İçeriğe atla

Samanyolu

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Samanyolu Galaksisi sayfasından yönlendirildi)
Başlığın diğer anlamları için Samanyolu (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Samanyolu Gökadası
Paranal Gözlemevi üzerinde gece gökyüzündeki Samanyolu galaktik merkezi (lazer, teleskop için bir kılavuz yıldız yaratır)
Gözlem verisi (Dönem J2000)
TakımyıldızYay
Sağ açıklık (α)17sa 45d 40,03599s[1]
Dik açıklık (δ)−29° 00′ 28,1699″[1]
Galaksi sınıfıSb; Sbc; SB(rs)bc[2][3]
Boyut26,8 ± 1,1 kpc (87.400 ± 3.600 ly)
(çap; 25,0 mag/yay-saniye2 B-bandı izofotu)[4]
Özellikler
Mesafe7,935-8,277 kpc (25.881-26.996 ly)[5][6][7][a]
Kütle (m)1,15×1012[8][9][10] M☉
Yıldız sayısı100–400 milyar ((1–4)×1011)[11][12]
İnce disk kalınlığı220-450 pc (718-1.470 ly)[13]
Kalın disk kalınlığı2,6 ± 0,5 kpc (8.500 ± 1.600 ly)[13]
Açısal momentum~1×1067 J s[14]
Güneş'in Galaktik dönüş süresi212 Milyon yıl[15]
Sarmal model dönüş periyodu220–360 Milyon yıl[16]
Çubuk modeli dönüş periyodu160–180 Milyon yıl[17]
CMB yapısına göre görece hız552,2±5,5 km/s[18]
Güneş'in konumunda kaçış hızı550 km/s[19]
Güneş'in konumundaki karanlık madde yoğunluğu0,0088+0,0024
-0,0018 M☉pc−3 (0,35+0,08
-0,07 GeV cm−3)[19]
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Samanyolu veya Kehkeşan,[20] Güneş Sistemi'ni içeren bir galaksidir. Dünya'dan görünümünü açıklayan tanımıyla: gece gökyüzünde görülen ve çıplak gözle tek tek ayırt edilemeyen yıldızlardan oluşan puslu bir ışık şerididir. Yerel Küme'nin bir parçası olan çubuklu sarmal türdedir. Gözlemlenebilir evrende bulunan sayısız galaksiden sadece bir tanesidir. 23 Ekim 2015 Cuma günü Ruhr-Universität Bochum üyesi Alman astronomlar tarafından 46 milyar piksellik "855.000X54.000" çözünürlükte Samanyolu galaksisi haritası yayınlanmıştır.[21]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galaksi terimini kökeni, Eski Yunancada bizim galaksimizi belirtmek üzere kullanılan "sütlü, süt gibi, sütsü" manalarına gelen galaxias (Yunanca: γαλαξίας) sözcüğü ya da "süt dairesi" anlamındaki kyklos galaktikos (Yunanca: κύκλος γαλακτίκος) terimidir. Bu terim ve dolayısıyla Batı kültüründe Samanyolu için kullanılan "Süt Yolu" terimi eski Yunan mitolojisindeki bir mitostan kaynaklanır: Bir gece, Zeus ölümlü bir kadından yaptığı oğlu Herakles'i fark ettirmeden uykuya dalmış olan Hera'nın göğsüne koyar. Bebek Herakles, Hera'nın memelerinden akan sütü içecek ve böylece ölümsüz olacaktır. Fakat Hera, gece uyanıp tanımadığı bir bebeği emzirdiğini fark edince onu fırlatıp atar ve boşalan memesinden çıkan süt de gece gökyüzüne fışkırıp akar. Hikâyeye göre geceleyin gökte sönük bir ışıkla pırıldar hâlde gördüğümüz “Süt Yolu” (Türkçede Samanyolu) denilen kuşak, böyle oluşmuştur.[22]

Samanyolu veya "süt çemberi", Yunanların gökyüzünde tanımladığı 11 "daireden" sadece biriydi, diğerleri Zodyak, Meridyen, Ufuk, Ekvator, Yengeç ve Oğlak dönenceleri, Kuzey Kutbu ve Antarktik çevreleri ve her iki kutuptan geçen iki gök çemberiydi (colure).

