Yeni Kaledonya
Nouvelle-Calédonie Yeni Kaledonya | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
_(Polynesia_centered).svg) | |||||||||
| Başkent ve | Nouméa | ||||||||
| Resmî dil(ler) | Fransızca | ||||||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Drehuca, Nengonece, Paicîce, Ajië, Xârâcùùce | ||||||||
| Hükûmet | Denizaşırı iller | ||||||||
| |||||||||
| Yasama organı | Kongre | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Nüfus | |||||||||
• 2016 tahminî | 275,355[1] | ||||||||
• 2014 sayımı | 268,767[2] | ||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2003 tahminî | ||||||||
• Toplam | 14,800 milyar $ (-.) | ||||||||
• Kişi başına | - (-.) | ||||||||
| Para birimi | CFP frangı (XPF) | ||||||||
| Zaman dilimi | UTC+11 (-) | ||||||||
• Yaz (YSU) | UTC- (-) | ||||||||
| Telefon kodu | 687 | ||||||||
| İnternet alan adı | .nc | ||||||||
Yeni Kaledonya, Melanezya ada öbeği içerisinde, Büyük Okyanus'un güneybatısında yer alan, Fransa'ya bağlı bir bölge olarak özel bir statü ile kendine özgü bölge konumunda olan Fransa Denizaşırı Bölgeler Topluluğu üyesi bölge. Yeni Kaledonya'nın başkenti Nouméa'dır.
Ülke ismi
[değiştir | kaynağı değiştir]Romalılar döneminden bu yana İskoçya bölgesi Kaledonya olarak adlandırılmaktaydı. James Cook 1774 yılında adayı Avrupalı olarak ilk defa keşfettiğinde bölgeyi İskoçya'nın kuzey bölgelerine benzetmesi nedeniyle bölgeye Yeni İskoçya anlamına gelen bu ismi vermiştir.[3]
Bu süreçte İskoçya'nın Latince kullanımı olan Scotia sözcüğünü, bu sözcüğün Fransızlar tarafından Kanada'nın doğu kıyılarında yer alan Akadya'da oluşturdukları yeni koloni bölgesine 1621 yılında bu yana Nova Scotia (Türkçe: Yeni İskoçya) ismini vermeleri ile kullanamamıştır.
Yeni Kaledonya'da bağımsızlık yanlısı gruplar ülkelerini Kanaky olarak adlandırmaktadır.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Yeni Kaledonya konum olarak Zelandiya'nın kuzey ucunda, Mikronezya ada öbeği grubu içerisinde yer almaktadır. Avustralya'nın kuzeydoğusunda, Yeni Zelanda'nın ise kuzeyinde yer alan bölge, toplamda 18.576 km² yüzölçümüne sahiptir. Yeni Kalendoya'nın en büyük adası konumunda olan Grande Terre sahip olduğu 16.372 km² yüzölçümü ile bölgenin neredeyse tamamını oluşturmaktadır. Bu adanın haricinde Belep Adası, Chesterfield Adaları, Pins Adası ve Sadakat Adaları'da Yeni Kaledonya sınırları içerisinde kalmaktadır.
Adanın en yüksek noktasını 1628 m ile Grande Terre Adası üzerinde bulunan Panié Dağı oluşturmakta olup, en uzun akarsu ise 150 km uzunluğa sahip olan Diahot oluşturmaktadır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölgenin en eski yerleşimcileri olarak Melinezya topluluklarından olan Kanaklar nüfusun %44'ü ile adanın en yoğun etnik grubunu oluşturmaktadır. Bunun haricinde toplum içerisinde yüksek bir orana sahip olan ve Caldoches olarak adlandırılan ve adaya gelen ilk Fransızların torunları ile adaya yakın dönemde gelmiş olan ve Métropolitains olarak adlandırılan nüfusun oluşturduğu grup yer almaktadır. Bu gruplarla birlikte ada genelinde beyazların nüfus içerisindeki oranı %34,1 düzeyindedir.
