İçeriğe atla

Yünnan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Yunnan sayfasından yönlendirildi)
Yünnan Eyaleti
Çince : 云南省
Yúnnán Shěng
Kısaltmalar: 滇  (pinyin: Diān
(bazen de 云／雲 Yún))
Yünnan bu haritada renklendirilmiştir.
Adın kökeni "Yunling Dağları'nın güneyi"
İdari birim türü Eyalet
Başkenti
(ve en büyük şehri)		 Kunming
ÇKP Komitesi Sekreteri Chen Hao
Vali Ruan Chengfa
Yüzölçümü 394.000 km² (8.)
Nüfusu (2020)
 - Nüfus yoğunluğu 		47.209.277[1] (12.)
120 kişi/km² (24.)
GSYİH (2013)
 - kişi başına 		CNY 1,2 trilyon (24.)
CNY 25.500 (30ncu)
İGE (2010) 0,609 (orta) (29.)
Başlıca etnik gruplar Han - %67
Yi - %11
Bai - %3,6
Hani - %3,4
Zhuang - %2,7
Dai - %2,7
Miao - %2,5
Hui - %1,5
Tibetli - %0,3
De'anglar - %0,19
İl düzeyi 16
İlçe düzeyi 129
Belde düzeyi† 1565
ISO 3166-2 CN-53
Resmî websitesi
http://www.yn.gov.cn
 (Çince)

Yünnan (Çince (basitleştirilmiş): 云南; Çince (geleneksel): 雲南; pinyin: Yúnnán), Çin'in güneybatısında bulunan bir eyalet. Yüzölçümü yaklaşık 394.000 km2, 2010 itibarıyla yaklaşık 46 milyon kişilik nüfusa sahip. Eyaletin başkenti, kendisi de eskiden "Yünnan" olarak bilinen Kunming şehri. Yünnan eyaleti kuzeyde Siçuan eyaleti, kuzeydoğuda Guizhou eyaleti, doğuda Guangksi Zhuang Özerk Bölgesi, güneydoğuda Vietnam, güneyde Laos, batıda Birmanya ve kuzeybatıda Tibet Özerk Bölgesi ile sınır paylaşmaktadır.

Yünnan dağlık bir bölgede bulunmaktadır. Nüfusun çoğu eyaletin doğusunda yaşamaktadır. Yünnan, doğal kaynaklar bakımından zengindir ve Çin'deki bitki yaşamının en büyük çeşitliliğine sahiptir. Çin'deki yaklaşık 30.000 damarlı bitki çeşidinden Yünnan'de 17.000'den fazla mevcuttur. Yünnan üstelik Çin'deki en büyük alüminyum, kurşun, çinko ve kalay rezervlerine sahiptir ve büyük bakır ve nikel rezervleri de var.

Eyalet nüfusunun %34'ünün etnik azınlıklardan oluşmasıyla Yünnan, Çin'in etnik açıdan en çeşitli yapıya sahip eyaletlerindendir. Yiler, Bailar, Haniler, Zhuanglar, Dailar ve Miaolar eyaletteki başlıca etnik azınlık gruplarını oluşturmaktadır.

Kökenbilim

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Yünnan" ismi ilk olarak Han Hanedanı'nın günümüz Xiangyun İlçesi [en] yakınlarında oluşturduğu Yünnan İlçesi'ne atfen kullanıldı.[2] Tang Hanedanı boyunca İmparator Xuanzong, Nanzhao [en] krallığının Yünnan İlçesi'nden ortaya çıkması nedeniyle[3] Nanzhao krallığının kurucusu Piluoge [en]'ya "Yünnan Kralı" unvanını verdi.[4] Yünnan Kralı'nın hakim olduğu topraklar gitgide çoğaldı, "Yünnan" da gitgide bu alanın ortak ismi hâline geldi.[5] Dali Krallığı [en]'nın işgâl altına girmesinden sonra Yuan Hanedanı Yünnan Eyaleti'ni oluşturdu.[4]

