Kuzey Dakota
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ekim 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Kuzey Dakota | |
|---|---|
 Bayrak  Mühür | |
 | |
| Ülke |  Amerika Birleşik Devletleri |
| Başkent | Bismarck |
| En büyük şehir | Fargo |
| İdare | |
| • Vali | Doug Burgum (R) |
| • Vali vekili | Tammy Miller (R) |
| • Üst meclis | Kuzey Dakota Senatosu |
| • Alt meclis | Kuzey Dakota Temsilciler Meclisi |
| • Senatörler | John Hoeven (R) Kevin Cramer (R) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 183,123 km² |
| • Kara | 178,694 km² (68,994 mil²) |
| • Su | 4,429 km² (1,71 mil²) |
| Rakım | 580 m |
| En yüksek nokta | 1,069 m (3,507 ft) |
| En alçak nokta | 216 m (708 ft) |
| Nüfus (2020) | |
| • Toplam | 779.094 |
| • Yoğunluk | 4.13/km² |
| Zaman dilimi | UTC-06.00 |
| • Yaz (YSU) | UTC-05.00 |
| ISO 3166 kodu | US-ND |
Resmî site nd.gov | |
Kuzey Dakota, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kanada sınırı boyunca uzanan, ülkenin Ortabatı eyaletlerilerinden birisidir. Eyaletin komşuları kuzeyde Kanada, doğuda Minnesota, güneyde Güney Dakota ve batıda Montana eyaletleridir.[1] Kuzey Dakota Birleşik Devletler'in büyüklük açısından 19. Eyaleti olmasına rağmen en az nüfusa sahip 3. eyaletidir. Kuzey Dakota, Dakota bölgesinin Kuzey bölgesinden oluşturulmuş bir eyalettir ve 2 Kasım 1889 tarihinde ABD'ye kabul edilmiştir.
Eyaletin Başkenti Bismarck, en büyük şehri ise Fargo'dur. Grand Forks ve Fargo'da devlet üniversiteleri bulunur. Hava kuvvetlerinin Minot AFB ve Grand Forks AFB isimli 2 hava üssüne ev sahipliği yapmaktadır.
Eyalet on yılı aşkın süredir güçlü ekonomisiyle dikkat çekmektedir. İşsizlik oranı ülke ortalamasının altındadır. Ekonomik gelişimde Eyaletin Batı kısmında yer alan Bakken Petrol bölgesi, teknoloji ve servis sektörlerindeki gelişim rol almaktadır. 2011 Haziranında meydana gelen sel felaketi Minot'ta maddi hasara yol açmıştır. Kuzey Dakota'da bu zamana kadar hiç deprem olmamıştır.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuzey Dakota Birleşik Devletler'de Büyük Düzlük ve Yüksek Düzlük olarak tanınır. Eyaletin Minnesota ile olan doğu sınırını Kızıl Nehir oluşturur. Güneyinde Güney Dakota eyaleti, Batısında Montana eyaleti ve Kuzeyinde Kanada'nın Saskatchewan ve Manitoba eyaletleri yer alır. Eyalet Kuzey Amerika kıtasının coğrafi olarak tam ortasında yer almakta ve bu özelliği Rugby Şehrinde bir taş sembol ile belirtilmektedir. 70.762 mil kare (183.273 km²)[2] ile ülkenin en büyük 19. Eyaletidir.[3]
Eyaletin Batı yarısı engebeli Büyük Düzlüklerden oluşur. Kuzey bölgesindeki kırgıbayır oluşumları batıdaki Missouri Nehri'ne kadar sürer. Eyaletin en yüksek noktası 1,069 metre yüksekliğindeki Beyaz Butte'dır. Theodore Roosevelt ulusal parkı[4] kırgıbayır oluşumları bölgesindedir. Bölgede bol miktarda Ham petrol ve Linyit kömürü yatakları bulunur. Garrison barajının gölü olan Sakakawea Gölü Birleşik Devletler'in en büyük 3. insan yapısı gölüdür.
