Avrupa yer sincabı
| Avrupa yer sincabı | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||||
 Tehlikede (IUCN 3.1)[1] | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| Spermophilus citellus | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Coğrafi yayılımı | |||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||
| Citellus citellus (Linnaeus, 1766) Mus citellus Linnaeus, 1766 | |||||||||||||||||
Türkiye'de halk arasında Trakya Gelengisi olarak da bilinen Avrupa yer sincabı (Spermophilus citellus) ya da diğer adıyla Avrupa souslik'i, Sciuridae familyasının Marmotini oymağından Spermophilus cinsine bağlı bir kemirgen türüdür.[2] Spermophilus cinsindeki birkaç Avrupa türü arasındadır. Tüm sincaplar gibi o da kemirgenler takımının bir üyesidir. Güney Ukrayna'dan Anadolu'ya, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Sırbistan, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Kuzey Makedonya ve kuzeyde Polonya'ya kadar doğu ve orta Avrupa'da bulunur, ancak Karpat Dağları tarafından ikiye bölünür.
Avrupa yer sincabı yaklaşık 20 cm (8 inç) uzunluğa ve yaklaşık 300 gram (11 oz) ağırlığa ulaşır. Günlük yaşayan bir hayvandır, meralarda veya çimenli setlerde bireysel yuvalardan oluşan koloniler hâlinde yaşar. Gün boyunca tohumlar, bitki filizleri ve kökleri ya da uçamayan omurgasızlarla beslenmek için ortaya çıkar. Koloniler, yırtıcı bir hayvan gördüklerinde ıslık çalarak sürüyü güvenli bir yere koşturan nöbetçiler bulundurur.
Üreme, 5 ila 8 yavrudan oluşan tek bir yavrunun doğduğu yaz başında gerçekleşir. Avrupa yer sincabı, iklime bağlı olarak sonbahar ile Mart ayları arasında kış uykusuna yatar. Hazırlık olarak yaz sonunda kahverengi yağ rezervleri biriktirirler.
Açıklama
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa yer sincabı yaklaşık olarak kahverengi bir sıçan büyüklüğünde olup, yetişkinleri 20 ila 23 cm (8 ila 9 inç) ve 240 ila 340 g (8,5 ila 12,0 oz) ağırlığındadır. Kısa gür bir kuyruğu olan ince bir yapıya sahiptir. Kısa ve yoğun kürkü sarımsı gridir, kırmızı renklidir ve sırtında birkaç belirsiz soluk ve koyu leke bulunur. Alt tarafı soluktur ve karnı kumlu renktedir. Büyük koyu renkli gözler başın üst kısmında yer alır ve küçük, yuvarlak kulaklar kürkün içine gizlenmiştir. Diş formülü 1/1, 0/0, 2/1, 3/3 şeklindedir. Bacakları güçlüdür ve keskin pençeleri kazmaya iyi uyum sağlamıştır. Erkekler dişilerden biraz daha büyüktür, bunun dışında birbirlerine benzerler.[3][4]
Avrupa yer sincabının, çevredeki diğer tüm bireylerin saklanmak için dalmasına neden olacak tiz bir alarm çağrısı vardır. Ayrıca çeşitli yumuşak cıvıltı ve hırlama sesleri de çıkarır.[3]
Avrupa yer sincabı Polonya (Lublin Voyvodalığı), Romanya, Rusya, Belarus ve Ukrayna'da görülen benekli yer sincabı ile karıştırılabilir, ancak bu tür beyaz benekli koyu kahverengi kürke ve ince bir kuyruğa sahiptir ve daha kaba bitki örtüsüne sahip bölgelerde yaşar.[5]
Evrim ve filocoğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa yer sincabı, Anadolu yer sincabı ve özellikle Toros yer sincabı ile en yakın akrabadır. Ona atfedilen en eski kalıntılar Yarımburgaz Mağarası'ndan gelmektedir ve yaklaşık 226.000 yıllıktır. Pleistosen döneminde, Avrupa yer sincabının dağılımı Güneydoğu Avrupa ile, çoğunlukla Tuna'nın güneyi ile sınırlıydı, çünkü Orta Avrupa'daki mevcut menzilinin büyük bir kısmında hâlâ yakın akraba Spermophilus citelloides yaşamaktaydı.[6] Avrupa yer sincabı, ancak Holosen'in başlarında S. citelloides'in soyu tükendiğinde, muhtemelen neolitik çiftçiler ve onların canlı hayvanları tarafından sağlanan bitki örtüsünün temizlenmesi sayesinde menzilini Orta Avrupa'ya doğru genişletebilmiştir.[7]
