İçeriğe atla

Vikipedi:Adlandırma kuralları (kişiler)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Vikipedi:ADKK sayfasından yönlendirildi)
Adlandırma kuralları
Konulara göre

Vikipedi'de adlandırma kurallarının temel aldığı ilkeler oldukça basittir: bir maddenin adı ilgili "kişinin ya da nesnenin başka kişi ya da nesnelerle karıştırılmasına neden olmayacak en yaygın adı" olmalıdır.

Vikipedi madde adlandırma kuralları şu iki ilkeye dayanır:

  1. En yaygın ya da kolay tanınan ad.
  2. Başka makalelerin başlıklarıyla karıştırılmayacak kadar kesin.

Yukarıdakilere ek birkaç genel ve özel yönerge daha var:

  1. Başka adlarla karıştırılmasının olası olduğu durumlar dışında sıfat ("Sultan", "Aziz", "Dr.", "(gemi)", gibi) eklenmemeli. Eklenmesi gerekiyorsa da bunun olabilecek en basit ve en tarafsız sıfat olmasına dikkat edilmeli.
  2. Türkçe ya da Türkçeleştirilmiş olmalı.
  3. Hakaret ve küfür içermemeli.

Bu ilke ve yönergeler kişiler için madde başlıkları genelde şu biçimi alır:

<Ad> <Soyad> (örneğin: Müslüm Gürses, Çiğdem Kağıtçıbaşı, gibi)

Yönergenin devamında bu biçimin aşikar olmadığı ya da başka nedenlerle kullanılamadığı durumlarda ne yapılması gerektiği anlatılmakta.

Yönergenin kapsamı

[kaynağı değiştir]

Yönerge genelde tek kişiye adanmış maddelerin nasıl adlandırılması gerektiğinde işaret eder. Bunun yanında aynı adla anılan birden fazla kişi ya da aynı kişiye adanmış birden fazla maddenin olduğu durumlar için istisnalar bölümü var.

Bu yönergenin kapsamına girmeyenler:

  • Her ne şekilde olursa olsun İnsan toplulukları kapsam dışıdır: bu konuda daha fazla bilgi için Vikipedi:Adlandırma kuralları#Organizasyonlar (siyasi partiler gibi) maddesine bakınız.
  • Kişilerin adlarıyla anılan varlıklar: Saint Pierre Kilisesi, Ayasofya, ve saire. Bu tür maddelerin adlandırılması başka yönergelerin kapsamına girer.
  • Kurgu kahramanlar: bir maddenin "En Kahraman Rıdvan" mı, "Kahraman Rıdvan" mı yoksa "Rıdvan (çizgi roman)" olarak mı adlandırılacağı bu yönerge tarafından düzenlenmemekte; öte yandan Bülent Arabacıoğlu makalesi yönergenin kapsamına girer. Bahis konusu kişinin kurgusal olup olmadığının belirsiz olduğu durumlarda, ya kurgusal ve gerçek kişiler için ayrı maddelerin yazılması (örneğin: Kara Murat ve Fatih'in Fedaisi) ya da en yaygın adın madde başlığı olarak kullanılması (örneğin: Haşhaşin).
  • Tanrı, tanrılar ve tanrısal varlıklar: bu tür adlar kültüre özel yönergeler tarafından düzenlenemiyorsa her durum ayrı ayrı değerlendirilir. Örneğin İmparator Augustus antik Romalılar için kutsal bir varlıktı. Adlandırılma da "antik Roma adları"nı düzenleyen yönerge tarafından belirlenmeli. Öte yandan Herkül, Hercules ya da Heracles adlarından hangisinin doğru olduğunu anik çağlarla ilgilenen vikiprojelere bırakmak güncel adlandırma kurallarını izlemekten daha doğru bir yaklaşım olur.
  • Yönlendirme için bkz. Vikipedi:Yönlendirme, Anlam ayrım için bkz Vikipedi:Anlam ayrım.
  • Krallar ve soylular:

"<Ad> <Soyad>" biçiminin mümkün olmadığı durumlar

[kaynağı değiştir]

"<Ad> <Soyad>" biçimine uymayan durumlarla sıklıkla karşılaşırız. Dünyada yaşamış ve yaşamakta olan insanların çoğunun adı bu kuralla bağdaşmaz. Önemli bir kısmı bu açıdan büyük sorun yaratmasa da Türkçe abeceyle nasıl yazılacağı sorun olabilir: bu özel durumlar ait oldukları dillerin yazım kurallarını düzenleyen yönergelerin kapsamına girerler.