Yeni Kaledonya orta yaşta bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre sadece %37,37'si 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin %9,84'ü 65 yaş ve üzerindedir.[1]
0-14 yaş: %21.74 (erkek 32,227/kadın 30,819)
15-24 yaş: %15.63 (erkek 23,164/kadın 22,163)
25-54 yaş: %43.73 (erkek 63,968/kadın 62,856)
55-64 yaş: %9.06 (erkek 12,700/kadın 13,568)
65 yaş ve üzeri: %9.84 (erkek 12,552/kadın 15,992)
Bölgenin nüfus artış hızı 2020 tahmini verilerine göre %1,25 seviyesinde olup, bölge genelinde şehirlerde yaşayanların oranı %71,5 düzeyindedir.[1]
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölgenin tek resmi dili Fransızcadır. Bölge nüfusunun 2004 nüfus sayımı esnasında belirttiği üzere 14 yaş ve üzeri nüfusun %97'si Fransızca dilini hem konuşup hem de yazabilmektedir.
Yerel olarak Melanezya-Polinezya dil grubuna ait 33 farklı lehçe bölgede konuşulmaktadır.[1]
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölge nüfusunun büyük çoğunluğu Hristiyan inancına göre yaşamaktadır. Bu gruplardan %60'ı katolik, %30'u ise Protestan mezhebine göre dini inancını yaşamaktadır. Bölge nüfusunun geri kalan %10'luk kesimi ise diğer dinlere inanmaktadır.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Arkeolojik çalışmalarda ada üzerinde ilk yerleşim MÖ 1500 yılında yapıldığı ifade edilmektedir. Bu sürecin ardından günümüzde adada yaşayan yerli halk Kanakelerin ataları olarak görülen Polinezyalılar yerleşmiştir.
Avrupalılar ilk olarak 18. yüzyılda Thomas Cook'un 1774 yılında adaya ayak basması ile ada ile tanışmıştır. Cook adaya çıktığında doğasını o dönem İskoçya'nın kuzey bölgelerine benzetmiş, bu benzetme neticesinde de ülkeye günümüzde de kullanılan ismi vermiştir. Cook'un ardından adaya ayak basan ikinci Avrupalı kâşif ise 1792 yılında Fransız Bruni d'Entrecasteaux olmuştur. Adaya gelerek yerleşik hayata geçen Avrupalılar ise balina avcıları ile odun ticareti yapan kişiler olmuş, 19. yüzyıldan itibaren de misyonerler adaya gelmiştir.
19. yüzyıldan itibaren özellikle Büyük Britanya ve Fransa bölgede hakimiyet kurarak yerleşik düzeni oluşturmaya çalışmıştır. 24 Eylül 1853 tarihinde Auguste Fevrier-Despointes adayı III. Napolyon adına sahiplenerek Fransa'nın hakimiyetine almıştır. Fransa adayı 1864 yılından 1922 yılına kadar ceza kolonisi olarak kullanmış, ilk olarak 1864 yılında 250 Fransız mahkûm adaya getirilmiştir. 1871 yılında Paris Komünü iktidarının devrilmesinden sonra affın getirildiği 1880 yılına kadar 8000 Fransız mahkûm daha adaya getirilmiştir. Aynı şekilde 1871 yılında Fransa hakimiyeti altında bulunan Cezayir'in doğu kesimlerinde yaşanan ayaklanma sonucu 200 kişi sınır dışı edilerek Yeni Kaledonya'ya sürülmüştür. Bu mahkûmlar 1895 yılında affedilerek birkaç yıl sonra geri dönüşlerine izin verilmiştir.
1863 yılında adada nikel madeninin keşfedilmesi ile birlikte maden yataklarından rezervler çıkartılmaya başlanmış, 1880 yılından itibaren de şirketleştirilerek Société Le Nickel şirketi altında faaliyetler sürdürülmüştür. Maden ocaklarında mahkûmlar, serbest bırakılan zanlılar ile birlikte Asya ve Okyanusya'dan gelen iş gücü çalıştırılmıştır.