Dağılım ve habitat
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa yer sincabı, yayılış alanının Karpat Dağları tarafından bölündüğü orta ve güneydoğu Avrupa'ya özgüdür. Güney Ukrayna, Anadolu, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Kuzey Makedonya ve Polonya'ya kadar kuzeyde 800 metreye (2.600 ft) kadar yükseklikteki arazileri kapsar. Almanya ve Polonya'da yerel olarak nesli tükenmiştir ancak 2005 yılında Polonya'da başarılı bir şekilde yeniden doğaya kazandırılmıştır. Hayvanların bir kısmı Budapeşte Ferenc Liszt Uluslararası Havalimanından temin edilmiştir.[8]
Avrupa yer sincabının çok özel habitat gereksinimleri vardır. Tünel sistemini kazmak için kısa çime ihtiyaç duyar. Bunu bozkırlarda ve meralarda, kuru kıyılarda, spor sahalarında, parklarda ve çimenliklerde bulur. Tarımsal uygulamalardaki değişiklikler otlakları ekilebilir araziye ve ormana dönüştürdüğünde ya da otlatma sona erdiğinde ve otlar kabalaşıp çalılıklar geliştiğinde bu koşullar kaybolur.[1] Bazen uygun yaşam alanı sağlayan kısa bitki örtüsüne sahip diğer yerler demiryolu setleri ve yol kesimleri ve kenarlarıdır.[3]
Davranışları
[değiştir | kaynağı değiştir]_on_a_denseflower_mullein_(Verbascum_densiflorum).jpg)
Avrupa yer sincabı kolonyal bir hayvandır ve çoğunlukla gündüzleri aktiftir. Birkaç girişi olan 2 metre (6 ft 7 inç) derinliğe kadar dallanan bir tünel sistemi kazar. Yaşam alanının diğer yerlerinde tehlike anında saklanmak için dallanmamış sürgü delikleri kazar. Alarm durumunda keskin bir ıslık sesi çıkarır ve açıkta olduğunda genellikle dik oturarak etrafta yırtıcı hayvan olup olmadığına bakar. Bunlar arasında gelincik, tilki, evcil kediler ve bazı yırtıcı kuş türleri bulunur. Otlar, diğer bitkiler, çiçekler, tohumlar, ekili ürünler, böcekler ve bazen de yerde yuva yapan kuşların yumurtaları ya da yavrularıyla beslenir.[3] Bulgaristan'da yapılan bir araştırma, sincabın yaz ortasında yuvasının dışında günde yaklaşık 11 saat geçirdiğini, ancak sonbaharın başlarında bu sürenin 7 saate düştüğünü ortaya koymuştur. Günün yarısından fazlası yiyecek aramakla geçse de gözlemlenen diğer aktiviteler arasında keşif, koşma, oturma, tımar etme, kazma, koku işaretleme ve tetikte olma yer almaktadır.[9] Kış aylarında yuvasının girişlerini kapatır ve kuru bitkilerden oluşan bir yuvada kış uykusuna yatar. Her birey ayrı bir odayı işgal eder ve bu dönemde vücut sıcaklığı 2.0 °C'ye (36 °F) düşer ve kalp atış hızı dakikada birkaç atıma kadar yavaşlar. Kış uykusu sırasında sincap birkaç günlüğüne kısa süreliğine uyanabilir ve yaz boyunca biriken yağ rezervlerini kullanır, vücutta depolanan yağın yaklaşık %90'ını tüketir.[10] Bulgaristan'da kış uykusu Eylül'den Mart'a kadar sürer.[9]
Üreme
[değiştir | kaynağı değiştir]İlkbaharda kış uykusundan çıktıktan sonra çiftleşme Nisan veya Mayıs aylarında gerçekleşir. Gebelik süresi yaklaşık 26 gündür ve yuvanın derinliklerindeki bir bölmede 5 ila 8 yavru doğar. Çıplak ve kördürler ve gözleri yaklaşık 4 haftalıkken açılır. Anneleri onları 6 hafta boyunca besler ve kısa bir süre sonra yuvadan çıkmaya hazır hâle gelirler. Ertesi bahar olgunluğa ulaşırlar ve 8 ila 10 yıl yaşayabilirler.[3]
Durumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa yer sincabı, IUCN tarafından Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi'nde tehlike altında olarak listelenmiştir. Bunun nedeni, nüfus eğiliminin aşağı yönlü olması ve son 10 yılda nüfusun %30'dan fazla azaldığına inanılmasıdır. Yayılış alanının güney, kuzeybatı ve kuzey kısımları en ciddi şekilde etkilenmiştir. Başlıca tehditler, meraların ekili alanlara veya ormancılığa dönüştürülmesi ve otlakların terk edilerek hayvana uygun olmayan uzun otlu çayırlara ve çalılık habitatlara dönüştürülmesidir. Kentleşme ve yol yapımı bazen toplulukları parçalamış ve boş alanların yeniden kolonileşmesini engellemiştir.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Hegyeli, Z. (2020). "Spermophilus citellus". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2020: e.T20472A91282380. doi:10.2305/IUCN.UK.2020-2.RLTS.T20472A91282380.en
. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021.
- ^ "ITIS". 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022.
- ^ a b c d e Konig, Claus (1973). Mammals. Collins & Co. s. 90. ISBN 978-0-00-212080-7.
- ^ Domińska, Rozmawiała Agata (27 Ağustos 2010). "Susły po 30 latach wracają na dolnośląskie łąki" (Lehçe). Gazetapl Wroclow. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013.
- ^ Zagorodnyuk, I.; Glowacinski, Z.; Gondek, A. (2008). "Spermophilus suslicus". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2008: e.T20492A9208074. doi:10.2305/IUCN.UK.2008.RLTS.T20492A9208074.en .
- ^ Popova, L. V.; Maul, L. C.; Zagorodniuk, I. V.; Veklych, Yu. M.; Shydlovskiy, P. S.; Pogodina, N. V.; Bondar, K. M.; Strukova, T. V.; Parfitt, S. A. (10 Mart 2019). "'Good fences make good neighbours': Concepts and records of range dynamics in ground squirrels and geographical barriers in the Pleistocene of the Circum-Black Sea area". Quaternary International. BRIDGING EUROPE AND ASIA: QUATERNARY STRATIGRAPHY AND PALAEOLITHIC HUMAN OCCUPATION. Cilt 509. ss. 103-120. doi:10.1016/j.quaint.2018.03.023. ISSN 1040-6182.
- ^ Rammou, Dimitra-Lida; Karaiskou, Nikoleta; Minoudi, Styliani; Kazilas, Christos; Moulistanos, Aristotelis; Gkagkavouzis, Konstantinos; Ćirović, Duško; Nikolić, Tijana; Ćosić, Nada; Youlatos, Dionisios; Triantafyllidis (15 Mayıs 2023). "Phylogeography of the European ground squirrel, Spermophilus citellus (Rodentia: Sciuridae), in the Balkans". Biological Journal of the Linnean Society. 139 (2). ss. 158-172. doi:10.1093/biolinnean/blad021 . 25 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2024.
- ^ "Wakacje z sympatycznymi polskimi susłami" (Lehçe). Dziennik Polski. 20 Temmuz 2011. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013.
- ^ a b Koshev, Yordan S.; Kocheva, Maria A. (2008). "Daily Activity Pattern in Free-living European Ground Squirrels Spermophilus citellus (Mammalia: Rodentia) from Northwestern Bulgaria" (PDF). Acta Zoologica Bulgarica. Cilt 2. ss. 149-154. 11 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ağustos 2024.
- ^ "O suśle" (Lehçe). Salamandra. 11 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013.