Aşağıda "<Ad> <Soyad>" biçimine uymayan adlar için öneriler var. Çoğunun yaklaşımı önce bariz bir örnek verip, ardından bunun anlam ayrımına ihtiyaç duyacağı varsayılarak alternatif öneriler getirilir.

Tek ad

[kaynağı değiştir]

Bazen, tarihi kişilikleri tanımlamak için tek ad yeterlı olabilir.

Örneğin: Aristo, Biruni, Hızır, Alparslan, İsa, ...

Yakın geçmişe ait örnekler de var (Uzak Doğu ve Güneydoğu Asya'dan): Sukarno ve Suharto (Endonezya); Hirohito (Japon)

Hiçbir yanlış anlamaya yol açmasa da sadece soyadının madde başlığı olarak kullanılması tavsiye edilmemekte. Ünlü soyadlar yönlendirme amaçlı olarak kullanılmalıdır: örneğin Ludwig van Beethoven madde başlığı olurken Van Beethoven bu sayfaya yönlendirme için kullanılmalı. Beethoven ise aynı adlı Beethoven (film) ile karıştırılabilir.

Tek adın kullanımı İstisnai durumlarda tercih bile edilebilir. Örneğin Tacitus (yazar) nadiren aynı adı taşıyan imparatorla karıştırılır; çoğu kez de işe yaramaz, for example Nazım, Yunus, ...

Adlar ve kısaltmalar

[kaynağı değiştir]

Örnekler: M. Kemal Öke, Yahya Kemal Beyatlı, Y. K. Karaosmanoğlu

Kısaltma halinde kullanılan adlarda (eğer adın en sık kullanılan biçimi bu ise) her kısaltma harfini bir nokta takip eder ve her noktanın ardından bir boşluk bırakılmalıdır. Madde başlıklarında noktalama işaretlerinin kullanılması genellikle tavsiye edilmez: Ad Soyad biçimi kısaltmalı biçim kadar yaygınsa tercih edilmelidir.

Adın tamamının ya da soyadının kısaltma olarak kullanılması (ya da yukarıda önerildiği gibi nokta ve boşluklar kullanılmadan yazılması) ancak söz konusu adın genel kabul gören biçimi ise ya da kişinin rumuzu ise mümkün olabilir.

İngilizce Vikipedi kurallarına göre ikinci adlar ancak karışıklığa yol açmamak için kullanılmalı. Öte yandan Türkçe adlar biçim ve anlam olarak batı kültürüyle birebir örtüşmez. Bu nedenle ikinci adların kullanımı konusunda kısıtlama getirmek gerekli değildir. Bilhassa Cumhuriyet'in ilk yıllarında yaşamış, Soyadı Yasasının yürürlüğe girmesinin ardından Osmanlı dönemindeki <Ad> <Baba Ön Adı> biçimi tamamen terkedilmemiş ve soyadlar sona eklenmiştir. Bu nedenle o döneme ait ünlülerin neredeyse tamamının ikinci adları ihmal edilebilir adlar değildir. Bu durum daha geniş bir alt başlık altında işlenebilir.

Batı kültürüyle örtüşmeyen bir başka durum da bazı adların birlikte tek ad gibi kullanılıyor olmasıdır: Mehmet Ali, Halil İbrahim vs.

İki soyadla anılanlar - kızlık soyadı ve/veya eşin soyadı?

[kaynağı değiştir]

Türkiye'de ve bazı batılı kültürlerde çifte soyadın kullanılması mümkündür. Bu annenin soyadının, eşin adının ya da soyadının eklenmesiyle ortaya çıkan bir durumdur:

Benzer şekilde, kadınların kendi soyadlarını terkederek eşlerinin soyadlarını almaları daha sık rastlanan bir durumdur:

Bu durumların hepsinde: Kişinin en yaygın adını kullanma temel ilkesini uygulayın. Aşağıda, aynı döneme ve bölgeye ait, adları birbirinin aksi biçimlere sahip insanlardan örnekler vermeye çalıştık:

  • Josep Puig i Cadafalch, iken: Antoni Gaudí (Antoni Gaudí i Cornet değil, annesinin soyadının eklen(me)mesi: Bahsi geçen mimarın en yaygın adında annesinin soyadı anılmamakta)
  • Virginia Woolf, iken: Vita Sackville-West (eşinin soyadıyla "Vita Nicolson" olarak anılmıyor - İngiliz soylu sınıfının kuralları evlilikten sonra dahi soyadını korumasına olanak verdi. Evlendikten sonra dahi yayınlarının çoğunda bu ad kullanıldı.)

