilgilidir. Örneğin karısı Sara hikâyelerde 90 yaşında bir kralı tahrik edebilecek kadar güzel ve doğum yapabilecek yetenektedir. İbrahim, Sara'nın 127 yaşında ölümünden sonra evlenir ve 6 oğul sahibi olur.[72]

Anlatının kökenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
İbrahim'in Kapısı, Tel Dan, İsrail

İbrahim hikâyesi, diğer ata hikâyeleri gibi, büyük olasılıkla önemli bir sözlü tarih geçmişine sahipti[73] ve adı görünüşe göre adı çok eskidir. (Hezekiel[74] ve Yeşaya Kitabı'nda[75] bahsedilmektedir) Yaratılış Kitabı'nda bulunan rivayet artık orijinal anlamını yansıtmıyor. (Yaratılış 17:5'te sunulan, muhtemelen "Baba yücedir" anlamına gelirken, "Halkın Babası", popüler bir etimolojidir).[76] Bir aşamada sözlü gelenek, Tevrat'ın yazılı hikâyelerinin bir parçası haline gelir; bilim adamlarının çoğu, bu aşamanın, kabaca MÖ 520-320 Pers dönemine ait olduğuna inanıyor.[77] Bunun hangi mekanizmalarla gerçekleştiği henüz bilinmiyor,[78] fakat bunun için iki hipotez vardır.[79] Pers İmparatorluk yetkilendirmesi olarak adlandırılan ilki, Sürgün sonrası topluluğun Tevrat'ı Pers İmparatorluk sistemi içinde işlev görecek yasal bir temel olarak tasarlamış olması, ikincisi, sürgün sonrası Yahudi topluluğuna kimlerin ait olacağını belirleme kriterlerini sağlamak ve çeşitli grupların, özellikle rahiplik ve meslekten olmayan "ihtiyarlar"ın güç yapılarını ve göreli konumlarını belirlemek için Tevrat'ın yazılmış olmasıdır.[79]

Tevrat'ın tamamlanması ve Sürgün sonrası Yahudiliğin merkezine yükselmesi, eski metinleri birleştirmek kadar yenilerini yazmakla ilgiliydi - son Tevrat mevcut kültüre dayanıyordu.[80] Sürgün sırasında (yani, MÖ 6. yüzyılın ilk yarısında) yazılan Hezekiel Kitabı'nda,[81] Babil'de bir sürgün olan Hezekiel, Yahuda'da kalanların arazinin mülkiyetini nasıl talep ettiklerini anlatır. İbrahim'den mirasa dayalı; ama peygamber onlara Tevrat'a uymadıkları için hiçbir iddialarının geçerli olmadığını söyler.[82] Benzer şekilde Yeşaya Kitabı[83] Yahuda halkı ile Sürgün sonrası geri dönen Yahudiler ("gôlâ") arasındaki gerginliğe tanıklık ederek, Tanrı'nın İsrail'in babası olduğunu ve İsrail tarihinin İbrahim'le değil Mısır'dan Çıkış ile başladığını belirtir.[84] Bu ve benzeri kanıtlardan (örneğin, Ezra-Nehemya) çıkarılacak sonuç; İbrahim hikâyesinin, sürgün sonrası geri dönenlerin aleyhine, topraklar üzerinde hak iddia eden Yahuda'nın yerli toprak sahiplerine karşı, sürgünlerin güçlerini desteklemeye hizmet eden bir figür olduğu yönündedir.[84]

Sümerolog Muazzez İlmiye Çığ, İbrahim'le ilgili yazdığı kitabında, İbrahim'in yaşadığı dönemin M.Ö. 1900-1800 yıllarına tarihlendirilmek istendiğini, bu dönemde Arap ve İbrani diye bir kavmin olmadığını, İbrahim ile ilgili efsanelerle karışık en eski arkeolojik buluntuların kendisinin yaşadığı düşünülen devirden en az 1500 yıllık bir zaman dilimi sonrasında Ras Şamra'da bulunduğu ifadelerine yer vermektedir.[85] Çığ, İbrahim'in karısını kız kardeşi olarak tanıtıp Firavun'a ve bir başka krala bırakması ve aynı hikâyenin oğlu İshak tarafından tekrarlandığı hikâyesinin de Sümerlilerden alınma olduğunu söylemektedir.[86]

