İçeriğe atla

Venezuela

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Venezuella sayfasından yönlendirildi)
Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti
República Bolivariana de Venezuela (İspanyolca)
Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti bayrağı
Bayrak
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Slogan
Dios y Federación  (İspanyolca)
"Tanrı ve Federasyon"
Millî marş
Gloria al Bravo Pueblo  (İspanyolca)
Şan olsun cesur halka
Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Caracas
10°30′K 66°58′B / 10.500°K 66.967°B / 10.500; -66.967
Resmî dil(ler)İspanyolca
Etnik gruplar
Venezuela Kızılderilileri
DemonimVenezuelalı
HükûmetFederal başkanlık cumhuriyeti
• Devlet Başkanı
Nicolás Maduro (kısmen tanınan)
Juan Guaidó (kısmen tanınan)
• Geçici Devlet Başkanı Yardımcısı
Jorge Arreaza
Yasama organıUlusal Meclis
Tarihçe 
• İspanya'dan
5 Temmuz 1811
13 Ocak 1830
• Tanınma
30 Mart 1845
Yüzölçümü
• Toplam
916.445 km2 (33.)
• Su (%)
0,32[3]
Nüfus
• 2018 tahminî
28.887.118 (45..)
• 2019 sayımı
32.050.085
• Yoğunluk
30,2/km2 (181.)
GSYİH (SAGP)2019 tahminî
• Toplam
204,291 milyar $[1]
• Kişi başına
7.344 $[1]
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
48,610 milyar $[1] (86.)
• Kişi başına
1.739 $[1] (146.)
Gini (2013[2])44.8
orta
İGE (2019)0.711[3]
yüksek · 113.
Para birimiVenezuela bolivarı[4] (VEF)
Zaman dilimi-04.00
Trafik akışısağ
Telefon kodu+58
İnternet alan adı.ve
^ The "Bolivarian Republic of Venezuela" has been the full official title since the adoption of the new Constitution of 1999, when the state was renamed in honor of Simón Bolívar.
^ The Constitution also recognizes all indigenous languages spoken in the country.
^ Area totals include only Venezuelan-administered territory.
^ On 1 January 2008 a new bolivar, the bolívar fuerte (ISO 4217 code VEF), worth 1,000 VEB, was introduced.

Venezuela, resmî adıyla Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti,[4] Güney Amerika'nın kuzey kıyısında yer alan bir ülkedir. Kuzeyde Karayip Denizi, doğuda Guyana, güneyde Brezilya ve batıda Kolombiya ile çevrilidir. Venezuela hükûmeti Guyana'nın üçte ikisini oluşturan Guayana Esequiba bölgesinde hak iddia etmektedir.[5] Karayip Denizi'nde birçok ada ve adacığa sahiptir. Ayrıca Küçük Antiller adaları olan Hollanda Krallığı'na bağlı Aruba ve Curaçao ülkeleri, Hollanda'ya bağlı Bonaire ile Trinidad ve Tobago ada devletçikleri de Venezuela açıklarında bulunur. Yüzölçümü 916,445 km2, nüfusu yaklaşık 28 milyondur.[6] Başkenti ve en büyük metropolü Caracas'tır.

Venezuela 23 eyalet ve Başkent Bölgesi ile adaları içeren federal bağımlılıklardan oluşan ve başkanlık sistemi ile yönetilen bir federal cumhuriyettir. Venezuelalıların büyük çoğunluğu ülkenin kuzeyindeki büyük şehirlerde yaşamaktadır, bu da Venezuela'yı Latin Amerika'da şehirleşme oranının en yüksek olduğu ülkelerden biri yapmaktadır.[7][8]

Venezuela toprakları yerli halkların direnişine rağmen 1522'de İspanya tarafından sömürgeleştirildi. 1811'de İspanya'dan bağımsızlık ilan eden ilk bölge oldu. Bir süre Kolombiya Cumhuriyeti'nin (Büyük Kolombiya) bir parçası olarak kaldıktan sonra 1830'da ayrılarak tam bağımsız bir ülke oldu. 19. yüzyılda otokrat yönetimler ve siyasi kargaşa ile çalkalanan ülke 20. yüzyıl ortalarına kadar askeri diktatörlüklerce yönetildi. 1958'den itibaren hükûmetler demokratik yollarla göreve geldiler, bulunduğu bölge düşünüldüğünde Venezuela bir istisnaydı. Bu dönem ayrıca ülkeye ekonomik refah getirdi. 1980'li ve 90'lı yıllarda yaşanan ekonomik krizler ülkede siyasi krizlere ve toplumsal kargaşaya neden oldu. 1989 Caracazo olayları, 1992'deki iki darbe girişimi ve 1993'te dönemin başkanının zimmete para geçirme suçundan görevden alınması dönemin önemli olaylarıdır. Halkın siyasi partilere güvenini yitirmesi, 1998 başkanlık seçimi ve sonucunda 1999'da Kurucu Meclisin yeni bir anayasa yapmasıyla başlayan Bolivarcı Devrim'e yol açtı. Hükûmet artan petrol fiyatlarından yararlanarak[9] popülist sosyal destek programları başlattı. Yeni rejimin ilk yıllarında devletin sosyal harcamaları geçici olarak arttı,[10] ekonomik eşitsizlik ve yoksulluk azaldı.[15] 2013 başkanlık seçimi oldukça tartışmalı geçti ve ülke çapında protestolar patlak verdi. Bu kriz günümüzde hâlen devam etmekte olan Venezuela krizinin tetikleyicilerinden oldu.[16]

