Vikipedi:Kayda değerlik (olay)

Bu sayfa Türkçe Vikipedi'nin olaylar ile ilgili kayda değerlik yönergesidir. Bu yönerge, kullanıcılara özellikle son dakika haberleri de dahil olmak üzere, medyada yoğun bir şekilde yer alan olayların kayda değerliliği hakkında rehberlik etme niyetiyle oluşturulmuştur.

Önemli not: Bu kriter yönergesine uymamak, maddelerin hızlı silinmesini gerektirmez. Ancak madde içinde, maddenin konusunun kayda değer olduğu açıkça belirtilmemişse madde 6 gerekçesiyle hızlı silinebilirler. Buna karşın, maddenin metninde konunun kayda değer olduğu yönünde bir iddia varsa, bu iddia tartışmalı dahi olsa bu gerekçeye dayanılarak silme yapılamaz ve maddenin silinmeye aday gösterilmesi gerekir.

Bu yönerge, Vikipedi:Kayda değerlik yönergesinin olaylara uygulanan ve Vikipedi'nin temel politikaları ile yönergelerine uygunluğunu yansıtan özel bir sürümüdür:

• Vikipedi maddeleri reklam aracı olarak kullanılamaz
• Doğrulanabilirlik
• Güvenilir kaynaklar
• Özgün araştırmalara yer vermemek
• Vikipedi gelişigüzel bilginin toplandığı bir yer değildir
• Vikipedi kâhin değildir

Kayda değerlik iddiaları Vikipedi'nin doğrulanabilirlik politikasına uygun olmalıdır; bir olayın kayda değer olduğunu belirtmek, bu iddiayı güvenilir kaynaklara dayanarak vermeden yeterli sayılmamaktadır.

Kriterler

Birçok olay haberlerde yer alır ancak henüz tarihi veya kalıcı bir öneme sahip değildir. Haber kuruluşlarının kullandığı kriterler, Vikipedi ve diğer ansiklopedilerden farklılık gösterebilir. Şiddet içeren bir suç, kaza sonucu ölüm veya diğer medya olayları, muhabirler ve haber editörleri için ilginç olabilir ancak bu her zaman bir Vikipedi maddesi oluşturmak için yeterli kayda değerlik sağlamaz.

• Olaylar, kalıcı tarihsel öneme sahip ve genel kayda değerlik yönergesini karşılıyorsa veya önemli kalıcı etkiye sahipse genellikle kayda değerdir.
• Olaylar, yaygın (ulusal veya uluslararası) etkileri olması, özellikle daha sonra yeniden analiz edilmesi durumunda ve çeşitli güvenilir kaynaklarda geniş bir şekilde ele alınması durumunda kayda değer olmaya çok yakındır.
• Yerel ve daha dar kapsamlı olaylar kayda değer olabilir veya olmayabilir. Aşağıdaki açıklamalar olayı değerlendirmek için rehberlik sağlar.
• Rutin haberlerde geçen olaylar (çoğu suç, kaza, ölüm, ünlü veya siyasi haber, "şok" haberler gibi kalıcı değeri olmayan hikayeler ve viral fenomenler dahil) geniş çapta rapor edilmiş olsun ya da olmasın genellikle kayda değer değildir.

Bir olayın kayda değerliği incelenirken çeşitli yönler değerlendirilmelidir: etkisi, kapsamın derinliği ve süresi, coğrafi etkisi, güvenilir kaynakların çeşitliliği ve ayrıca olayın rutin olup olmadığı. Bu faktörler aşağıda açıklanmıştır.

Olay

Kalıcı etkiler

Olay, kalıcı öneme sahip başka bir olay için emsal veya onları etkileyerek yeni bir oluşuma sebeb oluyorsa kayda değer olması muhtemeldir. Toplum ve mevzuatın görüş ve davranışları üzerindeki kalıcı etkileri içerebilir. Örneğin, Adam Walsh cinayeti, diğer önemli etkilerinin yanı sıra, nihayetinde Adam Walsh Çocuk Koruma ve Güvenlik Yasası'nın oluşumuna neden oldu.

Tarihsel öneme sahip olaylar genellikle kayda değerdir. Büyük yıkıma neden olan doğal afetler, yeniden yapılanmaya, nüfus değişimlerine ve seçimler üzerinde olası etkilere yol açtığı için yaygın genellikle tarihsel öneme sahiptir. Örneğin, Katrina Kasırgası veya 2004 Hint Okyanusu depremi tarihsel öneme sahip kalıcı etkilere sahip oldukları için kayda değerdir. İnsan popülasyonu üzerinde çok az veya hiç etkisi olmayan küçük bir deprem veya fırtınalar muhtemelen kayda değer değildir.