Dinî söylenceler

[değiştir | kaynağı değiştir]
        
Yahudilik
Yahudi felsefesi
Dinî metinler
Kutsal Şehirler
Yahudi bayramları
Önemli şahsiyetler
Yahudi hayatı
Okullar
Dinî roller
Dinî yapılar
Yahudi ayin sistemi
Yahudi dilleri
Etnik bölünmeler
Yahudi mezhepleri
Dinî objeler
Yahudi duaları
Diğer dinler ve Yahudilik

İbrahim'e üç büyük dünya inancı olan Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'da yüksek bir saygı pozisyonu verilir. Yahudilikte, Yahudi halkı ile Tanrı arasındaki özel ilişki olan antlaşmanın kurucu babasıdır. Yahudilerin Tanrı'nın seçilmiş insanları olduğu inancına yol açar. Hristiyanlıkta, Havari Pavlus, İbrahim'in Tanrı'ya olan inancının - Musa Kanunundan önce geldiğini - onu Yahudi ya da Yahudi olmayan tüm inananların prototipi yaptığını öğretti; ve İslam'da o, Âdem ile başlayan ve Muhammed'de doruğa ulaşan peygamberler zincirinin önemli bir halkası olarak görülür.[3]

Yahudilikte

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yahudi geleneğinde İbrahim'e Avraham Avinu (אברהם אבינו), "babamız İbrahim" denir ve onun hem Yahudilerin biyolojik atası hem de ilk Yahudi olarak Yahudiliğin babası olduğunu belirtir.[87] Hikâyesi haftalık Tevrat okuma bölümlerinde, ağırlıklı olarak peraşada okunur.

Hanan bar Rava, Abba Arikha adıyla İbrahim'in annesinin adının ʾĂmatlaʾy bat Karnebo olduğunu öğretti.[88][d] Hiyya bar Abba ise gençliğinde Terah'ın put dükkanında çalıştığını öğretti.[91]

Yahudilerin efsanelerinde, Tanrı cenneti ve yeri İbrahim'in erdemleri uğruna yaratır.[92] Kutsal Kitap'taki tufandan sonra, dindarlar arasında Tanrı'yı asla terk etmeyeceğine ciddi bir şekilde yemin eden tek kişi de İbrahim'dir.[93] "Tanrı'nın Yolları" hakkında bilgi edinmek için Nuh ve Sam'in evinde çalışır.[94] Nuh ve Sam'den Kohenlik soyu ve makamı sonsuza dek Levi'ye ve onun soyuna geçer. İbrahim, babasının topraklarından ayrılmadan önce, Kildanilerin putlarını parçalamak gibi cesur bir eyleminin ardından, Nemrud'un ateşli fırınından mucizevi bir şekilde kurtulur.[95] Kenan'da kaldığı süre boyunca, yolculara ve yabancılara konukseverlik gösterir ve onlara Tanrı bilgisini de nasıl öveceğini öğretir.[96]

Yahudilikte Tanrı "İbrahim'in Tanrısı, İshak'ın Tanrısı ve Yakup'un Tanrısı" olarak adlandırıldığından, İshak ve Yakup ile birlikte, adı Tanrı ile birleşmiş olarak görünen kişidir.[97] Otuz milletin babası olarak da anılmıştır.[98]

İbrahim genellikle Yahudi mistisizmi üzerine mevcut en eski kitaplardan biri olan Sefer Yetsirah kitabının yazarı kabul edilir.[99]

Avot'a göre İbrahim, Tanrı'nın emriyle on testten geçer.[100] İshak'ın kurban edilmesi Kutsal Kitap'ta bir test olarak belirtilir;[101] diğer dokuzu belirtilmemiştir, ancak daha sonra haham kaynakları çeşitli numaralar verir.