Venezuela gelişmekte olan bir ülkedir ve İnsani Gelişme Endeksi'nde 113. sırada yer alır. Dünyanın bilinen en büyük petrol rezervlerine sahiptir ve önde gelen petrol ihracatçılarından biridir. Önceleri ülkenin ana ihracat kalemini kahve ve kakao gibi işlenmemiş tarım ürünleri oluşturuyorken petrol kısa sürede liderliği ele almış ve devlet gelirlerinin büyük bölümünü oluşturmuştur. Venezuela ekonomisinin çöküşünün ana sorumlusu görevdeki hükûmetin hesapsız ve kötü yönetimidir.[17][18] Ülke rekor düzeyde hiperenflasyon,[19][20] temel ihtiyaç ürünlerinde kıtlık,[21] işsizlik,[22] yoksulluk,[23] hastalıklar, çocuk ölümleri, yetersiz beslenme, suç ve yolsuzluk sorunlarıyla boğuşmaktadır. Bu sorunlar üç milyondan fazla Venezuelalının ülkeyi terk ettiği bir mülteci krizini ortaya çıkarmıştır.[24] 2017'de Venezuela kredi derecelendirme kuruluşları tarafından temerrüt (borcu zamanında ödeyememe durumu) ilan edildi.[25][26] Ülkedeki kriz sebebiyle işkence, keyfi hapis, yargısız infazlar ve insan hakları savunucularına saldırılar da dahil olmak üzere birçok insan hakkı ihlalinin gerçekleştiği ülkenin insan hakları karnesi gün geçtikçe kötüleşmektedir. Venezuela BM, OAS, UNASUR, ALBA, Mercosur, ALADI ve OEI üyesidir.

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Venezuela tarihi

İspanyolların Güney Amerika'da ilk sürekli yerleşimlerinden biridir. Başarısız birkaç ayaklanmadan sonra ülke, sonunda İspanya'dan bağımsızlığını ünlü Simón Bolívar önderliğinde 1821'de kazanmıştır. Bağımsızlığının ilk yıllarında şimdiki Kolombiya, Panama ile Ekvador'la birlikte Büyük Kolombiya'nın bir parçasını oluşturan Venezuela, 1830 yılında bu birlikten ayrılmıştır.

Venezuela'nın yakın tarihinde 19. yüzyılın tümü ile 20. yüzyıl başları siyasal çalkantılar, diktatörlükler ve devrimlerle doludur. Siyasi yaşama baktığımızda 1948'de Acción Democratica (Demokrasi Hareketi) partisinin lideri Rómulo Gallego'nun iktidarına son veren Marcos Pérez Jiménez'ün diktatörlüğü 10 yıl sürmüştür. Daha sonra 1958'de uzun yıllar egemen olacak sistemin başlangıcı sayılan Punto Fijo anlaşması büyük politik partiler arasında imzalandı. Aralık 1958'deki seçimleri Rómulo Betancourt kazanmıştır. Bu tarihten sonra iktidarın merkez sol parti Acción Democratica (AD) ve sosyal-Hristiyan eğilimli parti COPEI arasında gidip geldiği bir süreç görülür. Punto Fijo sürecinin o dönem diğer Latin Amerika ülkelerine demokrasiye geçişin nasıl olması gerektiğine dair önemli bir model olarak gösterildiğini belirtmektedir.

Fernando Casado Gutiérrez, ülkenin politik hayatını bir takım dönemlere ayırır: 1958-1968 arasında demokratik sistem kurulmuş ve kurumsallaştırılmış; 1988'e kadar iki partili bir sistem yürümüş ve 1989-1998 arasında ise sistem zayıflamış ve krize girmiştir. Bir görüşe göre, mevcut partilerin seçim başarısına odaklanmış olmasının ve ideolojilerinin birbirinden farksız hale gelmesinin sisteme olan güvenin azalmasında önemli payı olmuştur. Gözlemciler özellikle 1980'lerden itibaren var olan sistemi “Partidokrasi” olarak tanımlarlar ve bu dönemde iki partinin (AD ve COPEI) ülkede yeni açılımların oluşmasını tıkadıklarını söylemektedirler.