Han Hanedanı kaynaklarında "Yünnan" isminin etimolojisi kaydedilmedi ve bu ismin kökenleri hakkında birçok teori mevcuttur. En yaygın teorilerden birine göre, "Yünnan" ismi "renkli bulutların güneyinde" (彩云之南) anlamına gelmektedir. Dian Lüe (滇略) ve Yünnan Genel Yıllıkları (云南通志) gibi Ming Hanedanı kaynakları bu teoriyi desteklemektedir.[3] Ancak çağdaş tarihçi Tan Qixiang [en], bu teorinin ismin kökenini açıklamakta fazla yüzeysel olduğunu belirtmiştir.[5] Başka yaygın bir teoriye göre isim "Yün Dağları [en]'nın güneyi" (云岭之南) anlamına gelmektedir, fakat bu teorinin yanlış olduğu gösterilmiştir, zira "Yunling Dağları" ismi ilk olarak Tang Hanedanı (618-907) kaynaklarında, yani "Yünnan" isminden (Han Hanedanı, MÖ 202–MS 220) çok daha sonra ortaya çıktı.[3] Çağdaş araştırmalar daha fazla teori ileri sürmekte. You Zhong'a göre "Yünnan", "bulutlu dağın (yani Cang Dağı [en]) güneyi",[4] Wu Guangfan'a göre ise "Yünnan" Lolo dilleri [en] veya Bai dilinden [en] kaynaklanmaktadır.[3]

İdari yapılanma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yünnan Eyaleti'nin İdari Bölümleri
Bölüm kodu[6] İsim Çince
Pinyin 		Alan
(km2) 		Nüfus
(2020 Nüfus
Sayımı)[1] 		Merkez İlçe düzeyi böllümler[7]
Semtler İlçe düzeyi şehirler İlçeler Özerk ilçeler
530000 Yünnan Eyaleti 云南省
Yúnnán Shěng		 383.186,35 47.209.277 Kunming Şehri 17 18 65 29
— İl düzeyi şehirler —
530100 Kunming Şehri 昆明市
Kūnmíng Shì		 21.012,54 8.460.088 Chenggong Semti 7 1 3 3
530300 Qujing Şehri 曲靖市
Qūjìng Shì		 28.934,91 5.765.775 Qilin Semti 3 1 5
530400 Yuxi Şehri 玉溪市
Yùxī Shì		 14.942,12 2.249.502 Hongta Semti 2 1 3 3
530500 Baoshan Şehri 保山市
Bǎoshān Shì		 19.062,16 2.431.211 Longyang Semti 1 1 3
530600 Zhaotong Şehri 昭通市
Zhāotōng Shì		 22.439,79 5.092.611 Zhaoyang Semti 1 1 9
530700 Lijiang Şehri 丽江市
Lìjiāng Shì		 20.554,38 1.253.878 Gucheng Semti 1 2 2
530800 Pu'er Şehri 普洱市
Pǔ'ěr Shì		 44.265,74 2.404.954 Simao Semti 1 9
530900 Lincang Şehri 临沧市
Líncāng Shì		 23.620,15 2.257.991 Linxiang Semti 1 4 3
— Özerk iller —
532300 Chuxiong Yi Özerk İli 楚雄彝族自治州
Chǔxióng Yízú Zìzhìzhōu		 28.438,41 2.416.747 Chuxiong Şehri 2 8
532500 Honghe Hani ve Yi Özerk İli 红河哈尼族彝族自治州
Hónghé Hānízú
Yízú Zìzhìzhōu		 32.170,90 4.478.422 Mengzi Şehri 4 6 3
532600 Wenshan Zhuang ve Miao Özerk İli 文山壮族苗族自治州
Wénshān Zhuàngzú
Miáozú Zìzhìzhōu		 31.407,13 3.503.218 Wenshan Şehri 1 7
532800 Xishuangbanna Dai Özerk İli 西双版纳傣族自治州
Xīshuāngbǎnnà Dǎizú Zìzhìzhōu		 19.096,05 1.301.407 Jinghong Şehri 1 2
532900 Dali Bai Özerk İli 大理白族自治州
Dàlǐ Báizú Zìzhìzhōu		 28.299,47 3.337.559 Dali Şehri 1 8 3
533100 Dehong Dai ve Jingpo Özerk İli 德宏傣族景颇族自治州
Déhóng Dǎizú
Jǐngpōzú Zìzhìzhōu		 11.172,24 1.315.709 Mang Şehri 2 3
533300 Nujiang Lisu Özerk İli 怒江傈僳族自治州
Nùjiāng Lìsùzú Zìzhìzhōu		 14.584,51 552.694 Lushui Şehri 1 1 2
533400 Diqing Tibet Özerk İli 迪庆藏族自治州
Díqìng Zàngzú Zìzhìzhōu		 23.185,87 387.511 Shangri-La Şehri 1 1 1