Hristiyanlıkta

[değiştir | kaynağı değiştir]
Abraham
Abraham ve Melekler, Aert de Gelder, y. 1680–85 (Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam)
İlk Patrik
Kutsayanlar
Yortu9 Ekim – Roma Katholik ve Lütercilik[104]

Hristiyanlıkta İbrahim, Tanrı'nın kendisini açıklamayı seçtiği ve Tanrı'nın bir antlaşma başlattığı peygamber olarak saygı görür (Antlaşma Teolojisi).[2][105] Pavlus, İsa'ya inanan herkesin "İbrahim'in zürriyetine dahil olduğunu ve İbrahim'e verilen vaadin mirasçıları" olduğunu ilan etti.[2] Romalılar 4'te İbrahim, Tanrı'ya olan "sarsılmaz inancı" nedeniyle övülür ve bu, "Mesih'in kurtarıcı gücüne iman gösterenler" e kavramına bağlanır.[105][106]

Tarih boyunca, Pavlus'u takip eden kilise liderleri, İbrahim'i tüm Hristiyanların manevi babası olarak vurguladılar.[107] Augustinus, Hristiyanların, iman yoluyla İbrahim'in "çocukları (veya "tohumları") olduğunu, Ambrosius, "inançları aracılığıyla Hristiyanların İbrahim'e verilen vaatlere sahip olduklarını" belirtti. Martin Luther, Abraham'ı "bir iman adamının paradigması" olarak isimlendirdi.[e]

Katolik Kilisesi, Ayin sırasında okunan Roma Kanonunun Ökaristiya duasında İbrahim'i "İmandaki babamız" olarak adlandırır. Aynı zamanda çeşitli mezheplerin azizlerinin takvimlerinde de anılmaktadır: 20 Ağustos'ta Maruni Kilisesi, 28 Ağustos'ta Kıptî Ortodoks Kilisesi ve Doğu Süryani Kilisesi ve 9 Ekim'de Roma Katolik Kilisesi ve Lutheran Kilisesi-Missouri Sinodu. Altın Efsane'nin İbrahim'le ilgili anlatımının 15. yüzyıldaki çevirisinin girişinde William Caxton, bu patriğin yaşamının Pazar günü Quinquagesima kilisesinde okunduğunu kaydetti.[108]

Otelcilik endüstrisindekilerin koruyucu azizidir.[109] Doğu Ortodoks Kilisesi, onu ayin takviminde iki bayram günü "Adil Ata İbrahim" olarak (22 Ekim'de) yeğeni "Doğru yoldaki Lut" ile birlikte anıyor. Diğeri, İsa'nın diğer atalarıyla birlikte anıldığı "Ataların Pazar Günü"nde. Anaphora'dan hemen önce Basileios'un Kutsal Litürji'sinde de İbrahim'den bahsedilir ve yeni evli bir çift için rahip tarafından yapılan dualarda Abraham ve Sara'ya başvurulur. Birçok İngilizce konuşulan Pazar Okulunda çocuklar tarafından söylenen popüler bir ilahi "Baba İbrahim" olarak bilinir ve patriğin Hıristiyanların manevi atası olduğunu vurgular.[110]

Bazı Hristiyan ilahiyatçılar, İbrahim'in yaşadığı bir theofanideki "üç ziyaretçiyi" Kutsal Teslis ile eşit tutarlar.[111] (Ayrıca Mamre'deki Konstantin bazilikası ve sözde "Mamre Meşesi"ndeki kilise hakkındaki makalelere de bakınız).