Kalıcı bir etkinin olup olmadığını belirlemek uzun sürebilir, bu durum kalıcı etkisi henüz belli olmayan güncel olayların otomatik olarak kayda değer olmadığı anlamını taşımaz.

Coğrafi etkisi

Önemli olaylar genellikle geniş bir bölge, etki alanı veya yaygın bir toplumsal grup üzerinde önemli etkiye sahiptir.

Yerel bir alanı etkileyen ve yalnızca yerel medya tarafından haberi yapılan olaylar kayda değer olmayabilir. Bu tip olayların ulusal veya uluslararası düzeyde kapsanması, kayda değerliği daha olası hale getirse de bu madde oluşturmak için tek gerekçe olmamalıdır. Bununla birlikte, dünyanın önemli bir bölgesi veya yaygın bir toplumsal grup üzerinde kanıtlanabilir uzun vadeli etkisi olan olaylar bir madde oluşturmak için yeterince kayda değerdir.

Derinlik

Kapsamın derinliği

Bir olayın kayda değer olması için önemli ölçüde veya derinlemesine kapsanması gerekir.

Genel kural kapsamın önemli olması ve geçici olmamasıdır. Derinlemesine kapsam; genellikle kitaplarda, büyük haber dergilerinde, makalelerde olayı içeren detaylı analizleri kapsar. Olayla ilgili çok az bilgi içeren haberler genellikle rutin haberler olarak kabul edilir.

Medya kaynakları bazen yaşanan başka bir olayla benzerlikleri (veya farkları veya karşılaştırma) nedeniyle bazı olaylar hakkında haber yapar. Bu tür haberlerin temel amacı eski olayı ya da genel olarak bu tür olayları vurgulamak olduğundan, yeni olayın kayda değerliğini sağlamak için bu tür kaynaklara güvenilmemelidir.

Kapsamın süresi

Önemli olaylar genellikle daha uzun süre kapsanır.

Kapsamın süresi, bir olayın geçici veya kalıcı bir önemi olup olmayacağının güçlü bir göstergesidir. Kayda değerlik geçici olmamakla birlikte, yani kayda değerliğin sağlanması için kapsamın devam etmesi gerekmese de, haberlerin aniden artması bir olayı otomatik olarak kayda değer hale getirmez. Yalnızca olay yaşanırken veya hemen sonrasında yayınlanan kaynaklar, henüz analiz veya tartışma yapılmadan ele alındığından bir ansiklopedi maddesi için uygun olmayabilir. Bu nedenle, olay gerçekleştikten kısa bir süre sonra olayın daha fazla derinlikte ele alınıp alınmayacağını belirlenmesi zor olabilir. Bir olayın yakın zamanda meydana gelmiş olması kayda değer olmadığını göstermez.

Olaylar sona erdikten sonra birden fazla kaynakta çalışma olarak alıntılanırsa kalıcı öneme sahip olabilir.

Kaynak çeşitliliği

Bir olayın kayda değer olması için önemli derecede ulusal veya uluslararası medyada kapsanması beklenir. Olayın yaygın bir şekilde haber yapılması genellikle öneme işaret eder. Aynı denetim ve etki altındaki farklı medya kanallarından yapılmış haberler genellikle dikkate alınmaz.

Vikipedi'nin genel kayda değerlik kılavuzu, bir konunun kayda değerliğini belirlemek için tek bir kaynaktan birden çok referansın değil, kullanılacak referansların birden çok kaynaktan sağlanmasını önerir. Genellikle tek bir gazete veya haber kanalından çıkan bir dizi haber madde oluşturmak için yeterli dayanak oluşturmaz.

Aynı denetim ve etki altında (Örneğin aynı medya grubu altındaki kuruluşlarda) yer alan birden fazla medya kanalından olay ile ilgili haber yapıldığında tek bir kaynak olarak değerlendirilmelidir. Benzer şekilde tek bir haberin veya basın bülteninin diğer haber yayınları tarafından yeniden bildirildiği (veya muhabirlerin bilgilerini başka bir yerden tekrarlanan haber kapsamına dayandırdığı, örneğin, "AA bildirdi ..." ) durumlarda bunlar tek bir kaynak olarak görülmelidir. Aynı denetim ve etki altındaki medya kanallarından yapılmış haberler birbirini doğrulamak için kullanılamaz.

Diğer koşullar

Rutin duyurular

Ana madde: Vikipedi gazete değildir

Vikipedi politikasına göre, rutin duyuruların kapsamı bir madde oluşturmak için yeterli değildir. Düğün duyuruları, spor skorları, suç kayıtları ve ünlülerle ilgili gündelik haberler Vikipedi'de madde oluşturmak için tek başına yeterli değildir. Spor karşılaşmaları, film galaları, basın toplantıları gibi rutin etkinlikler. varsa, başka bir makalenin parçası olarak ele alınabilir. Günlük, sıradan olaylar muhtemelen dikkate değer değildir. Bu, özellikle gazetelerin arka sayfalarında veya gece haber yayınlarının sonlarına doğru sık sık görünen kısa, genellikle hafif ve eğlenceli haberler için de geçerlidir.