Keşif

[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik çağda Grek filozofu Democritus (450–370 MÖ), geceleyin gökyüzünde görünen Süt Yolu denilen ışıklı bölgenin uzak yıldızlardan oluşuyor olabileceğine dikkat çekmişti.[23] Aristo'nun (384-322 MÖ) düşüncesine göreyse Süt Yolu büyük, birbirine bağlı çok sayıdaki yıldızın alevlenmesinden kaynaklanmaktaydı ve bu alevler Dünya atmosferinin üst kısmında yer almaktaydı.

Arap astronom İbn-i Heysem (965-1037), Samanyolu’nun ıraklık açısını gözlemleme ve ölçme girişiminde bulundu;[24] Süt Yolu’nun ıraklık açısı yoktu. Bunun üzerine “bu, Dünya’dan uzaktadır, atmosfere ait değildir” diyerek Aristo’nun görüşüne karşı çıktı.[25] İranlı astronom Birûni (973-1048) Samanyolu Gök Adası’nın sayısız bulutsu yıldızlar yığını olabileceği görüşünü ortaya attı.[26] İbn Bacce ise Samanyolu’nun pek çok yıldızdan oluştuğunu ve gözümüze sürekli bu şekilde görünmesinin Dünya atmosferindeki kırılımdan kaynaklanıyor olabileceğini ileri sürdü.[27] İbn Kayyim El-Cevziyye (1292-1350), Samanyolu Gök Adası’nın sabit yıldızlar feleğinde bir araya gelmiş çok sayıdaki küçük yıldızlardan oluştuğunu ve bu yıldızların gezegenlerden daha büyük olduklarını ileri sürdü.[28]

Samanyolu Gök Adası’nın birçok yıldızdan oluşmasının ilk kanıtı Galileo Galilei’den geldi. 1610 yılında Samanyolu Gök Adası’nı bir teleskopla inceleyen Galilei, bunun çok sayıdaki yıldızın bir araya gelmesinden oluştuğunu fark etti.[29] 1750’de İngiliz astronom ve matematikçi Thomas Wright, “Evren'in orijinal bir teorisi ya da yeni hipotezi” adlı eserinde gök adanın Güneş Sistemi’ne benzer tarzda, fakat daha büyük ölçekte, kütleçekim gücüyle birbirlerine bağlı çok sayıdaki dönen yıldızlardan oluşmuş bir kitle olduğu görüşünü ortaya attı. Bunun sonucunda bu düşünceye göre söz konusu yıldızların oluşturduğu ve bizim de içinde bulunduğumuz bu disk, bizim gökyüzüne bakışımız açısından bize gökyüzünde Süt Yolu olarak görünüyor olabilirdi.[30]

1785’te William Herschel tarafından sayılan yıldızlardan yola çıkılarak hazırlanan Samanyolu diyagramı. O dönemde Güneş, gök ada merkezine yakın olduğu zannedildiğinden gök ada merkezine yakın olarak işaretlenmiştir (Günümüzde Güneş'in gök ada merkezine yaklaşık 28.000 ışık yılı uzaklıkta olduğunu biliyoruz.)