İslam'da

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: İslam'da İbrahim

İbrahim[f] İslam'a göre Tanrı'nın bir peygamberi ve elçisi[112][113] ve İsmaili Arapların ve İsraillilerin atasıdır.[112][114] İbrahim, Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam'da inancın bir örneği olarak önemli bir rol oynar.[112] Müslüman inancına göre İbrahim, hayatı boyunca Allah'ın kendisine verdiği bütün emirleri ve imtihanları yerine getirmiştir. Tanrı'ya olan sarsılmaz inancının bir sonucu olarak, İbrahim'e Tanrı tarafından tüm dünya milletlerine bir lider olma vaadi verilmişti.[115] Kur'an, İbrahim'i bir model, bir örnek, itaatkar ve putperest olmayan biri olarak yüceltir.[116] Bu anlamda, İbrahim "birbirlerinden biçim farklılıklarıyla ayrılan dinlere bölünmeden önce İlahi Gerçekliğe evrensel teslimiyet içinde olan ilk ilkeli insanı" temsil eden biri olarak tanımlanmıştır.[117]:18 Müslümanlar, Mekke'deki Kâbe'nin İbrahim ve oğlu İsmail tarafından yeryüzündeki ilk ibadethane olarak inşa edildiğine inanırlar. İslam'da Kurban Bayramı, İbrahim'in Allah'ın emriyle oğlunu kurban etmeye razı olmasını ve Kâbe'ye yapılan Hac ibadetinin sonunu anmak amacıyla kutlanmaktadır.[117]

1410–11 yılları arasında Şiraz'da basılmış minyatür (Gülbenkyan koleksiyonu, Lizbon)

Müslümanlar İbrahim'in kendi zamanında salihlerin önderi olduğuna ve Adnanî Arapların ve İsrailoğullarının ondan geldiğine inanırlar. İbrahim, İslam inancına göre o dönemde dünyayı putperestlikten temizlemeye vesile olmuştur. İbrahim tarafından hem Arap Yarımadası'nda hem de Kenan'da putperestlik temizlenmiştir. Hem ibadethaneleri fiziksel olarak kutsamasının yanı sıra, hem de her iki mekanı da ruhsal olarak arındırmıştır. Ayrıca İbrahim ve İsmail, bugün hala Müslümanlar tarafından takip edilen hac ritüellerini[118] veya Hac'ı tesis etmişlerdir. Müslümanlar, İbrahim'in ayrıca Allah'tan, hem İsmail hem de İshak soyundan gelenleri kutsamasını ve tüm soyunu Allah'ın koruması altında tutmasını istediğini ileri sürmektedirler.

Dürzilik'te

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dürziler, İbrahim'i, Âdem ve Nuh'tan sonra, tektanrıcılığın, geniş kitlelere yönelik temel öğretilerini aktarmaya yardım eden üçüncü sözcü görürler.[4] O da Dürzi inancına göre tarihin farklı dönemlerinde ortaya çıkan yedi peygamberden biridir.[102][103]

Sâbiîlik (Mandeizm)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sâbiîlik'de Abraham'dan Yahudi halkının patriği olarak Sağ Ginza Kitap 18'de bahsedilir. Sâbiîler, İbrahim'in aslen bir Sâbiî rahibi olduğunu düşünürler, ancak bedensel sakatlama olarak gördükleri ve bu nedenle yasak olduğunu düşündükleri sünnet konusunda İbrahim ve Yahudilerle farklılık gösterirler.[119][120][121][122][123]:18,185