Eyaletin doğusunda Kızıl Nehir vadisi yer alır ve bunun altında Agassiz Buzul Gölü bulunur. Kıvrılarak Winnipeg Gölü'ne akan Kızıl nehir bölgenin bereketli topraklarını beslemekte ve büyük çaplı tarımsal faaliyetlere olanak tanımaktadır. Yine doğuda yer alan Devils Gölü eyaletin en büyük doğal gölüdür.[5]
Eyaletin doğu kesimleri genellikle düz olmakla birlikte batı bölgelerde pek çok dağ ve tepe bulunur. Eyaletin büyük kısmı otlaklarla kaplıdır. Eyalet genelinde tarım yapılmakla birlikte tarım batı ve orta bölgelerde doğuya nazaran biraz seyrektir. Pembina Gorge, Killdeer Dağları, Turtle Dağları, Devils Gölü etrafındaki tepeler, McHenry County ve Sheyenne Vadisi boyunca ormanlık alanlar yer almaktadır
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Dakota, kıtanın kuzeyinde hakim olan yazları sıcak ve kışları soğuk iklim etkisindedir. Yağmur, dolu, kar, kar fırtınaları, fırtına, kasırga ve kutup cephe sistemlerine rastlanmaktadır. Yıllık ortalama yağış miktarı kuzey batıda 360 mm, güney doğuda 560 mm'dir.[6]
İlkbaharda sıklıkla Kanada'ya doğru akan Kızıl nehirdeki buzların sıkışmasından dolayı sel yaşanır. Buzların erimesi sebebiyle nehrin güney kısımlarında akış kuzeye nazaran daha erken başlar.[7] Eyaletteki en yıkıcı sel felaketi 1997 yılında meydana gelmiştir.[8]
Amerika Akciğer Derneği 2009 yılında Fargo'yu Birleşik devletlerin en temiz havasına sahip şehri seçti ve A dereceli ilan etti.[9][10]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Avrupalıların Kuzey Dakota'ya gelmesinden önce bölgede binlerce yıldır Amerika Yerlileri yaşıyordu. Bölgeye ilk gelen Avrupalı 1738 yılında Amerikalı Mandan yerlilerinin köylerine keşif düzenleyen Fransız-Kanadalı tüccar La Vérendrye'dir. Kabilelerle yapılan ticaret anlaşması sayesinde Avrupalılar ve Amerika yerli kabileleri nadiren karşılıklı ticaret yapıyorlar ve iletişim içerisine giriyorlardı fakat 1804 yılında düzenlenen Lewis ve Clark Seferleri sırasında Kuzey Dakota'ya girilmesi sebebiyle sıklıkla iletişime geçilmiş ve bu sebeple Yerli Kabileler Fransızların ve sonrasında İspanyolların bölgelerinde hak iddia edecekleri endişesine kapılmıştır..[11]
Kuzey Dakota'nın büyük kısmı Louisiana'nın satın alımı anlaşmasıyla, ufak bir kısmı da 1818 Anlaşmasıyla Birleşik Devletler topraklarına dâhil edilmiştir. Bu anlaşmalarla satın alınmış bir kısım toprak Minnesota ve Nebraska’ya dâhil edilmiştir. Dakota bölgesi 2 Mart 1861 tarihinde yapılan düzenlemeyle Kuzey ve Güney Dakota Eyaletlerinin yanı sıra Wyoming ve Montana arasında paylaştırıldı.[12] 19. Yüzyılın sonlarına dek bölgede seyrek bir yerleşim vardı fakat Demiryollarının bölgeye ulaşması sonrasında bölgede arazi satışları süratle arttı. Başkan Grover Cleveland tarafından 22 Şubat 1889 tarihinde “1889 etkinleştirme yasası” senatodan geçti ve bu yasayla Kuzey Dakota, Güney Dakota, Montana ve Washington'un Eyalet olma yolu açıldı. Başkan Cleveland'ın halefi Benjamin Harrison yönetiminde 2 Kasım 1889 tarihinde resmen imzalanan bildiriyle Güney ve Kuzey Dakota Birleşik devletlere kabul edildi. Öncesinde iki eyalet arasındaki rekabet hangisinin Birleşik devletlere önce kabul edileceği ikilemini yarattı. Başkan Harrison Birleşik Devletler sekreteri James G. Blaine’e kabul evraklarını karıştırmasını ve hangisini önce imzaladığını bilemeyeceği şekilde kapatarak kendisine imzaya sunulmasını emretti. Bu sebeple hangi Dakota'nın Birleşik Devletlere önce kabul edildiği kimse tarafından bilinmemektedir. Buna rağmen alfabetik olarak önde olma sebebiyle Kuzey Dakota, Güney Dakota'nın önünde listelenir.
I. Dünya Savaşı sonrasında buğday çiftçileri özellikle de Norveçli olanlar arasında sol görüş odaklı partiler üstü radikal bir hareket meydana geldi. (NPL hareketi). Daha sonra Demokrat Partiyle birleşen bu oluşumun amacı Kuzey Dakota'yı Eyalet dışındaki bankaların ve şirketlerin hakimiyetinden uzak tutmaktı. Hareket ayrıca eyalet bankasını kurmayı, Kuzey Dakota Un fabrikası ve silosunu kurmayı (hâlen varlıklarını sürdürmekteler) ve Eyalet demiryollarını (sonrasında Soo Line Railroad firmasına satıldı) kurmayı hedeflemişti. Aynı dönemde çıkan yasalarla bankaların ya da şirketlerin tarım arazisi olarak belirlenmiş arazilerin mülkiyetini almaları engellendi. Hâlen yürürlükte olan bu yasalar Eyalet ve Federal mahkemeler tarafından da onaylanmış olup, tarım arazisi ilan edilmiş bir yerin Bankalar ve Finans kuruluşları tarafından ipotek edilmesini, mülkiyetini, rehin alınmasını neredeyse imkansızlaştırmıştır.