Venezuela'nın bağımsızlığını simgeleyen bir resim.

Caracazo 1989'da IMF'nin yapısal uyum programları uygulanmaya konulmasına tepki olarak ortaya çıkan olaylara verilen isimdir. Bu politikalar faiz oranlarının serbest bırakılması, kamu hizmetlerine uygulanan vergilerin arttırılması, ithalat vergilerinin büyük ölçüde kaldırılması, bütçe açığında %4 oranında indirime gidilmesi ve yabancı firmalara kârlarının tamamını ülkelerine aktarabilmesi gibi yeni-liberal politikaları içermiştir. Oluşan tabloda ise enflasyonun %80,7'lere ulaşması, işsizliğin %14'e yükselmesi ve halkın %80,42'sinin fakirlik içinde yaşaması gibi sıkıntılar ortaya çıkmıştır. İktidardaki AD'nin lideri Calos Andrés Perez'in politikalarına tepki için sokaklara dökülen resmî olmayan rakamlara göre yaklaşık 3000 kişi hükûmet güçleri tarafından öldürülmüştür ve bu olaylar huzur içinde yaşayan ülke açısından çok önemli bir kırılma olmuştur.

1980'lerde Hugo Chávez profesyonel bir askerdir ve 1982'de arkadaşlarıyla birlikte Movimiento Bolivariano Revolucíonario 200 (Bolivarcı Devrimci Hareket - MBR 200) isimli gizli ve kendisine yakın genç subayları örgütlemeyi amaçlayan bir yapı kurmuşlardır. Bu hareket 4 Şubat 1992'de Chavez ve arkadaşlarının darbe girişimiyle birlikte kamuoyu tarafından tanınmıştır. Bu darbe girişiminin yeni-liberal politikaların uygulanmasına tepki olarak ayaklanan halkın hükûmet tarafından sert bir şekilde bastırıldığı Caracazo olaylarına tepki olarak doğduğu belirtilmiştir. Darbe sonuç olarak başarısız olmuş, Chavez hapse düşmüş ama kamuoyu Chavez'i tanıma fırsat bulmuştur. Chavez teslim olduktan sonra diğer isyancılara teslim olmaları için çağrı yapması için televizyonda bir dakika konuşmasına izin verilmesini istemiştir ve kendine verilen sürede “yeni olanakların ortaya çıkacağını ve ülkenin daha iyi bir geleceğe doğru ilerleyeceğini” belirterek isyanı sonlandırdıklarını açıklamıştır.

1993'te başkan Perez kamu fonlarını kötü yönde kullandığı için görevden alınmıştır ve 1994'te yeni kurulmuş merkez sağ parti Convergencia'nın lideri Rafael Caldera MAS adında küçük sol partinin de desteğiyle başkan seçilmiştir. MBR 200 bu seçimleri boykot etme çağrısı yapmıştır. Caldera yoksul halkın sevgisini kazanmış olan Chávez'i serbest bırakmıştır.

Daha sonra, 1998 başkanlık seçimlerine yeni kurulan "Beşinci Cumhuriyet Devinimi" adlı partiyle katılan Chávez, oyların yüzde 56'sını alarak başkan seçilmiştir. 1999 yılında bu partinin girişimleriyle yeni anayasa hazırlanmış ve halk oylamasıyla kabul edilmiştir. 2000 yılında oyların %59'unu alarak yeniden başkan seçilen Chávez'e meclis Kasım 2000'de bir yıl boyunca ülkeyi kararname ile yönetme yetkisi vermiştir. Bu bir yıl içerisinde Chávez'in özellikle tarım ile petrol alanlarında büyük düzenlemeler içeren 49 kararname çıkarması, ülkedeki o ana kadar egemen olan güçler arasında tedirginlik yaratmış ve düzenlemelerin dirençle karşılaşmasına ve kutuplaşmalara yol açmıştır. 2001'in Aralık ayında ülkenin büyük işveren ve işçi sendikaları genel işi bırakma eylemi girişiminde bulunmuşlardır. 2002'de ordu ile sivil toplumun bazı öğeleri Chávez'i darbe ile başkanlıktan düşürmüşler, ancak Chávez halk ve ordu desteği ile 48 saat içerisinde görevine geri getirilmiştir. Venezuela petrolünün en büyük alıcısı olan ABD'nin başarısız darbedeki rolü tartışılmış ama kanıtlanmamıştır. 15 Ağustos 2004'te yapılan halkoylamasını Chávez oyların %58'ini alarak kazanmıştır. Ülkedeki Chávez karşıtı güçler halk oylamasında yolsuzluklar olduğunu öne sürmüşlerse de, oylamanın geçerliliği Amerika Devletler Örgütü ile ABD'deki Carter Kurumunca onaylanmıştır.

Venezuela Güney Amerika Uluslar Topluluğu'nun bir üyesidir.