Bahâîlik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bahâîlik İbrahim'i Tanrı'nın bir mazharı ve tek tanrılı dinin kurucusu olarak görür.[5] Abdülbaha, İbrahim'in Mezopotamya'da doğduğunu[128] belirtir ve Bahaullah, İbrahim'in "Ürdün'ü geçtiğinde" konuştuğu dilin İbranice ('Ibrání) olduğunu, dolayısıyla "geçiş dilinin" bu olduğunu belirtir.[124] Abdülbaha'ya göre İbrahim, Allah'ın birliğinden habersiz bir ailede doğmuştu.[125] İbrahim kendi halkına ve hükümetine, hatta kendi akrabalarına karşı geldi, onların tüm tanrılarını reddetti ve tek başına, güçlü bir ümmete karşı koydu.[125] Bu insanlar tek bir Tanrı'ya değil ama ama mucizeler atfettikleri birçok tanrıya inanıyorlardı ve bu yüzden hepsi İbrahim'e karşı ayaklandılar. Yeğeni Lut ve "önemsiz bir veya iki başka birey" dışında kimse onu desteklemedi.[125] Sonunda düşmanlarının muhalefetinin yoğunluğu onu, tamamen haksızlığa uğramış bir şekilde, memleketini terk etmeye zorladı. İbrahim daha sonra "bu bölgelere", yani Kutsal Topraklar'a geldi.[125]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ /ˈeɪbrəhæm, -həm/; İbranice: אַבְרָהָם‎‎, Modern: ʾAvraham, Tiberyan: ʾAḇrāhām; Arapça: إبراهيم, Ibrāhīm; Grekçe: Ἀβραάμ
  2. ^ İbranice: אַבְרָם‎‎, Modern: ʾAvram, Tiberyan: ʾAḇrām
  3. ^ Jeffrey 1992, s. 10 writes "In the NT Abraham is recognized as the father of Israel and of the Levitical priesthood (Heb. 7), as the "legal" forebear of Jesus (i.e. ancestor of Joseph according to Matt. 1), and spiritual progenitor of all Christians (Rom. 4; Gal. 3.16, 29; cf. also the Visio Pauli)"
  4. ^ MSS varyantları: bat Barnebo, bat bar-Nebo, bar-bar-Nebo, bat Karnebi, bat Kar Nebo. Karnebo (Nabu'nun karakolu) Akadca yazıtlarında, Michaux taşı dahil olmak üzere, Sümer teoforik yer adı olarak tasdik edilmiştir. Antik çağda en az iki ayrı şehre atıfta bulunmuştur.[89] aham geleneği Karnebo'yu Kutsal İbranice Kar'a (כר kuzu) bağlar ve onu saf kuzular olarak tercüme eder.[90]
  5. ^ Jeffrey 1992, s. 10, Pavlus'u izleyen St. Augustine'in, tüm Hıristiyanları, "yabancılardan doğmuş" olmalarına rağmen, inanç yoluyla İbrahim'in çocukları (veya "tohumu") olarak gördüğünü belirtir (örn. Joan. Ev. 108). St. Ambrose da aynı şekilde, inançları aracılığıyla Hıristiyanların İbrahim'e verilen vaatlere sahip olduklarını söyler. İbrahim'in memleketinden ilk ayrılışı, Arles'li St. Caesarius tarafından, Mesih'i takip etmek için dünyevi alışkanlıkların dünyasını terk eden bir Hıristiyan türü olarak anlaşılır. Luther ve Kierkegaard gibi daha sonraki yorumcular, İbrahim'i inanç adamının bir örneği olarak hatırlarlar.
  6. ^ Arapça: إِبْرَاهِيْمُ; Arapça telaffuz: [ʔɪbraːˈhiːm]; isim erken dönem Kur'an yazmalarında iki farklı yazımla karşımıza çıkmaktadır: أبرهَم (Abraham) veya إبرهيم (İbrahim)