Sansasyonellik

Sansasyonel ve skandal haberciliğinin doğasında var olan kontrol eksikliği nedeniyle Sarı gazetecilik ve bulvar gazeteleri, bir ansiklopedi maddesi için genellikle dikkate alınmamalıdır.

Suç eylemleri

Suç eylemleriyle ilgili maddeler, özellikle "son dakika haberleri" kategorisine girenler, sıklıkla silme tartışmalarına konu olmaktadır. Yüksek profilli olan bir suç eylemi diğer olaylarda olduğu gibi, medyada yer alması, kapsamın yukarıdaki yönergeler ve güvenilir kaynaklara sahip olması koşuluyla kayda değerlik sağlayabilir.

Bir kişinin kaybolması, bir failin tespit edilip edilmediğine veya suçlanıp suçlanmadığına bakılmaksızın, kolluk kuvvetleri suç teşkil eden bir davranıştan kaynaklanmış olabileceğini düşünürse, bu kılavuz kapsamına girer. Suç eylemi kayda değer görülmüşse, daha sonra hiçbir suçun işlenmediğinin anlaşılması kayda değerliliği etkilemez.

Sadece bir olay için dikkate değer insanlar

Sadece bir olayla bağlantılı olarak bilinen kişilerin genellikle onlar hakkında yazılmış bir maddesi olmamalıdır. Olay kayda değer ise, genellikle olay hakkında bir madde yazılmalıdır.

Gelecekteki olaylar

Ana madde: Vikipedi kahin değildir.

Gelecekte beklenen olaylar ile ilgili maddeler yalnızca olayın kayda değer olması ve gerçekleşmesi neredeyse kesin olması durumunda açılmalıdır. Tarihler, etkinlik gerçekleşene kadar kesin değildir, kayda değer etkinlikler bile büyük bir olay nedeniyle son dakikada iptal edilebilir veya ertelenebilir. Olay için hazırlık henüz başlamadıysa, bununla ilgili spekülasyonlar iyi belgelenmelidir. Bu tür maddeler, olay hakkında doğrulanabilir ve özgün araştırma yoksa oluşturulmamalıdır.

Son dakika olayları

Madde oluşturmak için acele etmeyin

Önemi daha net görülene kadar bir son dakika olayı hakkında madde oluşturulması ertelenebilir. Erken yapılmış haberler perspektiften yoksun olup olgusal hatalar içerebilir. Mümkünse olay hakkında öncelikle ilgili mevcut bir madde içinde bir bölüm oluşturulmalı, olay ayrı bir madde oluşturulacak kadar kayda değer olduğu değerlendirildiğinde taşınarak yeni bir madde oluşturulması önerilmektedir.

Son dakika olaylarıyla ilgili açılan birçok madde kayda değerlik yönergelerini karşılayacağı beklentisiyle oluşturulur. Bu beklenti yanlış olabilir. Medya tarafından başta büyük olarak gösterilen birçok olay, hızla meydana geldiği gün sadece bir dipnot haline gelir. Örneğin, Ocak 2009'da bir adamın George W. Bush'a suikast düzenlemek için Washington'a gitmeyi planladığı bildirildi. Birkaç gün sonra böyle bir planı olmadığı, olayın rutin bir tutuklamadan başka bir şey olmadığı ortaya çıktı. Bununla birlikte, 2004 Hint Okyanusu depremi, Benazir Butto Suikastı veya Michael Jackson'ın ölümü gibi geniş çapta büyük ve beklenmedik veya benzeri görülmemiş olaylarla ilgili maddeler, olayın meydana geldiği gün oluşturulduğunda bile kayda değerlikleri konusunda fikir birliği oluşacaktır.

Son dakika olayları yaşanan gelişmelerle hızlı bir değişim gösterebilir ve gelen ilk haberler güvenilir olmayabilir. Bu tarz maddeler güvenilir kaynaklarla desteklenene kadar Şablon:Güncel eklenmesi önerilmektedir.

Maddeleri silmek için acele etmeyin

Son dakika olayları ile ilgili oluşturulan maddeler genellikle hızla silinmeye aday gösterilir. Olaylar hala sıcakken SAS tartışmaları, nadiren silme konusunda fikir birliğine varır. İlgili silme tartışmasından kaçınmak için adaylığın birkaç gün ertelenmesi ve olayın kayda değerliğinin daha net görülmesi için zaman tanınması önerilir.