Asya ekonomik krizinin de etkisiyle sosyo-ekonomik sıkıntıların iyice derinleştiği 1998 yılında Chavez iktidarı başladı. Bu dönemde, iyice fakirleşen halkın refah seviyesini yükseltmek için yeniden dağıtımcı bir politika benimsendi. Bu yeniden dağıtımın en önemli kamusal kaynağı ise milli petrol şirketi olan PDSVA'nın (Petróleos de Venezuela, S.A.) gelirleriydi. Ancak bu aşırı harcamalar ülkede yüksek enflasyon rakamlarına neden oldu. Buna ek olarak, 2008 yılındaki ekonomik krizin yol açtığı petrol fiyatlarındaki düşüş ülkedeki ekonomik çakılmayı hızlandırdı. Ayrıca, petrol ihracatı dışında diğer ekonomik alanlara önem verilmemesi ülke içinde mal üretimi ve tedarikinde çok büyük sıkıntılara yol açtı. Bunun sonucunda, 2010'lardan itibaren ülkede kıtlık baş göstermeye başladı.

2012 yılında mevcut devlet başkanı Hugo Chávez kansere yakalandı ve Dışişleri Bakanı Nicolás Maduro'yu halefi seçti. 5 Mart 2013'te de görevinden ayrıldı. Halef Maduro'nun geçici başkanlığında seçime gidildi ve Maduro oyların yüzde 50.62'sini alarak uluslararası gözlemcilerin varlığına rağmen seçimleri kazandı. Muhalefet seçim sonuçlarının hileli olduğunu öne sürdü ve ülke genelinde yolsuzluk ve yoksulluk karşıtı protestolar başladı. Ancak Venezuela Yüksek Mahkemesi (Tribunal Supremo de Justicia) seçim sonuçlarını geçerli saydı ve Maduro'nun başkanlığını onayladı. Bu kararın ardından ülke genelindeki protestoların yoğunluğu ve buna paralel olarak Maduro yönetiminin şiddeti arttı.[1]

Maduro iktidarında da Chavez'in ikinci döneminde olduğu gibi ülke refahındaki düşüş hızla devam etti. Ekonomideki küçülme yüzde 50'yi geçti.[2] Bunun yanında yıllık enflasyon rakamları yüzde on binlere yükseldi. Bu gelişmelerin sonucunda, 2015 yılındaki Milletvekili seçimlerinde muhalefet önemli bir seçim zaferi kazandı ve meclis çoğunluğunu elde etti. Ertesi sene muhalefetin çoğunlukta olduğu Ulusal Meclis (Asamblea Nacional), Maduro'nun görevden alınması (recall) ve bundan sonraki başkanların görev sürelerinin kısaltılması için referandum çağrısında bulundu. Ancak bu çağrı, Ulusal Seçim Konseyi (Consejo Nacional Electoral) tarafından durduruldu. İptal kararının ardından milyonlarca insan gösterilere başladı ve yüzlerce kişi hayatını kaybetti.

Ulusal Meclis seçildiğinden itibaren yasama faaliyetleri açısından Maduro'ya karşı kilitleyici konumuna geçti. Meclisin bu tavrı nedeniyle Maduro yanlısı olan Yüksek Mahkeme, 29 Mart 2017'de Meclisin yasama yetkisini elinden aldı ve bu yetkileri kendisinin kullanacağını açıkladı.[3] Ayrıca çoğunluğu muhalefet olan milletvekillerinin dokunulmazlığını kaldırdı. Yüksek Mahkeme'nin bu tavrı başını ABD'nin çektiği Amerikan Devletler örgütü (OAS) tarafından darbe olarak nitelendirildi.[4]

1 Mayıs 2017'ye gelindiğinde yasama tarafından eli kolu bağlanan Maduro, 1999 Anayasa'nın değiştirilmesi için çağrıda bulundu. Öneri ulusal meclise alternatif paralel bir meclisin kurulması anlamına gelmekteydi. 30 Ağustos 2017'de yapılan ve muhalefetin boykot ettiği seçimler sonucunda bir Ulusal Kurucu Meclis (Asamblea Nacional Constituyente) oluşturuldu. Yeni meclis ulusal meclisin yerine yasama faaliyetinde bulunmaya başladı.