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ McCarter 2000, s. 8.
  2. ^ a b c Wright 2010, s. 72.
  3. ^ a b Levenson 2012, s. 8.
  4. ^ a b Swayd 2009, s. 3.
  5. ^ a b Smith 2000a, s. 22, 231.
  6. ^ Ska 2009, ss. 26–31.
  7. ^ McNutt 1999, ss. 41–42.
  8. ^ Dever 2001, s. 98.
  9. ^ Frevel, Christian. History of Ancient Israel. Atlanta, Georgia. SBL Press. 2023. p. 38. ISBN 9781628375138. "[I]t cannot be proven or excluded that there have been historical persons named Abraham, Sarai, Ishmael, Isaac, Rebekah, Jacob, Rachel, Leah, and so on."
  10. ^ Ska 2006, ss. 227–228, 260.
  11. ^ Ska 2009, s. 28.
  12. ^ a b Ska 2009, ss. 28–29.
  13. ^ Edelman 1995, s. 190.
  14. ^ M.İlmiye çığ, İbrahim peygamber s.20
  15. ^ Williams, W. Wesley, "A study of anthropomorphic theophany and Visio Dei in the Hebrew Bible, the Qur'an and early Sunni Islam", University of Michigan, March 2009
  16. ^ "The man who realizes God as a friend is never lonely in the world, neither in this world nor in the hereafter. There is always a friend, a friend in the crowd, a friend in the solitude; or while he is asleep, unconscious of this outer world, and when he is awake and conscious of it. In both cases the friend is there in his thought, in his imagination, in his heart, in his soul." Hazrat Inayat Khan, quoted from The Sufi Message of Hazrat Inayat Khan
  17. ^ Freedman, Meyers & Beck. Eerdmans dictionary of the Bible 978-0-8028-2400-4, 2000, p. 551 and Tekvin 20:12
  18. ^ Larsson, Gerhard (1983). "The Chronology of the Pentateuch: A Comparison of the MT and LXX". Journal of Biblical Literature. 102 (3): 401-409. doi:10.2307/3261014. ISSN 0021-9231. JSTOR 3261014. 
  19. ^ Klein, Reuven Chaim (2016). "Nahmanides' Understanding of Abraham's Mesopotamian Origins" (PDF). Jewish Bible Quarterly. 44 (4): 233-240. 
  20. ^ Tekvin 12:4–6
  21. ^ Tekvin 12:14–17
  22. ^ Tekvin 12:18–20
  23. ^ George W. Coats (1983). Genesis, with an Introduction to Narrative Literature. Wm. B. Eerdmans Publishing. ss. 113-114. ISBN 978-0-8028-1954-3. 
  24. ^ Pagolu, Augustine (1 Kasım 1998). The Religion of the Patriarchs. A&C Black. ss. 59-60. ISBN 978-1-85075-935-5 – Google Books vasıtasıyla. 
  25. ^ Tekvin 14:8–12
  26. ^ Tekvin 13:12
  27. ^ Tekvin 14:13–16
  28. ^ Zeligs, Dorothy F. (1961). "Abraham and the Covenant of the Pieces: A Study in Ambivalence". American Imago. 18 (2): 173-186. ISSN 0065-860X. JSTOR 26301751. 
  29. ^ "Jewish Encyclopedia, Hagar". Jewishencyclopedia.com. 
  30. ^ Tekvin 16:4–16
  31. ^ Tekvin 17:5
  32. ^ Tekvin 17:10–14
  33. ^ Tekvin 17:15–16
  34. ^ Tekvin 17:17
  35. ^ Tekvin 17:22–27
  36. ^ Tekvin 18:1–8
  37. ^ Tekvin 18:15
  38. ^ Tekvin 18:17–33
  39. ^ Tekvin 19:1–9
  40. ^ Tekvin 19:12–13
  41. ^ Tekvin 19:27–29
  42. ^ Tekvin 20:1–7
  43. ^ Tekvin 20:12
  44. ^ Tekvin 20:8–18
  45. ^ Tekvin 21:22–34
  46. ^ Tekvin 17:21
  47. ^ Tekvin 21:1–5
  48. ^ Tekvin 21:6–7
  49. ^ Tekvin 21:8–13
  50. ^ Tekvin 21:12
  51. ^ Tekvin 21:9–13
  52. ^ Tekvin 21:14–21
  53. ^ Tekvin 22:1–19
  54. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2021. 
  55. ^ Nil Gün Sünnet. 
  56. ^ Tekvin 23:1–20
  57. ^ Tekvin 25:1–6