Anlam ayrımı amacıyla annenin soyadının eklenmesi, soyadının eşin soyadıyla değiştirilmesi ancak istisnai durumlarda uygulanmalıdır. Öte yandan: Josep Puig i Cadafalch (mimar) ve Josep Puig i Boix (siyasetçi ve yenilenebilir enerji kaynaklarının savunucusu). Her ikisinin adlarının sonunda annelerinin soyadı var. Burada amaç karışıklığı engellemek değil, sadece normu uygulamak.

"Adın yöreyle anıldığı durumlar"

[kaynağı değiştir]

İngilizce Vikipedi genellikle soyadlarıyla pek anılmayan hükümdarlar için kullanılır diyor. Öte yandan ortadoğu ve asya kültürlerinde çok sayıda tarihi kişilik için kullanılagelen bir biçimdir: Celaleddin-i Rumi, Kaşgarlı Mahmut, Nasıralı İsa ve saire. Bu biçimi sadece ad soyad biçiminden daha yaygın olduğu durumlarda kullanmaya özen gösterilmeli. Kişinin birden fazla yöre adıyla anıldığı durumlarda yine en yaygın biçimi tercih edin.

Örnek: Jeanne of Flanders ve Jeanne of Constantinople aynı kişi için kullanılan iki ayrı ad. İlki ikincisinden daha meşhur olduğundan madde başlığı olarak tercih edilmiştir.

Sıra ifade eden sayılar

[kaynağı değiştir]

Örnekler:

  • Sayıların addan sonra yazılması doğru değildir Henry VIII. gibi...

Anlam ayrımı: Adın sayı ile birlikte yazılması sadece daha yaygın biçim olduğu durumlarda tercih edilmelidir.

Lakap, mahlas ve gayri resmi soyadların kullanımı

[kaynağı değiştir]

Madde başlığı olarak (kulağa garip gelse de) kişinin en yaygın adı kullanılmalıdır: Fuzuli. Mehmet bin Süleyman edebi çevreler için dahi bir şey ifade etmeyecektir. Önemli bir ilkeyi hatırlamakta yarar var: Özgün çalışmalar dikkate alınmamalı. Bir diğer deyişle sadece doğrulanabilir ve yaygın şekilde bilinen gerçekleri kullanmak.

Kişilerin birden fazla adla eser yayımlamış oldukları durumlarda adlar arasından en yaygın olanı seçilmelidir.

Örnekler:

Ancak, sırf anlam ayrımı yapmak için yaygın kullanılandan başka bir ad seçilmemeli.

Parantez içine alınmayan sıfatlar

[kaynağı değiştir]

Örnek: Mehmet Ali Paşa, Mısır Hidivi

Öte yandan başlıkta noktalama işareti kullanmamaya olabildiğince özen gösterilmeli. Madde adları daha çok bilgiye ulaştıracak etiketler olarak görülmeli, kişinin diğer zorunlu olmadıkça sıfatları madde başlığı yerine makale içinde kullanılmalı. Tarafsız bakış açısı politikasıyla da uyumlu bu uygulama kategori, liste gibi sınıflandırma yöntemleri ile desteklenmeli.

Hz., Saint, Aziz gibi sıfatları sadece anlam karışıklığını ortadan kaldıracak en etkin çözüm olduğu zaman kullanmalı:[1]

Aynı şekilde, "Kral", "Kraliçe", "Mübarek", "Doktor" vs. türü sıfatların ilk sözcük olarak kullanımından kaçınılmalı. Sadece yönlendirme ya da anlam ayrım amacıyla kullanılmalılar. Örneğin en:John Forrest (friar) (John Forrest (peder)) en:Blessed John Forrest'a (Mübarek John Forrest) yeğlenmeli, ikincisi yönlendirme sayfasının adı olmalı. Bu, ilke olmaktan çok pratik uygulamadır. Temel ilke "karışıklığa neden olmayacak en yaygın ad"ın kullanımıdır:

Eğer sıfat içeriğin olduğu sayfanın başlığında kullanılıyorsa asla kısaltılmamalı: "St." ya da "St" yerine "Saint" kullanılmalı. Yönlendirme sayfalarında kısaltma kullanılabilir: en:Dr. Livingstone yönlendirmesi David Livingstone maddesi için uygun bir başlıktır.

