Örüzmek
 | Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Ocak 2024) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Örüzmek Han - Kuzey kafkas halklarında efsanevi hakan. Diğer adları Urızmaq (Vurzamaq, Vürzəmək, Verizmeq, Orazmaq)'dır. Karaçay ve Malkarlar (Alanlar ve Tavlular) ile iç içe geçmiş olan Nart destanlarında Nartların lideri olarak karşımıza çıkan karakter Örüzmek adını taşır ve onun yeryüzüne düşen bir meteor parçasının içinden doğduğu ve kurt sütü içerek büyüdüğü anlatılır. Karısı Satanay Hanım’dır. Örüzmek’in yaşadığı olaylar Basat Han’ın yaşadığı serüvenlerle birebir örtüşür. Tepegözle karşılaşır ve onu öldürür. Türk destanlarında Uruz Bey, Basat’ın babasıdır. Örüzmek’in Kolan adında bir atı vardır ve Türkçe Kulan (yaban atı) ile örtüşmektedir, bu kelimenin alaca renk ifade ettiği söylenir.
Türk-Yunan mitolojisi ile alakası
[değiştir | kaynağı değiştir]Nartlar, aynı adlı destanlarda bahsedilen bir halktır ve gerçekte bu ada sahip bir toplumun geçmişte yaşayıp yaşamadığı bilinmemektedir, fakat yaygın görüşe göre tek bir toplum olmayıp binlerce yıldır birlikte yaşayan ve değişik ırklardan gelen kavimlerin kaynaştığı bir Kafkas halkıdır. Daha doğrusu bugün de var olan bir halklar bütünüdür. Adige (Çerkes), Karaçay-Balkar, Çeçen-İnguş (Nohçı ve Galgay), Oset (İron ve Digor), Abhaz, Avar ve başka pek çok küçük nüfuslu toplumlarının kültürel olarak kaynaşmasıyla ortaya çıkmıştır, ancak her biri kendi dillerini konuşur. Buna karşın ortak kültürel unsurların kime ait olduğu ve hangisinden geldiğini belirlemek bazen çok zor bazen de imkânsızdır. Nart destanları içerisindeki Türk ve Yunan unsurları bulmaya çalışmak da aynı güçlükleri içerir. Bazı kavram, isim ve olaylar birebir Türk-Yunan söylencelerini andırırken bazen de başka uluslara ait olduğu apaçık belli olan olgular sürer gider. Fakat tutarlı ve uyumlu bir örüntü içerisindedir hepsi de. Nart kelimesi ise kahraman, yiğit, alp gibi anlamlar taşır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Nart destanlarındaki "Örüzmek" adı Türkçe olup “örüz” (ırmak) + “mek < bek” (Bey, Prens) şeklinde iki ayrı kelimenin birleşmesiyle "Irmağın Beyi", "Irmağın Efendisi" anlamına gelmektedir.[1]
Karaçay Nart destanlarında anlatıldığına göre; Örüzmek, Nartlara yağmur yağmasını engelleyen Kına Sakallı Kızıl Puk’u öldürerek, Nartları kuraklıktan kurtarmıştır. Böylece, Nart ülkesine yağmur yağar, ırmaklar akmaya başlar.[2]
Başka bir görüşe göre ise; Kafkas Nart destanlarındaki “Örüzmek”, “Urizmeg” vs. adlı kahramanın adı tamamen Türkçe bir kelime olup, Dede Korkut destanlarındaki Kazan oğlu "Oruz Bek" ile aynı kökten gelmektedir.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dipnotlar
- ^ Adiloglu, Adilhan. "Adilhan Adiloğlu - Karaçay-Malkar Nart Destanları". 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2023. s.208
- ^ Magomet Habichev (1998). "Karaçay Nart Destanlarındaki Kahramanlar Çeviren: Adilhan Adiloğlu", 23. Ankara: Kırım Dergisi. s. 34.
- ^ Adiloglu, Adilhan. "Adilhan Adiloğlu - Karaçay-Malkar Nart Destanları". 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2023.
- Genel
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0)27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nart-Türk Destanları13 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Karaçay-Malkar Nart Destanları6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.