Mayıs 2018'de Maduro yeniden seçildi, fakat uluslararası gözlemciler ve muhalefet tarafından birçok usulsüzlük tespit edildi. Küba, Çin, Rusya, Türkiye ve İran Maduro'yu meşru başkan olarak tanırken; Brezilya, Arjantin, ABD, Almanya, Fransa gibi birçok ülkeyse seçim sonucunu tanımadıklarını duyurdu. Bunun yanı sıra, bazı ülkeler Venezuela'yla olan diplomatik ilişkilerini keserken, bazıları da Maduro'nun görevi bırakmasını istedi[5]. Uluslararası örgütlerden ilk tepkiyse 2017 yılında Venezuela'daki krizi barışçıl bir şekilde çözmek için Latin Amerika ülkeleri tarafından oluşturulan Lima grubundan geldi. Hemen ardından Ocak 2019'da ise Amerikan Devletleri Örgütü Daimi Konseyi (OAS), Maduro'nun yeni döneminin meşruiyetini tanımama kararı aldı.[6] AB Parlamentosu da 31 Ocak'ta Juan Guaidó'nun Venezuela Cumhuriyeti'nin meşru geçici başkanı olarak tanınmasını çoğunlukla onayladı. Buna karşın Birleşmiş Milletler Maduro hükûmetini Venezuela'nın tek meşru temsilcisi olarak kabul etti.[7]

5 Ocak 2019'da Maduro karşıtlarının çoğunlukta olduğu Venezula Ulusal Meclisi, Maduro'nun başkanlık makamını gasp ettiğini ve başkanlık makamının boş olduğunu deklare etti. Bunun ardından, 1999 Venezuela Anayasası'nın 233 maddesine dayanarak Meclis Başkanı Juan Guaidó'yu geçici başkan ilan etti. Bu maddeye göre Meclis başkanı başkanın olmadığı çeşitli durumlarda geçici başkan olarak ülkeyi seçimlere götürene kadar başkanlık makamına vekâlet eden tek yetkili kişidir. ABD, Kanada ve Brezilya Guaido'yu hızla meşru devlet başkanı olarak kabul ederken, Rusya, Çin ve Küba ise Maduro'ya destek verdi.

Uluslararası tepkiler:

Ocak 2019'da Trump yönetimi Venezuela'nın milli petrol şirketi PDVSA'ya yaptırım uygulama kararı aldı. Bu yaptırımlar sonucunda Venezuela'nın yıllık 11 milyar dolar civarı kayıp yaşayacağı öngörüldü.[8]

24 Mart'ta Rusya, Venezuela hükûmetine yüzlerce asker ve askeri teçhizat gönderdi.[9]

17 Nisan'da Birleşik Devletler Hazine Bakanlığı Venezuela Merkez Bankası'na yaptırım uyguladı.[10]

Haziran ayında Deutschebank Ve Citibank, Venezuela hükûmetinin borçlarını ödeyememesi nedeniyle 1,4 milyar dolarlık altın rezervine el koydu.[11]

3 Aralık 2023'te Venezuela'da yapıldı. Söz konusu bölgenin halkına danışılmadı ve oy kullanmadı. Oylama yalnızca Venezuela'da yapıldı.[27] Referandum, Venezuela'nın Guyana tarafından kontrol edilen ve yönetilen topraklara ilişkin iddiasının çeşitli yönleriyle ilgili beş sorudan oluşuyordu; bunlar arasında Uluslararası Adalet Divanı'nın anlaşmazlık üzerindeki yargı yetkisinin reddedilmesi, bir Guayana Esequiba eyaleti kurulması ve halkına doğrudan Venezuela vatandaşlığı verilmesi de vardı.[28] Referandum, 2023 Guayana Esequiba Krizi’ne katkıda bulunan faktörlerden biriydi.[29]

Venezuela hükümetine göre Venezuelalılar, oylamadaki beş sorunun her birine yüzde 95'ten fazla "evet" oyu verdi.[30] Uluslararası analistler ve medya, katılımın oldukça düşük olduğunu ve Venezuela hükûmetinin sonuçları tahrif ettiğini bildirdi.[31]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Venezuela topografik haritası

Güney Amerika'nın kuzeyinde, Karayip Denizi ve Kuzey Atlas Okyanusu kıyısında, Kolombiya ile Guyana arasında yer alır. 8 00 Kuzey enlemi, 66 00 Batı boylamında, Güney Amerika, Orta Amerika ve Karayipler ile sınırlı.

Tropikal iklime sahiptir. Kuzeybatıda And Dağları ve Maracaibo ovaları, orta kısımda ovalar, güneydoğuda Guyana dağlık arazisi yer alır.

.

Venezuela büyük şehir ve merkezleri
Venezuela İstatistik Kurumu (2019)[32]
Sıra Şehir ismi Eyalet Nüfus Sıra Şehir ismi Eyalet Nüfus
Maracaibo
Maracaibo

Caracas
Caracas

1 Maracaibo Zulia 2.262.600 11 Cumaná Sucre 384.900 Valencia
Valencia

Barquisimeto
Barquisimeto

2 Caracas Başkent Bölgesi 2.087.700 12 Turmero Aragua 379.500
3 Valencia Carabobo 1.585.500 13 Barinas Barinas 356.800
4 Barquisimeto Lara 1.089.100 14 Acarigua Portuguesa 356.700
5 Ciudad Guayana Bolívar 893.400 15 Baruta Falcón 309.400
6 Maturin Monagas 508.200 16 Cabimas Zulia 299.700
7 Maracay Aragua 464.700 17 Puerto la Cruz Anzoátegui 299.500
8 Barcelona Anzoátegui 454.200 18 Mérida Mérida 289.800
9 Petare Miranda 441.700 19 San Cristóbal Táchira 284.600
10 Ciudad Bolívar Bolívar 425.000 20 Guanare Portuguesa 244.600