Immanuel Kant, 1755'teki bilimsel incelemesinde Thomas Wright'ın düşünce ve çalışmalarını biraz daha ayrıntılandırdı, gök adamızın da Güneş Sistemi’mize benzer biçimde kütleçekim ile bir arada tutulan ve dönen bir yıldız kümesi olduğunu (haklı olarak) ifade etti. Kant, ayrıca o dönemde gözlemlenebilen birkaç bulutsunun da ayrı gök adalar olabilecekleri varsayımında bulundu. (Bu adın verilme nedeni dürbünle bakıldığında ışık veren gaz bulutu gibi gözükmeleridir.) Samanyolu Gök Adası’nın biçimi ve Güneş’in gök ada içindeki konumu hakkındaki ilk girişim, 1785’te gökyüzünün farklı bölgelerindeki yıldızları özenle sayan William Herschel’den geldi. Herschel, Güneş Sistemi’ni merkeze yakın bir yere koyarak gök adanın biçimini gösteren bir diyagram hazırladı.[31][32]

Jacobus Kapteyn, hassas bir yaklaşım sergileyerek 1920’deki çiziminde Güneş’in merkeze yakın bulunduğu elips biçimli küçük bir gök ada tasarladı. Farklı bir yöntem uygulayan Harlow Shapley ise küresel kümeler kataloğu çalışmasında kendinden öncekilerden tümüyle farklı olarak gök adamızı Güneş’in merkezden uzak olduğu yaklaşık 70 kiloparsek yarıçapındaki yassı bir disk biçiminde tasarladı.[30] Her iki hatalı çalışma da galaktik düzlemde ışığın yıldızlararası toz vasıtasıyla soğurulmasını hesaba katmamıştı. Soğrulma; ancak Robert Julius Trumpler’in 1930’da açık yıldız kümeleri üzerinde çalışırken bu etkiyi ölçmesinden sonra hesaba katılmaya başlandı ve günümüzdeki gök ada görünümü kuramlarına ulaşıldı.[33]

Samanyolu galaksisinin güneş sisteminden görünümünün 360 derece panoramik fotoğrafı

Yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Samanyolu galaksisi ve kolları

Samanyolu'nun şekli hakkındaki yaygın görüş, onun bir çubuklu sarmal galaksi olduğu yönündedir.[34] Merkezdeki çubuk şeklindeki yıldız yoğunlaşmasının iki ucundan logaritmik spiral şeklinde uzayan iki ana kol ve yardımcı kollar, galaksinin şeklini oluşturur.[35] Bu görüş ilk olarak 1990'larda gündeme gelmiş,[36] 2005 yılında Spitzer Uzay Teleskobu'ndan alınan bilgilerle kuvvetlendirilmiştir.[37]

Tıklanabilir harita

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tıklanabilir harita, en az 200 milyar yıldız içeren ve sarmal bir gök ada olan Samanyolu'nun tümünü göstermektedir. Güneş'imiz, merkezden 26.000 ışık yılı uzaklıkta Avcı kolu'nun derinliklerinde gizlenmiştir. Gök adamızın merkezine doğru olan yıldızlar, bizim bulunduğumuz yerdekilere göre birbirlerine çok daha yakındır. Ayrıca gök ada düzleminin oldukça dışında yer alan küçük küresel yıldız kümelerinin varlığına da dikkat edilmelidir. Yine dikkat edilmesi gereken bir başka konu da gök adamız tarafından yavaşça yutulan bir cüce gök adanın (Cüce Yay) varlığıdır.

Messier 75Messier 2Messier 15Messier 30Küresel yıldız kümesiMessier 3Messier 68GüneşMessier 5Cüce YayKuğu koluMessier 13Kahraman koluAvcı koluYay koluCetvel koluKüresel yıldız kümesiKalkan-Güneyhaçı kolu
Samanyolu gök adası (tıklanabilir harita)

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Galaktik merkeze olan mesafe (Sagittarius A*)