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarihî nüfus
Yıl Nüfus   %±  
1912[8] 9,468,000 —    
1928[9] 13,821,000 %+46.0
1936-37[10] 12,042,000 %−12.9
1947[11] 9,066,000 %−24.7
1954[12] 17,472,737 %+92.7
1964[13] 20,509,525 %+17.4
1982[14] 32,553,817 %+58.7
1990[15] 36,972,610 %+13.6
2000[16] 42,360,089 %+14.6
2010[17] 45,966,239 %+8.5
2020[18] 47,209,277 %+2.7

Etnik gruplar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yünnan'daki başlıca özerk alanlar (Hui özerk alanları hariç)
Shilin [en]'de geleneksel kıyafetlerle giyinmiş bir Yi kadını
Lijiang'da Naşi halkına ait Dongba yazısı [en] ile yazılmış bir tabela

Yünnan'da büyük oranda etnik çeşitlilik mevcuttur.[19] Çin'deki tüm eyaletler ve özerk bölgelerin arasındaki en yüksek sayıda etnik gruba sahiptir. Çin'in resmî olarak tanıdığı 56 etnik grubun 25'i Yünnan'da bulunmaktadır. Eyalet nüfusunun yaklaşık %38'i etnik azınlıklara aittir; örneğin Yi, Bai [en], Hani, Tay, Dai [en], Miao, Lisu, Hui, Lahu, Va, Naşi, Yao, Tibetli, Jingpo, Blang [en], Pumi, Nu, Achang, Jino, Moğol [en], Derung, Mançu, Sui [en] ve Buyei halkları. Birçok diğer grup da bulunmaktadır, fakat bunlar ne sabit yerleşimlerde yaşamakta ne de eyalette resmî olarak var olma statüsüne layık görmenin koşulu olan 5 binden fazla bir nüfusa sahip olmayı yerine getirmektedirler. Kimi gruplar ise kendilerine özgü ulusal kimliklere sahip olmalarına rağmen resmî açıdan diğer grupların bir parçası olarak tanınırlar; ör. resmen Naşi halkının bir parçası olarak tanınan Mosuo halkı.

Yünnan'ın farklı etnik grupları tüm eyalet çapına dağılmış durumdadır. 4,5 milyonluk toplam bir nüfusla sınır alanları ve nehir vadilerinde yaşayan on farklı etnik grup var; bunlar Hui, Mançu, Bai [en], Naşi, Moğol, Zhuang, Dai [en], Achang, Buyei ve Sui [en] halklarıdır. Alçak dağlık alanlarda 5 milyonluk toplam bir nüfusla Hani, Yao, Lahu, Wa [en], Jingpo, Blang [en] ve Jino halkları yaşamaktadır. Yüksek dağlak alanlarda ise dört milyonluk toplam bir nüfusla Miao, Lisu, Tibetli, Pumi ve Derung halkları yaşamaktadır.

Aşağıdaki tablo, 2010 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na dayanarak Yünnan'da nüfusları en az 5 bin olan etnik gruplarını nüfuslarıyla göstermektedir:

Yünnan'daki etnik gruplar
(2010 Nüfus Sayımı)[20]
Etnik grup Nüfus
Han 30.617.580
Yi 5.041.210
Hani 1.629.508
Bai [en] 1.564.901
Dai [en] 1.222.836
Zhuang 1.215.260
Miao 1.202.705
Hui 698.265
Lisu 668.336
Lahu 475.011
Va 400.814
Naşi 309.858
Yao 219.914
Jingpo 142.956
Tibetli 142.257
Blang [en] 116.573
Buyei 58.790
Pumi 42.043
Achang 38.059
Nu 31.821
Jino 22.759
Moğol 22.624
Palaung 20.186
Mançu 13.490
Sui [en] 8.834
Derung 6.353
Tujia 5.963
Tu 5.632

Diller

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yünnan Eyaleti'ndeki etnolinguistik grupların coğrafî dağılımını gösteren bir CIA haritası (1971)

Yünnan'da konuşulan Çince lehçelerinin çoğu Beifanghua (Mandarin) grubunun Güneydoğu [en] dalına aittir; bu nedenle komşu Siçuan ve Guizhou eyaletlerinde konuşulan lehçelere çok benzemektedir. Birçok Yünnan lehçesinde bulunan dikkate değer özelliklerin bazıları sözcük sonunda yer alan /n/ ile /ŋ/ sesleri arasındaki ayrımın kısmen veya tamamen kaybolması ve /y/ sesinin var olmamasıdır. Yöresel lehçelere ek olarak çoğu insan, medya, hükûmet ve eğitimde kullanılan Standart Çince (Putonghua) dilini de konuşur.