28 Aralık 1930 tarihinde meydana gelen yangında eyalet kongre binası yandı ve yerine bugünkü Kongre binası inşa edildi. 1950'lerde Federal hükûmetin inşaat projeleri devreye aldı ve Garrison Barajı ile Minot ve Grand hava üsleri inşa edildi. 1980'lerde petrol fiyatlarının artışı Eyaletin batısında yer alan petrol yataklarının işlenmesini karlı bir hale getirdi.
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]
Birleşik Devletler Nüfus Sayımı Bürosu 1 Temmuz 2011 itibarıyla Kuzey Dakota'nın nüfusunun 683.931 olduğunu açıklamıştır. Eyalet nüfusu 2010 sayımı itibarıyla %1.69 artış göstermiştir.
1870 yılında 2000'den az olan nüfus, 1930 yılında 680.000'e ulaşmıştır. Sonrasında büyüme yavaşlamıştır. Nüfus 1970 yılı sayımında 617.761, 2000 sayımında ise 642.200 olarak açıklanmıştır. Eyaletin yaş ve cinsiyet oranları ülke ortalamaları seviyelerindedir. Kuzey Dakota nüfusu Wells County ve çevresinde yoğunlaşmıştır
Göç
[değiştir | kaynağı değiştir]1923 yılından 21. yüzyılın başlarına kadar üniversite eğitimi görmüş genç nüfusta büyük düşüş yaşanmıştır. Tarım ile geçinen aileler yaşanan maddi sıkıntılar sebebiyle kırsal alandan, kentsel alanlara iş bulma amacıyla göçmüşlerdir.Üniversite eğitimli nüfustaki düşüşün sebebi ise Eyalette eğitim seviyelerine uygun iş imkanlarının bulunmamasıdır. Kalifiye iş gücü ihtiyacını ve yüksek teknolojiyi destekleyen ekonomik programlar uygulanmak istenmiş fakat döneminde birçok tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Son on yılda ise petrol sektöründeki gelişim sayesinde göç alınmaya başlamıştır.
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Eyalette İngilizcenin yanı sıra %2.5 oranında Almanca konuşulmaktadır.
Etnik dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Dakotalıların büyük kısmı Kuzey Avrupa Kökenlidir. 2009 yılı itibarıyla ilk 7 Köken grubu aşağıdaki şekildedir.
Alman: 47.2% (305,322)
Norveçli: 30.8% (199,154)
İrlandalı: 7.7% (49,892)
İsveçli: 4.7% (30,194)
Rus: 4.1% (26,642)
Fransız: 4.1% (26,320)
İngiliz: 3.9% (25,331)
2010 itibarıyla Irk ve Etnik dağılım komposizonu ise şu şekildedir :
Beyaz: 90.0%
Amerika Yerlisi: 5.4%
Hispanik veya Latin Amerika 2.0%
Siyah veya Afrika kökenli siyah: 1.2%
Asya: 1.0%
Pasifik adaları: 0.1%
Diğer: 0.5%
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Dakota Birleşik Devletler'de kişi başına en fazla kilise düşen eyalettir. 2001 yılında yapılmış bir ankete göre eyaletin %35'i Lüterci Hristiyan, %30'u Katolik Hristiyan'dır. Ayrıca %7 Metodist Hristiyan, %6 Baptist Hristiyan, %3 Tanrı Birliği, %1 Yehova Şahitleri inancındadır. Belirtilmemiş diğer Hristiyan inanışlarla (%3) birlikte (Protestanlık, Mormonluk gibi) Hristiyan inanışı %86'ya ulaşmaktadır. Müslüman, Musevi, Hindu ve Budist inanışlar nüfus içerisinde %4'tür. 2000 yılı verilerine göre eyalette 920 Müslüman ve 730 Yahudi yaşadığı tahmin edilmektedir. Ankete %3 ateist cevabı verilmiş ve ankete katılanların %6'sı cevap vermeyi reddetmiştir.