Venezuela Cumhuriyeti, Başkanlık Tipi Cumhuriyet ile yönetilir. Başkent Karakas olup; idari bölümler; 23 eyalet, 1 federal bölge ve 1 federal bağımlı; Amazonas, Anzoategui, Apure, Aragua, Barinas, Bolivar, Carabobo, Cojedes, Delta Amacuro, Dependencias Federales, Distrito Federal, Falcon, Guarico, Lara, Merida, Miranda, Monagas, Nueva Esparta, Portuguesa, Sucre, Tachira, Trujillo, Vargas, Yaracuy, Zulia.

Bağımsızlık günü, 5 Temmuz 1811 (İspanya ve Venezuela'dan), Millî Bağımsızlık Günü'dür. Ve 14 Eylül 1904 Venezuela'da millî bayramıdır. Millî Savuncu Günü'dür. Venezuela Cumhuriyeti'nin cumhurbaşkanının doğum günüdür.

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Venezuela ekonomisi
Caracas'ın ana alışveriş merkezlerinden biri olan Millenium Mall

Venezuela, GSYİH'nın kabaca üçte birini, ihracatın yaklaşık %80'ini ve hükûmet gelirlerinin yarısından fazlasını oluşturan petrol sektörünün hakim olduğu piyasaya dayalı karma bir ekonomiye sahiptir.[33][34] 2016 yılı için kişi başına düşen GSYİH'nın 15.100 ABD Doları olduğu tahmin ediliyor ve dünyada 109. sırada yer alıyor.[35] Venezuela dünyadaki en ucuz petrole sahip çünkü benzinin tüketici fiyatı büyük ölçüde sübvanse ediliyor. Özel sektör Venezuela ekonomisinin üçte ikisini kontrol ediyor.[36]

Venezuela ekonomisinin bir kısmı işçi dövizlerine bağlı.

Venezuela Merkez Bankası, para birimi olarak kullanılan Venezuela bolívarına yönelik para politikasının geliştirilmesinden sorumludur. Venezuela Merkez Bankası başkanı ülkenin Uluslararası Para Fonu'ndaki temsilcisi olarak görev yapıyor. ABD merkezli muhafazakar düşünce kuruluşu The Heritage Foundation, Venezuela'nın 100 üzerinden yalnızca 5,0 puan alarak dünyadaki en zayıf mülkiyet haklarına sahip olduğunu iddia ediyor; tazminatsız kamulaştırma nadir görülen bir durum değildir.

2011 yılı itibarıyla Venezuela'nın uluslararası rezervlerinin %60'ından fazlası altındı; bu da bölge ortalamasının sekiz katıydı. Venezuela'nın yurtdışında tutulan altınlarının çoğu Londra'da bulunuyordu. 25 Kasım 2011'de, ülkesine geri gönderilen 11 milyar ABD doları tutarındaki külçe altının ilki Karakas'a ulaştı; Chavez, altının ülkesine geri gönderilmesini, ülkenin dış rezervlerinin ABD ve Avrupa'daki çalkantılardan korunmasına yardımcı olacak "egemen" bir adım olarak nitelendirdi.[37] Ancak hükûmet politikaları, geri dönen bu altını hızlı bir şekilde harcadı ve 2013'te hükûmet, uluslararası tahvil piyasasına güven vermek için devlete ait şirketlerin dolar rezervlerini ulusal bankanın rezervlerine eklemek zorunda kaldı.[34]

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Venezuela ulaşımı
Los Jardines İstasyonu'ndaki Karakas metrosu

Venezuela dünyaya öncelikle hava (Venezuela'nın havaalanları arasında Caracas yakınındaki Maiquetía'daki Simón Bolívar Uluslararası Havaalanı ve Maracaibo yakınındaki La Chinita Uluslararası Havaalanı bulunmaktadır) ve deniz (La Guaira, Maracaibo ve Puerto Cabello'daki büyük limanlarla birlikte) yoluyla bağlanmaktadır. Güneyde ve doğuda Amazon yağmur ormanları bölgesinin sınır ötesi ulaşımı sınırlıdır; Batıda, Kolombiya ile paylaşılan 2.213 kilometreden (1.375 mil) fazla dağlık bir sınır vardır. Orinoco Nehri, karadan 400 kilometreye (250 mil) kadar okyanus gemileri tarafından gezilebilir ve büyük sanayi şehri Ciudad Guayana'yı Atlantik Okyanusu'na bağlar.

