Zeydilik
 | Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Temmuz 2012) |
| Makale serilerinden |
 |
Zeydîlik (Arapça: الزيديّة az-Zaydiyya, Osmanlıca: Zeyd’îyye), Batı'da Beşçiler olarak da bilinir. Zeyd b. Ali'nin tâkipçisi olan Şiâ mezhebidir. Zeyd’îyye fıkıhını tâkip eden kişiler Zeydî olarak adlandırılırlar ancak Zeydî Vâsıtî denilen Ca'feriyye bir grup da bulunmaktadır.
Zeydî İmamları
[değiştir | kaynağı değiştir]Zeydî fıkhının tâkipçileri diğer Şîa mezheplerinde olduğu gibi ilk dört imamı kabul ederler ancak beşinci imam olarak Muhammed el-Bâkır yerine kardeşi Zeyd b. Ali'yi kabul ederler. İmamı ve kurucusu olan Zeyd b. Ali önce babası Zeynelâbidîn sonra da kardeşi Muhammed el-Bâkır'dan okuyarak yetişti.
| Muhammed | Peygamber |
| Ali | 1. İmam |
| Hasan | 2. İmam |
| Hüseyin | 3. İmam |
| Zeynelâbidîn | 4. İmam |
| Zeyd b. Ali | 5. İmam |
Dini Hukuk (Fıkıh)
[değiştir | kaynağı değiştir]Zeydîler fıkıh açısından Ehl-i Sünnet mezhepleri olan Hanefîlik ve Şâfiîlik ile Şiîliğin Ca'feriyye fıkhına çok yakındırlar.
Teoloji (İtîkâd)
[değiştir | kaynağı değiştir]Teoloji veya kelâm açısından Zeydîler diğer Şîa mezheplerinde olduğu gibi Mutezile'ye yakındırlar.
Zeydî tarikât ve topluluklar
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk Zeydî devleti M.S. 864 yılında Alavîler tarafından Taberistan'da (Hazar Denizi'nin güney kıyı şeridinde) kurulmuş ve liderlerinin 928'de Sâmânîler tarafından öldürülmesine kadar da varlığını sürdürmüştür. Kırk yıl sonra devlet Gîlân'da (Kuzeybatı İran) yeniden kurulmuş ve 12. yüzyıla kadar da ayakta kalmıştır.
Zeydîlikten doğan tarikât ve mezhepler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dukeynîlik
İslâm peygamberi Muhammed bin Abdullah’ın hâleflerinin Ali bin Ebû Tâlib'in tarafını tutmamalarından dolayı imanlarını kaybettiğine inananların mezhebi;
- Halefîlik
İmâm Zeyd b. Ali’nin hâleflerinin "Abd el-Samed" adlı bir şahıs ve onun neslinden devam ettiğine inananların mezhebi;
- Heşebîlik / Sûrhabîlik
Hüseyin’in intikamını almak için isyan eden Muhtâr es-Sekafî’nin ordusundaki bir grup mevâlîye verilen ad.
- Carûdîlik
Adını "Ebû’l Carûd Ziyad bin Ebû Ziyad"’dan alan, Ebû Bekir, Ömer ve Osman’ın her üçünün de Ali bin Ebû Tâlib’i halife seçmemekle bir kebîre işlemiş olmamakla beraber hatalı bir davranışta bulunduklarına ve bu nedenle de artık onların Ashab-ı Kiramlıklarının geçerli olmayacağını beyân etmekle beraber âlenen de suçlamaktan kaçınan, diğer taraftan ise Âişe, Talha b. Ubeydullah ile Zübeyr b. Avvâm'ı Ali bin Ebû Tâlib'e başkaldırmış olmalarından ötürü şiddetle kınayanların mezhebi.
- Bu mezhebi kabûl eden devletler:
- Alavîler
- Banu Ukheydhirîler (Merkezî Arabistan'da Jew El-Yememeh’de 867’de kurulan ve 11. yüzyılın ortasına kadar süren devlet.)