2000 yılı değerlerine göre Roma Katolik Kilisesine 179.349 kişi, Evangelist Lüterci Kilisesine 174.554 kişi, Missouri Nehri-Lüterci Kilisesine 23.720 kişi kayıtlıdır.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Kızılderili Varlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Dakota'da çok fazla Kızılderili yaşar. Powwows etkinlikleri (ya da Pow-wows) kızılderili kültürünün önemli bir bölümünü meydana getirir. Kızılderili tarihi boyunca özellikle bahar aylarının başlarında yeni hayatın başlangıcı olarak Powwows etkinlikleri düzenlendi. Bu etkinlikler sayesinde Kızılderili kabileleri birlikte dans etme, şarkı söyleme şansı buldular ve yine bu sayede eski dostlarıyla buluşmanın yanı sıra yeni arkadaşlıklar edinme fırsatı buldular. Powwows etkinliklerinin birçok kabile açısından dini önemi de bulunmaktadır. Bugün Powwows etkinlikleri hala Kızılderili kültürünün bir parçası olup hem Kızılderililer hem de Kızılderili olmayan kişiler tarafından kutlanmaktadır. Eylül aynında Bismarck'ta yapılan Uluslararası Birleşmiş Kabileler Powwows'u Birleşik devletler'deki en büyük Powwows etkinliklerinden birisidir.
Powwows etkinliklerinde dansçıların özel kıyafetleriyle dans ederek yaptıkları bir geçit töreni olur. Erkek dansçılar boncuklar ve renkli kartal tüyleriyle süslenmiş saçaklı kıyafetler giyerler. Bayan dansçılar ise kumaş örtü örtünüp, boncuklu makosan ayakkabılar giyip ve mücevherler takarlar. danslara herkes hatta seyirciler bile katılırlar.
Norveç ve İzlanda'nın etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]1870'lerde Avrupa'dan birçok Norveçli göçmen Kuzey Dakota'nın kuzey doğu bölgesine özellikle de Kızıl Nehir yakınlarına yerleşmeye başladı. İzlandalılar da Kanada üzerinden gelmeye başladılar. Pembina Kasabası birçok Norveçliye ev sahipliği yaptı ve Norveçliler bu civarda aile çiftlikleri kurarak çalışmaya başladılar. Bölgede sayıca çok az olmalarına rağmen Lüterci kiliseyi ve okullarını kurdular. Kendilerine has olan bazlama benzeri lefse ve kurutulmuş balık lutefisk yemekleri vardır. Kıtanın en büyük İskandinav etkinliği olan Norsk Hostfest her eylül ayında Minot'ta kutlanır.
Pembina kasabasındaki İzlanda eyalet parkı ve her yıl düzenlenen İzlanda festivali İzlanda göçünü yaşatmaktadır. Bu festivalde geleneksel dokuma teknikleri, gümüş işleme sanatları ve ağaç işlemeciliği yaşatılmaktadır. İzlanda kökenli torf çatılı geleneksel evleri parklarda yaşatılmaktadır. Tamamen ahşaptan yapılmış Stave Kilisesi Minot şehrindedir.
Norveç kökenliler Minot nüfusunun %32.3'ünü, Eyalet nüfusununsa %30.8'ini oluşturular.
Rusya'dan göçen Almanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Birçok nesildir Rusya'da yaşayan Almanlar 19. yüzyılda hallerinden memnun değillerdi. Bu sebeple 1900'lü yılların başlarında 100.000 civarında Rusya kökenli Alman Güney ve Kuzey Dakota'ya, Kansas'a ve Nebraska'ya yerleşti. Yerleşimlerle birlikte Kuzey Dakota'nın Güney-Orta kısmı "Rusya kökenli Almanlar üçgeni" diye anılmaya başladı. 1910 yılında Kuzey-Orta Kuzey Dakota'da 60.000civarında Alman yaşıyordu. Lüteryan ve Roma Katolik mezhebine bağlı olan bu Almanlar hâlen atalarının birçok geleneğini yaşatmaktadırlar. Tarımsal alanda faaliyet gösterdiler. Mezarlarda kullanılan dövme demir haçlar Almanların Birleşik Devletler'e getirdikleri bir sanattır.
Güzel Sanatlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Dakota'nın büyük güzel sanatlar müzeleri ve mekanları Chester Fritz Oditoryumu, Empire Sanat Galerisi, Fargo Tiyatrosu, Kuzey Dakota Güzel Sanatlar Müzesi ve Plains Sanat Müzesi'dir. Bismarck-Mandan Senfoni Orkestrası, Fargo-Moorhead Senfoni orkestrası, Greater Grand Forks Senfoni orkestrası, Minot Senfoni orkestrası ve Great Plains Harmoni korosu ise Eyalette konserler veren profesyonel ve yarı-profesyonel müzik topluluklarıdır.
