Sait Molla
Sait Molla'nın 13 Ağustos 1919 tarihli Türkçe İstanbul gazetesindeki manda taraftarı yazısı
Sait Molla (1880, İstanbul - 14 Temmuz 1930, Atina), Osmanlı devlet adamı, Şûrâ-yı Devlet üyesi, Adliye Nezâreti müsteşarı ve İngiliz ajanı.[1]
Mütareke Dönemi’nde (1918-1922) Türk Kurtuluş Savaşı’na muhalefeti ve İngiliz taraftarlığıyla öne çıkmış bir isimdir. Atatürk’ün Nutuk adlı eserinde üzerinde önemle durulan şahsiyetlerden biridir.[2] Yüzellilikler arasında yer alır.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1880 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Anadolu Kazaskeri Mustafa Neşet Molla'nın oğlu, II. Abdülhamit devri şeyhülislamı Cemalettin Efendi'nin yeğenidir.
Ravza-i Terakkî, Şemsü'l-Maârif ve Numûne-i Terakkî okullarında eğitim gördü. 1892’den itibaren saray ve ilim adamlarına verilen “tarik maaşını” almaya başladı.[2] Öğrenimine Medresetü'l-Kuzât’ta (Kadılar Mektebi) devam etti. 1900 yılında Mektubî-i Meşihat-ı Ulya kalemi hulefalığına ve 1902 yılında da bu göreve ilaveten Bâb-ı Fetvâ Sicil Kalemi müdür muavinliğine tayin edildi. 1903 yılında Medresetü'l-Kuzât’tan mezun olduktan sonra eğitimini Fatih Camii müderrisi Tokatlı Şakir Efendi’nin yanında sürdürdü ve icazetname almaya hak kazandı.[2]
1904 yılında Küçükçekmece kadı vekilliğine, aynı yıl içinde ayrıca Şûrâ-yı Devlet Bidâyet Mahkemesi âzâ mülâzımlığına atandı. 1908 yılında Şûrâ-yı Devlet İstinaf Mahkemesi âzâlığına terfi etti. 1909 yılında bu görevden ayrılarak Galata Kadı Müşavirliğine atandı. 1910 yılında Mahşer adlı bir gazete çıkarması ve beyannameler yayımlaması üzerine Divân-ı Harb-i Örfî tarafından iki ay hapse mahkûm edildi ve görevden alındı.
1912 yılında Mahkeme-i Evkâf kadı muavinliğine, 1913 yılında da Anadolu Kazaskerliği müşavirliğine tayin edildi. 1915 yılında Osmanlı Devleti’nin bütün mahkemelerinde avukatlık yapabilme hakkı kazanarak avukat oldu.
1918 yılı sonunda Yeni İstanbul (Türkçe İstanbul) gazetesini yayınladı. Gazetenin 9 Kasım 1918 tarihli ilk sayısında “İngiltere ve Biz” adlı bir yazı yayınlayan[3] Sait Molla, 1919 yılında İngiliz Muhipler Cemiyeti’ni kurarak cemiyetin başkanlığını yaptı. 1920 yılında bir süre Adliye Nezâreti müsteşarlığı görevinde bulundu.
Yurt Dışına Kaçışı
[değiştir | kaynağı değiştir]26 Ağustos 1922’de başlayan Büyük Taarruz sonucu Türkler tarafından kesin zafer elde edilmesi üzerine Kuvâ-yi Milliye'ye başından beri muhalefet etmiş olan Sait Molla, telaşa düşen diğer bazı muhalifler gibi İngiliz elçiliğine sığındı. Kendisine İngiliz General Harrington tarafından özel bir pasaport verildi. Bu pasaportla Mudanya Mütarekesi öncesinde ülkeyi terk etti.
Ülkeden Kaçışından Sonraki Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülkeden çıktıktan sonra sırasıyla Romanya, Fransa, İtalya, Mısır, Kıbrıs ve Yunanistan'da bulundu.
Romanya’da bir yıl kadar kaldı. 1923 yılı ekim ayı başında bu ülkeden sınır dışı edildi. Kendisi gibi kaçarak Romanya’ya gelmiş olan eski İçişleri Bakanı Mehmet Ali Bey ile anlaşmazlık yaşayan Sait Molla’nın; Mehmet Ali Bey hakkında yaptığı aşağılayıcı yayımlar, Bakanlar Kurulu kararı ile Romanya’dan çıkarılmasına neden oldu.
Romanya’dan ayrıldıktan sonra kısa bir süre Fransa’da kaldı. 3 Aralık 1923 tarihli “Muhaliflere Hitabım” başlıklı risalesini İtalya’da kaleme aldı. Bu risalenin içeriği zararlı görülerek Türkiye’ye girişi yasaklandı. 1924 yılında TBMM’nin çıkardığı Yüzellilikler listesinde yer aldı. TBMM, hazırladığı yüz elli kişilik liste dışında kalan İngiliz iş birlikçilerini affetti. “Türkçe İstanbul Gazetesi sahibi Sait Molla”, listede 98'inci sırada yer alan isimdi. Mısır ve ardından Kıbrıs’a gitti. Kıbrıs’ta beş yıl (1925-1930) bulundu. Burada Kıbrıs Türklerinin Atatürk Devrimleri'ni takip etme ve uygulamaya koyma girişimlerini baltalamaya çalıştı[3] ancak çalışmalarında başarılı olamadı.