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Petrov, L.; Kovalev, Y. Y.; Fomalont, E. B.; Gordon, D. (2011). "The Very Long Baseline Array Galactic Plane Survey—VGaPS". The Astronomical Journal. 142 (2). s. 35. arXiv:1101.1460 $2. Bibcode:2011AJ....142...35P. doi:10.1088/0004-6256/142/2/35. 
  2. ^ Gerhard, O. (2002). "Mass distribution in our Galaxy". Space Science Reviews. 100 (1/4). ss. 129-138. arXiv:astro-ph/0203110 $2. Bibcode:2002SSRv..100..129G. doi:10.1023/A:1015818111633. 
  3. ^ Frommert, Hartmut; Kronberg, Christine (26 Ağustos 2005). "Classification of the Milky Way Galaxy". SEDS. 31 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2015. 
  4. ^ Goodwin, S. P.; Gribbin, J.; Hendry, M. A. (Ağustos 1998). "The relative size of the Milky Way". The Observatory. Cilt 118. ss. 201-208. Bibcode:1998Obs...118..201G. 
  5. ^ Event Horizon Telescope Collaboration; ve diğerleri. (2022). "First Sagittarius A* Event Horizon Telescope Results. VI. Testing the Black Hole Metric". The Astrophysical Journal. 930 (2). ss. L17. arXiv:2311.09484 $2. Bibcode:2022ApJ...930L..17E. doi:10.3847/2041-8213/ac6756. 
  6. ^ Banerjee, Indrani; Sau, Subhadip; SenGupta, Soumitra (2022). "Do shadows of SGR A* and M87* indicate black holes with a magnetic monopole charge?". arXiv:2207.06034 $2. 
  7. ^ Abuter, R.; ve diğerleri. (2019). "A geometric distance measurement to the Galactic center black hole with 0.3% uncertainty". Astronomy & Astrophysics. Cilt 625. ss. L10. arXiv:1904.05721 $2. Bibcode:2019A&A...625L..10G. doi:10.1051/0004-6361/201935656. 
  8. ^ Starr, Michelle (8 Mart 2019). "The Latest Calculation of Milky Way's Mass Just Changed What We Know About Our Galaxy". ScienceAlert.com. 8 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2019. 
  9. ^ Watkins, Laura L.; ve diğerleri. (2 Şubat 2019). "Evidence for an Intermediate-Mass Milky Way from Gaia DR2 Halo Globular Cluster Motions". The Astrophysical Journal. 873 (2). s. 118. arXiv:1804.11348 $2. Bibcode:2019ApJ...873..118W. doi:10.3847/1538-4357/ab089f. 
  10. ^ Kafle, P.R.; Sharma, S.; Lewis, G.F.; Bland-Hawthorn, J. (2012). "Kinematics of the Stellar Halo and the Mass Distribution of the Milky Way Using Blue Horizontal Branch Stars". The Astrophysical Journal. 761 (2). s. 17. arXiv:1210.7527 $2. Bibcode:2012ApJ...761...98K. doi:10.1088/0004-637X/761/2/98. 
  11. ^ Frommert, H.; Kronberg, C. (25 Ağustos 2005). "The Milky Way Galaxy". SEDS. 12 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2007. 
  12. ^ Wethington, Nicholos. "How Many Stars are in the Milky Way?". 27 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2010. 
  13. ^ a b Bland-Hawthorn, Joss; Gerhard, Ortwin (2016). "The Galaxy in Context: Structural, Kinematic, and Integrated Properties". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. Cilt 54. ss. 529-596. arXiv:1602.07702 $2. Bibcode:2016ARA&A..54..529B. doi:10.1146/annurev-astro-081915-023441. 
  14. ^ Karachentsev, Igor. "Double Galaxies § 7.1". ned.ipac.caltech.edu. Izdatel'stvo Nauka. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2015. 
  15. ^ "A New Map of the Milky Way". Scientific American. 1 Nisan 2020. 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022. 
  16. ^ Gerhard, O. (2010). "Pattern speeds in the Milky Way". arXiv:1003.2489v1 $2. 
  17. ^ Shen, Juntai; Zheng, Xing-Wu (2020). "The bar and spiral arms in the Milky Way: Structure and kinematics". Research in Astronomy and Astrophysics. 20 (10). s. 159. arXiv:2012.10130 $2. Bibcode:2020RAA....20..159S. doi:10.1088/1674-4527/20/10/159. 
  18. ^ Kogut, Alan; ve diğerleri. (10 Aralık 1993). "Dipole anisotropy in the COBE differential microwave radiometers first-year sky maps". The Astrophysical Journal. Cilt 419. ss. 1…6. arXiv:astro-ph/9312056 $2. Bibcode:1993ApJ...419....1K. doi:10.1086/173453. 