Eğlence
[değiştir | kaynağı değiştir]Birçok değişik türde müzik yapan Kuzey Dakotalı müzisyenlerden bazıları Blues gitaristi Jonny Lang, Country müzik solisti Lynn Anderson, Caz ve geleneksel pop solisti ve söz yazarı Peggy Lee, Big Band lideri Lawrence Welk ve pop müzik solisti Bobby Vee'dir. Kuzey Dakota ayrıca ulusal ölçekte tanınan 2 hint-rock grubunun memleketidir : GodheadSilo (Fargo kökenli olup sonrasında Washington, Olympia'ya taşınmıştır.) ve June Panic (Fargo kökenli)
Ed Schultz ülke genelinde yapmış olduğu "The Ed Schultz Show" adlı radyo programıyla ve MSNBC'de yaptığı "The Ed Show" programıyla tanınmaktadır. Josh Duhamel Emmy ödülü kazanmış aktörlerindendir. Nicole Linkletter ve CariDee English "Amerikas Next Top Modal" yarışmasını kazanmıştır. Kellan Lutz ise birçok filmde rol almıştır.
Popüler Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Dakota mutfağı Alman ve Norveç mutfağından çok etkilenmiştir. Knoepla çorbası (tavuk ve köfteden yapılır), Lutefistk (bir balık yemeği), Kuchen (bir tür pay) Lefse (bir tür gözleme), Fleischkuekle (yağda kızartılmış biftek) Strudel (çeşitli malzemelerle yapılan bir tür pasta-börek) birkaç örnek olarak sayılabilir.
Birleşik Devletler'de kişi başına düşen en çok kiliseye sahip olmaları sebebiyle, ülke genelinde en çok kiliseye giden nüfusa sahiptirler.
Avcılık ve Balıkçılık Eyaletin en popüler hobilerindendir. Buzda balık yakalama, rakun avcılığı ve moto-ski kışın yapılan popüler aktivitelerdir.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarım endüstrisi eyaletin en büyük endüstrisi olmakla birlikte petrol ve gıda işleme de sanayide önemli yer tutmaktadır. 2005 yılı GSMH 24 Milyar dolardır. 2006 yılında kişi başına düşen 33.034.- USD gelirle ülke genelinde 29. sırada yer almaktadır. Kuzey Dakota 2002-2004 yıllarında 39.594 USD ortalama hane geliriyle 37. sırada yer almaktaydı. Ülke genelinde kendi eyalet bankasına sahip tek eyalettir.
2010 eylül verilerine göre ülkede işsizlik oranının en düşük olduğu eyalettir (%3.7) ve bu oran 1987 yılından beri %5'in altındadır. 2010 sonu itibarıyla kişi başına düşen gelirde ülke çapında 17. sıraya yükselerek 10 yıllık süreçte 38. sıradan bu noktaya ulaşıp, en büyük gelişimi sağlayan eyalet olmuştur.
Tarım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Eyaletin en eski endüstri kolları kürk ticareti ve tarımdır. Nüfusun %10'dan azı tarım sektöründe istihdam edilmekte olup bu nüfus eyaleti ülke genelinde üretilen mahsulde 9. sıraya, tarımsal ürünlerde ise 18. sıraya getirmektedir. Eyaletin %90'ı tarımsal arazidir ve bu 111.000 km² ye tekabül ederek Kuzey Dakota'yı Birleşik Devletlerin 3. büyük tarımsal araziye sahip eyaleti haline getirmektedir. 2002-2007 yılları arasında eyalette ekili tarım yapılan araziler 4000 km² artış göstererek ülkede ekili alanı artan tek eyalet olmuştur. Bu zaman aralığında 7300 km² lik alanda soya fasulyesi ve mısır üretimi başlatılmış ve yine bu değişiklikle ülkede en büyük tarımsal ürün tipi değişikliği yaşanan eyalet olmuştur.
Eyalet birçok hububatta ülkenin en büyük üreticisi konumundadır. Arpa (ülke üretiminin %36'sı), makarnalık durum buğdayı (ülke üretiminin %58'i), Kırmızı buğday (ülke üretiminin %48'i), Yulaf (ülke üretiminin %17'si), tüm buğday üretiminin (ülke üretiminin %15'şi), Kara buğday üretiminde ise %20 üretimle ülkede 2. sıradadır. 2007 yılı itibarıyla mısır en fazla tarımı yapılan bitki olup Birleşik devletlerin tüm tarımsal üretiminin %2'sine denk etmektedir.
Eyalet birçok yağlık bitkide lider konumdadır. Kanola bitkisi (ülke üretiminin %92'si), keten tohumu (ülke üretiminin %94'ü), Ayçiçeği (ülke üretiminin %53'ü), Aspir (ülke üretiminin %18'i), Hardal bitkisi (ülke üretiminin %62'si). Soya fasulyesi de 2002-2007 yılları arasında kayda değer artış kaydetmiştir.
Red River vadisinde yetiştirilen şeker pancarı Birleşik Devletler'in 2. sırasındadır. Eyalet ayrıca ülkedeki en büyük bal, kuru bezelye, fasulye ve mercimek üreticisidir. Patates üretiminde ise 3. sıradadırlar.