  58. ^ Tekvin 25:12–18
  59. ^ ,Tekvin 36:1–43
  60. ^ Tekvin 36:12–16
  61. ^ Tekvin 36:9–16
  62. ^ Genesis 25:1–5
  63. ^ Tekvin 25:7–10, 1 Tarihler 1:32
  64. ^ Bright, John (1959). A History of Israel (İngilizce). Westminster John Knox Press. s. 93. ISBN 978-0-664-22068-6. 
  65. ^ Thompson, Thomas L. (1974). The Historicity of the Patriarchal Narratives: The Quest for the Historical Abraham (İngilizce). Gruyter, Walter de, & Company. ISBN 9783110040968. 
  66. ^ Seters, John Van (1975). Abraham in History and Tradition. Yale University Press. ISBN 978-0-300-01792-2. 
  67. ^ Moore & Kelle 2011, ss. 18–19.
  68. ^ Moorey, Peter Roger Stuart (1991). A Century of Biblical Archaeology. Westminster John Knox Press. ss. 153-154. ISBN 978-0-664-25392-9. 
  69. ^ Dever 2001, s. 98: "There are a few sporadic attempts by conservative scholars to "save" the patriarchal narratives as history, such as Kenneth Kitchen [...] By and large, however, the minimalist view of Thompson's pioneering work, The Historicity of the Patriarchal Narratives, prevails."
  70. ^ Grabbe, Lester L. (2007). "Some Recent Issues in the Study of the History of Israel". Williamson, H. G. M (Ed.). Understanding the History of Ancient Israel (İngilizce). British Academy. doi:10.5871/bacad/9780197264010.001.0001. ISBN 978-0-19-173494-6. The fact is that we are all minimalists – at least, when it comes to the patriarchal period and the settlement. When I began my PhD studies more than three decades ago in the USA, the 'substantial historicity' of the patriarchs was widely accepted as was the unified conquest of the land. These days it is quite difficult to find anyone who takes this view. 
  71. ^ Dever 2001, s. 98 and fn.2.
  72. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2013. 
  73. ^ Pitard 2001, s. 27.
  74. ^ Hezekiel 33:24
  75. ^ Yeşaya 63:16
  76. ^ Thompson 2016, ss. 23–24.
  77. ^ Ska 2009, s. 260.
  78. ^ Enns 2012, s. 26.
  79. ^ a b Ska 2006, ss. 217, 227–28.
  80. ^ Carr & Conway 2010.
  81. ^ Ezek 33:24
  82. ^ Ska 2009, s. 43.
  83. ^ Isaiah 63.16
  84. ^ a b Ska 2009, s. 44.
  85. ^ M. İlmiye Çığ, İbrahim Peygamber, s. 14-8.
  86. ^ M. İlmiye Çığ, İbrahim Peygamber, s. 19.
  87. ^ Levenson 2012, s. 3.
  88. ^ "Bava Batra 91a". www.sefaria.org. Erişim tarihi: 8 Mart 2021. 
  89. ^ Yamada, Shigeo. "Karus on the Frontiers of the Neo-Assyrian Empire, Orient 40 (2005)"
  90. ^ "Rashbam on Bava Batra 91a:14:2". http://www.sefaria.org. Retrieved 2021-03-08.
  91. ^ "Bereishit Rabbah 38". www.sefaria.org. Erişim tarihi: 11 Mart 2021. 
  92. ^ Ginzberg 1909, Vol I: The Wicked Generations.
  93. ^ Ginzberg 1909, Vol. I: In the Fiery Furnace.
  94. ^ Jasher 1840, s. 22, Ch9, vv 5–6.
  95. ^ Ginzberg 1909.
  96. ^ Ginzberg 1909, Vol. I: The Covenant with Abimelech.
  97. ^ Ginzberg 1909, Vol. I: Joy and Sorrow in the House of Jacob.
  98. ^ Ginzberg 1909, Vol. I: The Birth of Esau and Jacob.
  99. ^ Sefer Yetzirah Hashalem (with Rabbi Saadia Gaon's Commentary), Yosef Qafih (editor), Jerusalem 1972, p. 46 (Hebrew / Judeo-Arabic)
  100. ^ Pirkei Avot 5:3 - עֲשָׂרָה נִסְיוֹנוֹת נִתְנַסָּה אַבְרָהָם אָבִינוּ עָלָיו הַשָּׁלוֹם וְעָמַד בְּכֻלָּם, לְהוֹדִיעַ כַּמָּה חִבָּתוֹ שֶׁל אַבְרָהָם אָבִינוּ עָלָיו הַשָּׁלוֹם