  19. ^ a b Kafle, P.R.; Sharma, S.; Lewis, G.F.; Bland-Hawthorn, J. (2014). "On the Shoulders of Giants: Properties of the Stellar Halo and the Milky Way Mass Distribution". The Astrophysical Journal. 794 (1). s. 17. arXiv:1408.1787 $2. Bibcode:2014ApJ...794...59K. doi:10.1088/0004-637X/794/1/59. 
  20. ^ "tureng: kehkeşan". 5 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2016. 
  21. ^ "46 Milyar Pixellik Harita". 17 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2020. 
  22. ^ Koneãn˘, Lubomír. "Emblematics, Agriculture, and Mythography in The Origin of the Milky Way gALAXY 20 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (PDF). Academy of Sciences of the Czech Republic. Retrieved on 2007-01-05.
  23. ^ Burns, Tom (2007-07-31). "Constellations reflect heroes, beasts, star-crossed lovers". The Dispatch. Retrieved on 2008-03-18.
  24. ^ Mohamed, Mohaini (2000), Great Muslim Mathematicians, Penerbit UTM, pp. 49–50, ISBN 983-52-0157-9, OCLC 48759017
  25. ^ Bouali, Hamid-Eddine; Zghal, Mourad; Lakhdar, Zohra Ben (2005). "Popularisation of Optical Phenomena: Establishing the First Ibn Al-Haytham Workshop on Photography 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (PDF). The Education and Training in Optics and Photonics Conference. Retrieved on 2008-07-08.
  26. ^ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., " Abu Rayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni", MacTutor History of Mathematics archive.
  27. ^ Josep Puig Montada (September 28, 2007). "Ibn Bajja". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved on 2008-07-11.
  28. ^ Livingston, John W. (1971), "Ibn Qayyim al-Jawziyyah: A Fourteenth Century Defense against Astrological Divination and Alchemical Transmutation", Journal of the American Oriental Society 91 (1): 96–103 [99], doi:10.2307/600445
  29. ^ O'Connor, J. J.; Robertson, E. F. (November 2002). "Galileo Galilei 30 Mayıs 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi". University of St. Andrews. Retrieved on 2007-01-08.
  30. ^ a b Evans, J. C. (1998-11-24). "Our Galaxy 30 Haziran 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi". George Mason University. Retrieved on 2007-01-04.
  31. ^ Marschall, Laurence A. (1999-10-21). "How did scientists determine our location within the Milky Way galaxy--in other words, how do we know that our solar system is in the arm of a spiral galaxy, far from the galaxy's center? 1 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Scientific American. Retrieved on 2007-12-13.
  32. ^ Kuhn, Karl F.; Koupelis, Theo (2004). In Quest of the Universe. Jones and Bartlett Publishers. ISBN 0-7637-0810-0. OCLC 148117843 18 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  33. ^ Trimble, V. (1999). "Robert Trumpler and the (Non)transparency of Space 24 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Bulletin of the American Astronomical Society (31): 1479. Retrieved on 2007-01-08.
  34. ^ "The Milky Way". imagine.gsfc.nasa.gov. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2020. 
  35. ^ Billings, Lee. "Astronomers Are Finally Mapping the "Dark Side" of the Milky Way". Scientific American (İngilizce). 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2020. 
  36. ^ Chen, W (1996). "On the spiral arm interpretation of COMPTEL ^26^Al map features". Space Science Reviews. Cilt 120. ss. 315-316. 11 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2007. 
  37. ^ "Bar at Milky Way's heart revealed". New Scientist. 16 Ağustos 2005. 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2009. 

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Samanyolu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Samanyolu&oldid=33891021" sayfasından alınmıştır