Enerji
[değiştir | kaynağı değiştir]Enerji sektörü eyalet ekonomisine büyük katkıda bulunmaktadır. Eyaletin batısında yer alan linyit rezervlerinin %90'ı elektrik üretiminde kullanılır ve komşu eyaletlere satılır. Kuzey Dakota, Birleşik Devletler'in en büyük ikinci Linyit üreticisi durumundadırlar.
1951 yılında Tioga yakınlarında petrol bulunmuştur ve petrol üretimi 1984 yılı itibarıyla yıllık 53.000.000 varil üretim hacmine ulaşmıştır. Sonrasında Bakken bölgesinde keşfedilen iyileştirilebilir petrol rezervleri (400 Milyar varil) bu üretim potansiyelini çok fazla arttırmıştır. Bulunan rezerv Arktik bölgede bulunan rezervlerden 25 kat fazladır. 2008 yılında yayınlanan bir raporda bulunan bu iyileştirilebilir petrol kaynağının 3 milyar varil ile 4.3 milyar varil ham petrole denk geldiği rapor edilmiştir.
Williston, Tioga, Stanley ve Minot-Burlington bölgelerinde petrole dayalı büyü bir büyüme yaşanmaktadır. 2010 verilerine göre eyalet 355.000 varil / gün üretim ile Birleşik Devletler'in en büyük 4. petrol üreticisi eyaleti konumundadır ve bu üretim 2007 yılıyla kıyaslandığında 3 kat fazladır.
Great Plain (büyük düzlük) bölgesi rüzgâr enerjisi potansiyeli sebebiyle "Suudi Arabistan" olarak adlandırılır. Rüzgâr vasıtasıyla elektrik üretimi eyaletteki çok uygun hızda esen rüzgâr sebebiyle (16 km/saat) çok uygun ve ekonomiktir.
Turizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Eyalet turizm açısından önemli bir aktiviteye sahip değildir ve Birleşik Devletlerin en az ziyaret edilen eyaletidir. Theodore Roosvelt Ulusal Parkı en popüler ziyaretçi noktasıdır. Yılda 475.000 kişi tarafından ziyaret edilmektedir. Norsk Høstfest festivali Kuzey Amerika'nın en büyük İskandinav festivalidir. Medora Müzikali ve Eyalet Fuarı diğer kayda değer turistik aktivitelerdir.
Sağlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Dakota, eczanenin en az %51 hissesinin eczacı tarafından sahip olunması gereken tek eyalettir. Bu sebeple Walmart, Target, Walgreens gibi mağazalardan reçeteli ilaç almak mümkün değildir.
Taşımacılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Dakota eyaletinde taşımacılık Kuzey Dakota Ulaştırma Bakanlığı tarafından kontrol edilmektedir. Ana otoyollar Interstate 29 ve Interstate 94 tür ve bu yollar Fargo şehrinde kesişmektedir. Eyalet otoyolları ekstrem hava şartlarına dayanabilsin diye asfalt yerine tamamıyla beton yapılmıştır. Eyalettin demiryolları iki büyük şirket tarafından işletilmektedir. Bunlar BNSF ve Kanada Fasifik Demiryolları'dır. Daha önce bu şirketler tarafından işletilen bazı hatlar ise diğer demiryolları şirketleri tarafından işletilmektedir.
Fargo şehrindeki Hector Uluslararası Havalimanı, Grand Forks'daki Grand Forks Uluslararası Havalimanı, Bismarck'taki Bismarck Havalimanı ve Minot'taki Minot Uluslararası Havalimanı başlıca havalimanlarıdır.
Amtrak firmasının Empire Builder isimli ülkeyi boydan boya kateden treni eyaletten geçer. Fargo, Grand Forks, Minot ve 4 istasyonda durur. Greyhound ve Jefferson otobüs firmaları şehirlerarası yolcu taşımacılığı hizmeti verirler. Şehir içi halk taşımacılığı ise sadece otobüsler ile yapılmaktadır.
Yönetim
[değiştir | kaynağı değiştir]Birleşik Devletler'ler de olduğu gibi Kuzey Dakota'da da güç yasama, yürütme ve yargı şeklinde dağıtılmıştır. Eyalet Birleşik Devletlerde bu prensibi kabul eden (1898) ilk eyalet olma özelliğine sahiptir.
Yürütme
[değiştir | kaynağı değiştir]Yürütmenin Başı Vali'dir. Şu anki vali Cumhuriyetçi Doug Burgum 15 Aralık 2016 tarihinde bu göreve atandı. Vali Yardımcısı aynı zamanda Eyalet Senato Başkanıdır. Vali ve vali yardımcısı 4 yıl için seçilir. Komisyon adı verilen ve çeşitli kamu kuruluşlarının liderlerinden oluşan bir kabine vardır ve başı validir. Ayrıca yöneticisi seçimle işbaşına gelen Devlet Sekreterliği, Başsavcılık ve Devlet denetleme kurumu vardır.