Venezuela, diğer ülkelerle aktif demiryolu bağlantısı bulunmayan sınırlı bir ulusal demiryolu sistemine sahiptir. Hugo Chavez hükûmeti demiryolunu genişletmek için yatırım yapmaya çalıştı ancak Venezuela'nın demiryolu projesi, Venezuela'nın 7,5 milyar doları ödeyememesi ve Çin Demiryolları'na yaklaşık 500 milyon dolar borcu olması nedeniyle beklemede.[38] Birçok büyük şehrin metro sistemi vardır; Karakas Metrosu 1983'ten beri faaliyet göstermektedir. Maracaibo Metrosu ve Valensiya Metrosu daha yakın zamanda açılmıştır. Venezuela yaklaşık 100.000 kilometrelik (62.000 mil) bir karayolu ağına sahip olup, ülkeyi dünyada 45. sıraya yerleştirmektedir;[39] yolların yaklaşık üçte biri asfalttır.

Demografi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Venezuela demografisi
İspanyol uyruğuna sahip Venezuela Nüfusunun veya Venezuela'da ikamet eden ve İspanyol olarak beyan edilen kişilerin veya İberya İspanyol soyundan olduğu beyan edilen kişilerin oranını gösteren harita

2008 yılı 7. ayı itibarıyla Venezuela'nın tahmini nüfusu 26.414.815'tir. Venezuela, Güney Amerika'da nüfus artışının en hızlı olduğu ülkelerden biri ve Bolivya, Paraguay ve Fransız Guyanası'ndan sonra dördüncü sıradadır. 2008 yılında ülkenin nüfus artış hızı %1,5 idi.

Venezuela'da 1926'dan beri yapılan nüfus sayımları ırk bilgisi içermediğinden Venezuela'daki etnik grupların oranları ancak tahminlerle bilinebilir. Venezuela nüfusunun yaklaşık %70'i İspanyollar ve Kızılderililerin bir karışımı olan Mestizo'dur. Yaklaşık %20'si esas olarak İspanyollar, İtalyanlar, Portekizliler ve Alman kökenli beyazlardan oluşur. Ayrıca Venezuela'da az sayıda Afrika kökenli siyahi ve Lübnan, Çin, Türkiye gibi Asya ülkelerinden insanlar da var. Venezuela nüfusunun yaklaşık yüzde 5'i Yerliler ve Venezuela toplumu giderek daha çeşitli hale geldiğinde diğer ırklar arasında giderek daha fazla bir melez olma eğilimindedirler.

Venezuela nüfusunun yaklaşık %85'i kuzeydeki kentsel alanlarda yaşıyor. Venezuela, Güney Amerika'da en yüksek kentsel nüfus oranına sahip ülkelerden biridir. Bu nedenle, ülke topraklarının yarısını kaplayan Orinoco Deltası'nın güney bölgesi, nüfusun sadece %5'inin orada yaşadığı son derece ıssız bir yerdir.

Venezuela'daki resmi dil İspanyolcadır. Ayrıca Guajibo, Pemon, Warao, Wayuu gibi yerli Hintlerin Yanomaman grubunun dilleri olan 31 dili vardır. Nüfusun %83'ü Katolik'tir.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Venezuela kültürü
Música Llanera, Venezuela'nın en popüler halk türü ve kovboy müziğidir. 1912'de bir Llanera grubunun tasviri

Venezuela kültürü üç ana gruptan oluşan bir eritme potasıdır: Yerli Venezuelalılar, Afrikalılar ve İspanyollar.

Afrikalılar pek çok müzikal etkiyi, özellikle de davulun tanıtımını getirdiler. Sömürgecilik süreci ve yarattığı sosyoekonomik yapı nedeniyle İspanyol etkisi ağır basıyor. Ülkenin mimarisinde, müziğinde, dininde ve dilinde İspanyol etkileri görülüyor.