Parantez içine alınan sıfatlar

[kaynağı değiştir]

Örneğin:

Parantez içine alınan sıfatların standartlaştırılması mümkündür. : "(müzisyen)", "(politikacı)", ve saire. Kısaltmalardan, büyük harflerden, sayılardan kaçınmaya çalışın. Kişiyle ilgili en uygun "tek" sıfatı yazın.

Bazen biraz daha yaratıcı olmak gerekebilir: örneğin, "Engelbert Humperdinck (müzisyen)" adı hala iki kişiye işaret ediyor olabilir:

Diğer maddeler: Bu tür anlam ayrımlarından kaçınmaya çalışın. Daha doğal görünecek anlam ayrımlarını tercih edin. Çıkmaza girdiğinizdeyse takip etmeniz gereken biçim bu olmalı.

Özel durumlar

[kaynağı değiştir]

Aynı sayfada aynı adlı birkaç kişiyi anan maddeler

[kaynağı değiştir]

"<Ad> <Soyad>" biçimi

[kaynağı değiştir]

En yaygın bilinen adları "Ad Soyad" biçimiyle anılan birden fazla insan varsa, aynı sayfada bahsetmektensen anlam ayrım sayfası yaratmak daha doğru bir uygulamadır.

İstisnai durumlar:

  • en:Julia Caesaris maddesinde aynı adlı altı kişiden bahsedilir. Zaman içinde anlam ayrım sayfası yaratılabilir. Mart 2006 itibarıyla sayfa summary style biçimindedir.
  • en:Nicci French birlikte çalışan iki yazarın mahlasıdır. Aynı sayfada anlatılmalarının bir mahzuru yok. Benzer bir örnek: en:Ellery Queen.

Sadece soyadı

[kaynağı değiştir]

Örneğin: en:Peruzzi, ünü bireylerininkini aşan ailelerde madde başlığı aile adı olurken üyeleri için ayrı ayrı maddeler yaratılabilir.

Daha fazla bilgi için en:Wikipedia:Adlandırma kuralları (kimlik) yönergesine bakınız.

Soyadının birbirleriyle doğrudan ilişkisi olmayan bir grup tarafından paylaşıldığı durumlarda soyadıyla ilgili bilgi verip anlam ayrım sayfası yaratmak en doğrusudur. Bkz: en:Katz

Sadece adı

[kaynağı değiştir]

Örneğin: en:Peter

En doğru uygulama anlam ayrım sayfası yaratmaktır. Adın etimolojisinin eklendiği tanıtıcı kısa bir paragraf ayrı ayrı tanım, anlam ayrım sayfaları yaratmaya yeğdir: en:John (name) ve en:John - Bu durumda en:John (disambiguation) ikinci sayfaya işaret eder sadece. en:Jean adınınsa sadece anlam ayrım sayfası vardır. Öte yandan giriş kısmı etimolojisi için en:John (name) sayfasına bağlantı verir.

Aynı kişi hakkında birden fazla madde yazımı

[kaynağı değiştir]

Genelde kişinin hayatıyla ilgili en önemli bilgilerli 30-32K boyutunda bir sayfayla anlatmak mümkün. Daha çok bilgi vermenin gerektiği durumlarda büyük bir sayfa oluşturmaktansa maddeyi farklı sayfalara bölmek daha doğru olacaktır. en:Isaac Newton maddesinin yapısı takip edilebilir: Maddeyi alt başlıklara bölün. Her alt başlık hayatının farklı bir dönemini içersin. Bu tür sayfalara {{Madde|<alt-madde adı>}} biçiminde bağlantılar verilebilir. Daha fazla bilgi için en:Wikipedia:Summary style sayfasına bakınız.

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Vikipedi:Adlandırma_kuralları_(kişiler)&oldid=25428138" sayfasından alınmıştır