Yasama
[değiştir | kaynağı değiştir]Senato ve Temsilciler Meclisinde oluşan iki yasama organı mevcuttur. Eyalet 47 ilçeye bölünmüştür ve her ilçenin 1 Senatörü ve 2 Temsilcisi vardır. Bu Senatör ve Temsilciler 4 yılda bir halk tarafından seçilir.
Yargı
[değiştir | kaynağı değiştir]4 seviyeden oluşan bir yargı sistemi vardır. Bunlar İlçe Mahkemeleri, Belediye Mahkemeleri, 3 yargıçlı Temyiz Mahkemeleri ve 5 yargıçlı Temyiz Mahkemeleri. Mahkeme süreci genellikle İlçe Mahkemelerinden başlar. İlçe Mahkemelerinde 7 adli ilçede toplam 42 yargıç vardır.
Bölgesel
[değiştir | kaynağı değiştir]3 tane Siu Kabilesi, 1 tane Bağlı Kabileler (Mandan, Hidatsa ve Arikara kabilelerinden oluşan) ve 1 tane Ojibwa kabilelerinden olusan özel bölge vardır. bu toplulukların kendi yönetim hakları vardır.
Federal
[değiştir | kaynağı değiştir]Eyaletin Birleşik Devletler Senatosu'ndaki temsilcileri Cumhuriyetçi Kevin Cramer ve John Hoeven'dir.
Federal suçlar ve sorunlar Bismarck, Fargo, Grand Forks ve Minot'taki Federal Mahkemelerde görülür. Bu mahkemeler ile ilgili Temyiz mahkemesi ise St. Louis, Missouri'dedir.
Siyaset
[değiştir | kaynağı değiştir]Eyaletteki ana partiler Demokrat-NPL parti ve Cumhuriyetçi partidir. Ayrıca Anayasa Partisi ve Liberal Parti de eyaletteki diğer siyasi partilerdir.
Başkanlık seçimlerinden de genelde Cumhuriyetçi parti adayı galip çıkmaktadır. 2004 yılında George W. Bush %62.9 oranıyla eyalette ipi göğüslemiştir. 1892 yılından beri Demokrat adaylardan sadece Grover Cleveland, Woodrow Wilson, Franklin Roosevelt ve Lyndon Johnson seçimleri kazanabilmiştir.
Öte yandan 1982-2008 yılları arasında yapılmış her eyalet senatosu ve Kongresi seçimlerinde Demokrat-NPL parti adayları Eyalet senatosuna ve Kongresine seçilmişlerdir.
Vergi
[değiştir | kaynağı değiştir]Eyaletin kademeli bir vergi yapısı vardır ve 2004 yılı itibarıyla uygulanan 5 vergi kademesi %2.1, %3.92, %4.34, %5.04 ve %5.54'tür. 2005 yılı verilerine göre kişi başına ödenen vergide ülke içerisinde 22. sırada yer almaktadırlar. Genel olarak satış vergisi %5'tir. Eyalet, belediyelerin yerel satış vergisi ve özel vergiler koymalarına izin vermektedir. Grand Forks'ta bu kapsamda alınan %1.75'lik bir katma değer vergisi bulunmaktadır. Başka eyaletten alınmış mallara da Kuzey Dakota'da kullanılmaları halinde tüketim vergisi uygulamaktadır. Gayrimenkul sahiplerinden de Emlak vergisi tahsil edilmektedir.
Vergi Vakfı eyaleti vergi ödeme konusunda 20. sıraya yerleştirmektedir. Vergi özgürlüğü günü 1 Nisan'dadır. 2006 verilerine göre 1 milyon doların üzerinde gelir beyan eden yalnızca 333 kişidir ve bu Birleşik Devletler içerisinde en düşük beyandır.
Büyük Şehirler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Dakota'nın en büyük şehri Fargo'dur. Missouri nehri kıyısında yer alan Bismarck şehri ise 1889 yılından beri eyaletin başkentidir. Şehir 1883-1889 yılları arasında da Dakota bölgesinin başkentliğini yapmıştır. Kuzeyde yer alan Minot şehri Kuzey Dakota Fuarına ev sahipliği yapmaktadır. İsmini Mandan yerli kabilesinden alan ve Missouri nehrinin batısında yer alan Mandan şehri Bismarck'tan birkaç mil uzaklıkta yer almaktadır. New Salem şehri ise dünyanın en büyük Holstein inek heykeline ev sahipliği yapmaktadır. Dünyanın en büyük bizon heykeli ise Jamestown şehrindedir.