- Büveyhîler
- Deylem
- El-Mezîdiler
- Hasanveyhiler
- İdrîsîler
- Kâkûyîler
- Yemen
- Süleymanîlik
Cerîriyye diye de anılan ve Zeydiyye’den Süleyman b. Cerîr’in (ö. 187/803’ten sonra [?]) görüşlerini benimseyenlere verilen ad.
- Süleymanîliğe bağlı olan alt kollar:
- Butrîlik / Tâbîrilik
Zeydiyye’den Kesîrünnevâ el-Ebter’in (ö. 169/785-86) görüşlerini benimseyen ve Hasan b. Sâlih’e (ö. 168/784-85) nisbetle Sâlihiyye diye de anılan fırka.
- Salihîlik
Zeydiyye’den Hasan b. Sâlih’in (ö. 168/784-85) görüşlerini benimseyen ve Kesîrünnevâ el-Ebter’e (ö. 169/785-86) nisbetle Bütriyye veya Ebteriyye diye de anılan fırka.
- Vâsîtîlik
Beşçi olmakla beraber On İki İmamın tamamını da tanıyan Zeydîler’in oluşturduğu mezhep.
Günümüzde Zeydîler
[değiştir | kaynağı değiştir]Zeydîler Yemen'de hakim dini grup olup Zeydî liderler yönettikleri topluluklar tarafından "Halife" unvanıyla anılırlar. Yemen'in yöneticisi Al-Hadi Yahya bin al-Hussain bin al-Qasim ar-Rassi, Muhammed'in torunu olan bir halife olarak bilinirdi. Sistem, 20. yüzyılın ortalarına 1962'deki devrime kadar böyle sürmüştür.
Günümüzde Zeydiyye Mezhebi başta Yemen, Umman, Suudi Arabistan olmak üzere birçok ülkede taraftarı olan bir mezheptir. Yemen nüfusunun (23.833.000[2]) yaklaşık % 30'unu oluşturan 7.150.000 kişi Zeydiyye Mezhebine mensuptur.[3] Suudi Arabistan'ın % 5.5 (1.200.000) ve Umman'ın % 2.2 (60.000) Zeydi'dir.
Zeydîliğin Şiîlik mezhepleri arasındaki konumu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- İngilizce Wikipedia Zeydilik maddesi 13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Zayiddiyah
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "An Ismaili heresiography: the "Bāb al-shayṭān" from Abū Tammām's Kitāb al-shajara by Wilferd Madelung & Paul Ernest Walker, Sayfa: 88-94, Brill, 1998". 10 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2014.
- ^ "Statistical Yearbook 2011". Central Statistical Organisation. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2013.
- ^ "Yemen: The conflict in Saada Governorate – analysis". UN High Commissioner for Refugees. 24 Temmuz 2008. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2014.
- ^ Muhammed Ebû Zehra: Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Câ’bir, i’tikad ve imân esasları konusunda Câ’fer-i Sâdık’tan ders almış ve onun i’tikadını benimsemiştir. Câ’bir bin Hayyân, Câf’er-i Sadık’ın îlmini topladığı beşyüz risâlesini bir araya getirerek tek bir kitâp halinde yayınlamıştır. Câ’bir bu risâlelerin, kendisinin Câf’er-i Sadık’tan edindiği feyz ve ilhâmlar sayesinde teşekkül ettiğini belirtmiştir.)
- ^ Muhammed Ebû Zehra, Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (İmâm Câ’fer’in Allah’ın mevcûdiyetini bilme gayesi için Kozmoloji ilmiyle uğraştığını bildiren deliller vardır. Elde ettiği bilgileri Allah’ın vahdaniyetini ispat etmek amacıyla kullanmıştır. Bu konuda, İmâm Câ’fer-i Sadık, Kur'an’in evren ve tabiât hakkında bilgiler vererek insanları düşündürme methodunu uygulamıştır. Mufaddal bin Amra’ya yazdırdığı “Risalet-ût Tevhîd” adlı kitabında tabiât olaylarının insanın hizmetine sunulmuş olduğunu öne sürerek, hepsinin bir yaratıcının eseri olması gerekliliği hakkında yürüttüğü fikirlerini savunmuştur.)