Kıbrıs'a gelmesiyle beraber başta Söz gazetesi olmak üzere kendisinin Türkiye yanlısı basına iyi göstermeyi başarabilmiş fakat diğer yandan İngiltere’ye yolladığı mektuplarla Türkiye aleyhinde çalışmalarını sürdürmüştür. Said Molla bu sefer Şapka İnkılabı'na yönelttiği eleştiriler sonucu Söz gazetesi sahibi Remzi Bey ile davalık olmuştur. Bu davadan başka Said Molla, Abdullah Paşa Vakfı'nın işlerini görme yetkisinin kendi üzerine ait olduğunu kanıtlamak için sahte evrak düzenlemiştir. Fakat onun tutuklanması 16 Ağustos 1927’de farklı bir sebepten olmuştur. Bu sefer de özel kalem müdürlüğünü yaptığı eski Hicaz Kralı Şerif Hüseyin'i dolandırmış, tutuklanarak hapse atılmıştır. Hapisten çıktıktan sonra 9 Haziran 1930’da Atina’ya giden Molla kısa bir süre sonra 14 Temmuz 1930’da Mülteciler Hastanesi’nde öldü.[4]
İngilizler hesabına ajanlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye’nin İngiliz himayesi altına girmesi konusunda en faal çalışmış kişilerden birisi olan İngiliz ajanı Rahip Frew ile Sait Molla arasındaki yazışmalar ele geçmiş ve bu mektuplarda Frew'dan yüklü miktarlarda para aldığı ve bu paraları isyan çıkartmak amacıyla Anadolu'daki bazı şifreli isimlere gönderdiği anlaşılmıştır. Nutuk'ta belgeler bölümünde Rahip Frew'a yazdığı mektuplar verilmiştir. Ajan Frew'a yazdığı mektuplarda Kürt Teali Cemiyeti mensuplarına ve doğudaki faaliyetleri için para gönderdiğini yazmıştı.[1][5]
Mustafa Kemal, Rahip Frew'a daha sonra mektup yazar ve Sait Molla'ya Adapazarı ve Karacabey'de isyan çıkarttırmak için verdiklerini bildiklerini açıklar.[6]
Tarihçi Cemal Kutay kitaplarında Sait Molla'dan İngiliz ajanı diye bahsetmektedir.[7]
İşgalci devletlerin baskısıyla Ermeni Kırımı'nda sorumluluğu bulunduğu iddiasıyla Divanı harp mahkemesinde yargılanan Kemal Bey'in davasında mahkeme heyetinde idam kararını verenler arasındaydı.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- https://web.archive.org/web/20071129212526/http://farabi.selcuk.edu.tr/suzep/tarih/ders_notlari/guz_yariyili/bolum_7/bolum07_diyorki.html
- https://web.archive.org/web/20071202120145/http://www.ataturkforum.net/istiklal/amasyagorusme.htm
- https://web.archive.org/web/20071214130613/http://www.denizce.com/nutuk02.asp
- http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=1536 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.kho.edu.tr/atasayfa/buynutuk/bolum04/index54.htm20 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Film, Nutuk, Mister Frew'a yazdığım mektup20 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Avcuoğlu, Doğan. Milli Kurtuluş Tarihi, 1838'den 1995'e. İstanbul. ISBN 975-478-026-9.
İngiliz Sevenler Derneğinin bu açık çalışmaları yanı sıra, Rahip Frew ve ajan Sait Molla bir yeraltı faaliyetini sürdürmüşlerdir. Sait Molla’nın üstad dediği Rahip Frew’a yazdığı ele geçen belgeler 1919 ve 1920 yıllarındaki iç isyanlarda bunların oynadığı rolü apaçık gözler önüne sermiştir.
- ^ a b c "Yrd. Doç. Dr. Mehmet Demiryürek, Sait Molla'nın Nice'deki Yayımladığı Risale ve Tahlili, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 64-65-66, Cilt: XXII, Mart-Temmuz-Kasım 2006". 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2010.
- ^ a b "Yrd. Doç Dr. Mehmet Demiryürek, Kıbrıs'ta Bir 150'lik: Sait Molla (1925-1930), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 57, Cilt: XIX, Kasım 2003". 6 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2007.
- ^ Şaduman Halıcı. Yüzellilik Gazeteciler: Mütareke Döneminin İşbirlikçileri. Cumhuriyet Kitapları.
- ^ Atatürk, Mustafa Kemal (1927). Nutuk, c.3, belgeler, Sait Molla nasıl çalışıyordu (ele geçirilen mektupları). T.C. Kara Harp Okulu. 20 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2007.
Efendiler, bu mektupların suretlerinin alındığını hisseden Sait Molla'nın, Türkçe İstanbul gazetesinin 8 Kasım 1919 tarihli nüshasında bu mektuplardan söz ederek uzun ve sert bir dille kaleme alınmış bir tekzip yayınlamış olmasına rağmen, gerçekler inkâr edilemez. Bu mektupların suretleri, Sait Molla'nın evinden ve mektupların müsveddelerinin yazılı bulunduğu bir defterden aynen alınmıştır. Bu durum bir yana, mektupların içindekiler, memlekette kendini gösteren durumlar ve olaylarla ve ayrıca, ne oldukları ortaya çıkan bazı şahıslarla tam bir uygunluk göstermektedir. Şimdi müsaade buyurursanız bu mektupları tarih sırasıyla arz edeyim :
- ^ Atatürk, Mustafa Kemal (1927). Nutuk, 1.c, s.216, Mister Frew'a yazdığım mektup. 28 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2008.
Bunlar arasında Sait Molla ile hazırlanıp uygulamasına başladığınız, güvenilir kaynaklardan haber alınan plânın, İngiliz milletinin gerçekten suçlanmasını gerektirecek bir nitelikte olduğunu bildirmeme müsaadenizi rica ederim.
- ^ Cemal Kutay, Osmanlı'dan Cumhuriyete