Grand Forks ve Devils Lake Şehirleri Kuzey Dakota'nın doğal park alanlarında bulunurlar. Williston şehri Missouri ve Yellowstone nehirlerinin kesişim noktası yakınlarında yer alır. Mendora şehri Mendora Müzikal'ine ev sahipliği yapar ve Theodore Roosevelt ulusal parkına açılan kapıdır. Standing Rock yakınlarında yer alan Fort Yates kenti ise şehirlerinin Siyuların bir kolu olan Hunkpapa Lakota kabilesi lideri Oturan Boğa'nın son oturduğu yer olduğunu iddia etmektedir. (Güney Dakota, Mobridge şehri de aynı iddiayı savunmaktadır.)
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Yüksek Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Eyalette 11 tane kamu üniversitesi ve koleji bulunmaktadır. Ayrıca yerli kabilelere ait 5 kolej ve 4 özel okul bulunmaktadır. En büyük kurumlar Kuzey Dakota Eyalet Üniversitesi ve Kuzey Dakota Üniversitesidir.
Yüksek Eğitim sistemini aşağıdaki kurumlar oluşturmaktadır.
Kamuya bağlı kurumlar :
- Bismarck State College (Bismarck)
- Dickinson State University (Dickinson)
- Lake Region State College (Devils Lake)
- Mayville State University (Mayville)
- Minot State University (Minot)
- Dakota College at Bottineau (Bottineau)
- North Dakota State University (Fargo)
- North Dakota State College of Science (Wahpeton ve Fargo)
- University of North Dakota (Grand Forks)
- Valley City State University (Valley City)
- Williston State College (Williston)
Yerli Kabilelere bağlı kurumlar :
Özel Kurumlar :
Eyalet Sembolleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Eyalet Kuşu : Batı Çayırkuşu, Sturnella neglecta
Eylalet Balığı : Turna Esox lucius
Eyalet Atı : Nakota Atı
Eyalet Çiçeği : Yabani Çayır Gülü, Rosa arkansana
Eyalet Ağacı : Amerikan Karaağacı, Ulmus americana
Eyalet Fosili : Teredo Fosil odunu
Eyelet Otu : Batı buğday çimi, Pascopyrum smithii
Eyalet Lakapları :”Yabani At Terbiyecisi Eyalet” Roughrider State, “ Siyu Eyaleti” Sioux state
Eyalet Mottosu : Birlik ve Özgürlük, Şimdi ve sonsuza dek, Tek ve ayrılmaz
Eyalet Sloganı : Efsanevi
Eyalet Şarkısı : Kuzay Dakota Marşı
Eyalet Meyvesi : Prunus virginiana
Eyalet İçeceği : Süt
Eyalet Plakası : Zaman içinde farkları görün
Medya
[değiştir | kaynağı değiştir]Fargo-Grand Forks (ABD'de 121. sırada) Eyaletin doğusunu kapsayan, Minot-Bismack (ABD'de 158. Sırada) ise batısını kapsayan medya bölgeleridir.
Kuzey Dakota'da televizyon yayınları 3 Nisan 1953'te Minot'ta KCJB-TV (şimdiki KXMC-TV) ile başlamıştır. Hâlen 28 analog ve 18 dijital kanal Kuzey Dakota genelinde yayın yapmaktadır.
Eyaletin en büyük gazetesi "The Forum of Fargo-Moorhead"dir. haftalık ve aylık olarak yayınlanan başka gazetelerde mevcuttur.
"Prairie Public" eyalet genelinde yayın yapan radyo istasyonudur. 23 Mayıs 1923 günü yayın hayatına başlayan WDAY-AM ise en eski radyo kurumudur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Geography of North Dakota 13 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – netstate.com. 18 Nisan 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Facts and Figures 21 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - infoplease.com. 19 Nisan 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Land and Water Area of States, 2008 26 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - infoplease.com. 19 Nisan 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Theodore Roosevelt National Park Virtual Tour 25 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - realnd.com. 19 Nisan 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ North Dakota Facts and Trivia 11 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - 50states.com. 19 Nisan 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ National Weather Service Forecast Office 17 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – 14 Mayıs 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ National Weather Service Weather Forecast Office 11 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – crh.noaa.gov. 14 Mayıs 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ The Grand Forks Flood 16 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Alan Draves. 14 Mayıs 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Fargo Named 'America's Cleanest City' in American Lung Association's State of the Air Report 8 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – American Lung Association of North Dakota (29 Nisan 2009). 14 Mayıs 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ State of the Air 2009 20 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – American Lung Association(2009). 14 Mayıs 2012 tarihinde erişilmiştir.
- ^ North Dakota, US 25 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - byregion.net. 11 HAziran 2012 Tarihinde erişilmiştir.
- ^ North Dakota historical overview : Dakota territory and statehood(Northern Great Plains 14 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - memory.loc.gov. 11 Haziran 2012 tarihinde erişilmiştir.