Venezuela, 19. yüzyılda Hint ve Avrupa kökenli, özellikle Fransa'dan gelen göç akımlarıyla da zenginleşti. Son zamanlarda Amerika Birleşik Devletleri, İspanya, İtalya ve Portekiz'den gelen göç, zaten karmaşık olan kültürel mozaiği zenginleştirdi.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d "Venezuela". IMF. 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2013. 
  2. ^ "Gini coefficient for the Bolivarian Republic of Venezuela". Instituto Nacional de Estadística. 2011. 30 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2014. 
  3. ^ "2014 Human Development Report Summary" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. s. 21–25. 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2014. 
  4. ^ "Constitución de la República Bolivariana de Venezuela" (PDF). Ministry of Education. 15 Aralık 1999. 1 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2013. 
  5. ^ "Geneva Agreement, 17 February 1966" (PDF). United Nations. 12 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  6. ^ "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2021. 
  7. ^ "Annex tables" (PDF). World Urbanization Prospects: The 1999 Revision. United Nations. 28 Ağustos 2003 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2007. 
  8. ^ "South America". Encarta. 21 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2007. 
  9. ^ "The Legacy of Hugo Chavez and a Failing Venezuela". Wharton Public Policy Initiative (İngilizce). 24 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2020. 
  10. ^ Smilde, David (14 Eylül 2017). "Crime and Revolution in Venezuela". NACLA Report on the Americas. 49 (3): 303-308. doi:10.1080/10714839.2017.1373956. ISSN 1071-4839. Finally, it is important to realize that the reductions in poverty and inequality during the Chávez years were real, but somewhat superficial. While indicators of income and consumption showed clear progress, the harder-to-change characteristics of structural poverty and inequality, such as the quality of housing, neighborhoods, education, and employment, remained largely unchanged. 
  11. ^ Heritage 2002, ss. 618–621.
  12. ^ Kevin Voigt (6 March 2013). Chavez leaves Venezuelan economy more equal, less stable 11 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. CNN. Retrieved 5 April 2014.
  13. ^ Dan Beeton and Joe Sammut (6 December 2013). Venezuela Leads Region in Poverty Reduction in 2012, ECLAC Says 20 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Center for Economic and Policy Research. Retrieved 5 April 2014.
  14. ^ Venezuela Overview 29 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The World Bank. Last updated 17 November 2014:
    • "Economic growth and the redistribution of resources associated with these missions have led to an important decline in moderate poverty, from 50% in 1998 to about 30% in 2012. Likewise, inequality has decreased, reducing the Gini Index from 0.49 in 1998 to 0.39 in 2012, which is among the lowest in the region."
  15. ^ [11][12][13][14]
  16. ^ 남민우, 기 (2 Mayıs 2018). "Arşivlenmiş kopya" 화폐경제 무너졌는데…최저임금 인상에 목매는 베네수엘라. 朝鮮日報 (Korece). 4 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2018. Venezuela's fall is considered to be mainly caused by the populist policy 
  17. ^ Scharfenberg, Ewald (1 Şubat 2015). "Volver a ser pobre en Venezuela". El Pais. 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2015. 
  18. ^ "Fuel subsidies have contributed to Venezuela's economic crisis". www.chinadialogue.net. 15 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ Rosati, Andrew (9 Ekim 2018). "Venezuela's 2018 Inflation to Hit 1.37 Million Percent, IMF Says". Bloomberg. 9 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2018. 
  20. ^ "IMF sees Venezuela inflation at 10 million percent in 2019". 9 Ekim 2018. 26 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi – in.reuters.com vasıtasıyla. 
  21. ^
     •Gillespie, Patrick (12 Aralık 2016). "Venezuela shuts border with Colombia as cash crisis escalates". CNNMoney. 17 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2017. 

     •Gillespie, Patrick (12 Nisan 2016). "Venezuela: the land of 500% inflation". CNNMoney. 19 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2017. 
     •Rosati, Andrew (11 Ocak 2017). "Venezuela's Economy Was the Worst Performing of 2016, IMF Estimates". Bloomberg. 17 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2017. 

  22. ^ "Chamber of Commerce: 80% of Venezuelans are in poverty". El Universal. 1 Nisan 2016. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2016. 
  23. ^ Herrero, Ana Vanessa; Malkin, Elisabeth (16 Ocak 2017). "Venezuela Issues New Bank Notes Because of Hyperinflation". The New York Times. 17 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2017. 
  24. ^ "Number of refugees and migrants from Venezuela reaches 3 million". UNHCR. 8 Kasım 2018. 6 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2019. 
  25. ^ Gillespie, Patrick (14 Kasım 2017). "Venezuela just defaulted, moving deeper into crisis". CNNMoney. 12 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2017. 
  26. ^ "Venezuela in 'selective default'". BBC News. 14 Kasım 2017. 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2017. 
  27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2023. 
  28. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2023. 
  29. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2023. 
  30. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2023. 
  31. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2023. 
  32. ^ "Venezuela: States, Major Cities & Towns - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information". www.citypopulation.de. 15 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021. 
  33. ^ The Economy Of Venezuela 12 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. World Atlas.
  34. ^ a b "Is socialism to blame for Venezuela's never-ending crisis?". Al Jazeera. 25 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  35. ^ "Venezuela". CIA World Factbook. 31 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2021. 
  36. ^ "What socialism? Private sector still dominates Venezuelan economy despite Chavez crusade". Fox News. Associated Press. 18 Temmuz 2010. 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  37. ^ "Venezuela: Gold Returns to the Country, The Euphoria in the Streets". 26 Kasım 2011. 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  38. ^ Han Shih, Toh (11 Nisan 2013). "China Railway Group's project in Venezuela hits snag". South China Morning Post. 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2013. 
  39. ^ Country Comparison :: Roadways 3 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The World Factbook. cia.gov
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Venezuela&oldid=33480691" sayfasından alınmıştır