  101. ^ Tekvin 22:1
  102. ^ a b Hitti, Philip K. (1928). The Origins of the Druze People and Religion: With Extracts from Their Sacred Writings. Library of Alexandria. s. 37. ISBN 978-1465546623. 
  103. ^ a b Dana, Nissim (2008). The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status. Michigan University press. s. 17. ISBN 9781903900369. 
  104. ^ "Commemorations" (İngilizce). Lutheran Church—Missouri Synod. Erişim tarihi: 31 Ekim 2020. 
  105. ^ a b Waters, Reid & Muether 2020: "Paul also shows us how the Abrahamic covenant relates to the covenantal administrations that precede and follow it. ... There is, then, covenantal continuity between the inaugural administration of God's one gracious covenant in the garden of Eden (Gen. 3:15) and the subsequent administration of that covenant to Abraham and his family (Gen. 12; 15; 17). The Abrahamic administration serves to reveal more of the person and work of Christ and, in this way, continue to administer Christ to human beings through faith."
  106. ^ Firestone, Reuven. "Abraham." 9 Eylül 2017[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopedia of World History.
  107. ^ Jeffrey 1992, s. 10.
  108. ^ Caxton, William. "Abraham". The Golden Legend. Internet Medieval Source Book. Erişim tarihi: 3 Nisan 2014. 
  109. ^ Holweck 1924, s. 7.
  110. ^ Smith, Carol (2000b). The Ultimate Guide to the Bible (İngilizce). Barbour. s. 91. ISBN 978-1-57748-824-8. 
  111. ^ Bucur, Bogdan G. (2015). "The Early Christian Reception of Genesis 18: From Theophany to Trinitarian Symbolism" (PDF). Journal of Early Christian Studies. 23 (2). Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. ss. 245–272. doi:10.1353/earl.2015.0020. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2022. 
  112. ^ a b c Sajjadi, Sadeq (2015). "Abraham". Madelung, Wilferd; Daftary, Farhad (Ed.). Encyclopaedia Islamica. 1. Negahban, Farzin tarafından çevrildi. Leiden and Boston: Brill Publishers. doi:10.1163/1875-9831_isla_COM_0028. ISBN 978-90-04-16860-2. ISSN 1875-9823. 
  113. ^ Kuran 87:19
  114. ^ Siddiqui, Mona. "Ibrahim – the Muslim view of Ibrahim". Religions. BBC. Erişim tarihi: 3 Şubat 2013. 
  115. ^ Kuran 2:124
  116. ^ Kuran 16:120
  117. ^ a b Glassé, Cyril (1991). "Abraham". Kaaba. The Concise Encyclopedia of Islam. HarperSanFrancisco, Suhail Academy. ss. 18-19. ISBN 0-0606-3126-0. 
  118. ^ Kuran 2:128
  119. ^ Gelbert, Carlos (2011). Ginza Rba. Sydney: Living Water Books. ISBN 978-0958034630. 
  120. ^ Lidzbarski, Mark (1925). Ginza: Der Schatz oder Das große Buch der Mandäer. Göttingen: Vandenhoek & Ruprecht. 
  121. ^ Drower, Ethel Stefana (1953). The Haran Gawaita and the Baptism of Hibil-Ziwa. Biblioteca Apostolica Vaticana. 
  122. ^ Drower, Ethel Stefana (1937). The Mandaeans of Iraq and Iran. Oxford At The Clarendon Press. 
  123. ^ Smith, Andrew Phillip (2016). John the Baptist and the Last Gnostics: the Secret History of the Mandaeans. Watkins. 
  124. ^ Baháʼu'lláh 1976, s. 54.
  125. ^ a b c d ʻAbdu'l-Bahá 2014, s. 4.

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İbrahim&oldid=34640219" sayfasından alınmıştır