Yünnan'ın etnik çeşitliliği dilsel çeşitliliğinde de yansıtılır. Yünnan'da Bai [en], Yi, Tibet, Hani [en], Jingpo [en], Lisu [en], Lahu [en] ve Naşi [en] gibi Tibet-Birman dilleri; Zhuang, Buyei [en], Dong [en], Sui [en], Tai Lü [en] ve Tai Nüa [en] gibi Tay dilleri; ve Hmong-Mien dilleri konuşulur.

Naşi halkı, günümüzde kullanılmaya devam eden Dünya'daki tek piktografik yazı sistemi olan Dongba yazısı [en]nı kullanır. Dongba yazısı esasen Dongba rahiplerine ritüellerinin nasıl yerine getirmek gerektiklerine dair talimatlar vermek için kullanılırdı; günümüzde ise daha çok turistlerin ilgisini çekmenin bir özellik olarak işlev gösterir. Belki en çok tanınan Batılı Dongba uzmanı Joseph Rock [en]'tur.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Yünnan ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "云南省第七次全国人口普查主要数据公报". 云南省统计局. 10 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ 杨跃生; 云南省祥云县志编纂委员会 (1996). 祥云县志. Pekin: Zhonghua Book Company. s. 7. ISBN 7-101-01548-4. 
  3. ^ a b c d 吴光泛; 云南省地名委员会办公室 (1988). 云南地名探源. Kunming: Yunnan People's Publishing House. s. 8,78–80. ISBN 7-222-00203-0. 
  4. ^ a b c 尤中 (1990). 云南地方沿革史. Kunming: Yunnan People's Publishing House. ss. 3-5. 
  5. ^ a b 谭其骧; 王天良; 邹逸麟; 郑宝恒; 胡菊兴 (1980). 我国省区名称的来源. Fudan Journal (Social Science Edition) (S1): 128. 
  6. ^ "中华人民共和国县以上行政区划代码". 中华人民共和国民政部. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2020. 
  7. ^ 中华人民共和国民政部 (Ağustos 2014). 《中国民政统计年鉴2014》. 中国统计出版社. ISBN 978-7-5037-7130-9. 
  8. ^ 1912年中国人口. 27 Ağustos 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014. 
  9. ^ 1928年中国人口. 31 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014. 
  10. ^ 1936-37年中国人口. 31 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014. 
  11. ^ 1947年全国人口. 31 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014. 
  12. ^ 中华人民共和国国家统计局关于第一次全国人口调查登记结果的公报. National Bureau of Statistics of China. 5 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ 第二次全国人口普查结果的几项主要统计数字. National Bureau of Statistics of China. 14 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ 中华人民共和国国家统计局关于一九八二年人口普查主要数字的公报. National Bureau of Statistics of China. 10 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ 中华人民共和国国家统计局关于一九九〇年人口普查主要数据的公报. National Bureau of Statistics of China. 19 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ 现将2000年第五次全国人口普查快速汇总的人口地区分布数据公布如下. National Bureau of Statistics of China. 29 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "Communiqué of the National Bureau of Statistics of People's Republic of China on Major Figures of the 2010 Population Census". National Bureau of Statistics of China. 27 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ "FACTBOX-Key takeaways from China's 2020 population census". Reuters. 11 Mayıs 2021. 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2021. 
  19. ^ 中国云南省五个民族DYS287位点多态性的调查. Windrug.com. 2 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2013. 
  20. ^ 国务院人口普查办公室、国家统计局人口和就业统计司 (Devlet Konseyi Sayım Dairesi, Ulusal İstatistik Bürosu Nüfus ve İstihdam İstatistikleri Dairesi) ((Ed.)). "1-6 各地区分性别、民族的人口" [1-6 Cinsiyet ve etnik kökene göre nüfus]. 中国2010年人口普查资料 (Çin'in 2010 Nüfus Sayımı Verileri) (Çince). 中国统计出版社 (Çin İstatistik Yayımevi). 16 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yünnan&oldid=30470102" sayfasından alınmıştır