Ada genelinde sık aralıklarla Kanaklar tarafından gerçekleştirilen isyanlar söz konusu olmuş, bu isyanlar sonucunda da birçok Kanak kıyı kesimlerinden adanın iç kesimlerine sürgün edilerek bastırılmaya çalışılmıştır. Bu isyanlar içerisinde en büyük isyan 1878 yılında gerçekleştirilen isyan olmuştur.[4]
Fransa, adayı 27 Ekim 1946 yılında denizaşırı bölgesi olarak ilan etmiş, bölge 1947 yılında da Birleşmiş Milletler kendi kendini yönetemeyen bölgeler listesinden silinmiştir. Tüm ada halkı 1953 yılında Fransız vatandaşlarının haklarına sahip olmuş, 1957 yılında da yerel bir meclis (Fransızca: Assemblée territoriale) oluşturulmuştur. Bu süreç sadece bir yıl sürmüş, Charles de Gaulle 1958 yılında yerel meclisin tüm haklarını geri almıştır.
1980'li yıllardan itibaren başını Kanakların çektiği halk tarafından bağımsızlık söylemleri dile getirilmiş, bu söylemler belli dönemlerde şiddet gösterilerine neden olmuştur. 1984 yılında kurulan Kanak Sosyalist Ulusal Kurtuluş Cephesi (FLNKS), yaklaşan seçimleri boykot ederek, liderleri Jean-Marie Tjibaou önderliğinde ülkelerini tanımladıkları Kanaky'nin geçici hükûmetini kurarak Tjibaou'yu başkan ilan etmişlerdir. Bu sürecin ardından birkaç Kanak kökenli siyasetçiye suikast gerçekleştirilmiş, yaşanan gelişlerin ardından adada olağanüstü hâl ilan edilmiştir. Birleşmiş Milletler 1986 yılında aldığı kararla adayı yeniden dekolonizasyon yapılması gereken bölgeler listesine dahil etmiş, 13 Eylül 1987 yılı için planlanan referandum birçok Kanak tarafından boykot edilmiştir. Yaşanan bu gelişmelerin zirve noktasını Kanak halkının bağımsızlık taleplerini sıkıntıya düşürecek bir yasanın devreye girdiği 22 Nisan 1988 tarihinde 27 polis ile bir savcının ayrılıkçı gruplar tarafından kaçırılması oluşturmuştur. Bu süreç Mayıs 1988'e kadar sürmüş, süreç Fransız özel birliklerin müdahil olması ile sonlandırılmıştır.
1988 yılında imzalanan Matignon Antlaşması ile Yeni Kaledonya geniş özerklik yetkileri ile donatılmıştır. 4 Mayıs 1989 yılında yaşanan suikast ile FLNKS örgütünün lideri Tjibaou ve Yeiwene Yeiwene radikal FLNKS üyeleri tarafından öldürülmüştür.
5 Mayıs 1998 tarihinde imzalanan Nouméa Antlaşması ile de belirli siyasi görevler Yeni Kaledonya'ya devredilmiştir. 4 Kasım 2018 tarihinde gerçekleştirilen ve %80,6 katılımın gerçekleştiği Yeni Kaledonya bağımsızlık referandumda, ada halkının %56,4'ü Fransa'dan bağımsızlığa karşı oy kullanarak adanın Fransa'nın denizaşırı bir bölgesi olarak kalmasını sağlamıştır.[5]
1998 yılında imzalanan Nouméa Antlaşması kapsamında her biri bağımsızlık kararı ile sonuçlanmadığı takdirde toplam üç bağımsızlık referandumu düzenleme hakkı elde eden Yeni Kaledonya'da, 2018'in ardından ikinci bağımsızlık referandumunun 6 Eylül 2020 tarihinde düzenlenmiş, bu referandumda da halkın %53,4'ü adanın Fransa'ya bağlı kalmasından yana oy kullanarak bağımsızlık ikinci kez reddedilmiştir.[6][7]
Ada ülkesinin anlaşma gereği yapma hakkına sahip üçüncü ve son referandumun 12 Aralık 2021 tarihinde düzenleneceği açıklandı.[8] Bu açıklamanın ardından coronavirüsün salgınının yerel halkta gösterdiği olumsuz etki nedeniyle ileri bir tarihe ertelenmesini talep eden bağımsızlık yanlısı partilerin talebi Fransa tarafından kabul edilmediği için bağımsızlık yanlısı partiler referandumu boykot etti. Adada yapılan son referandumda katılımcıların %96'sı Fransa'ya bağlı kalmayı tercih etti.[9]
İdarî yapılanma
[değiştir | kaynağı değiştir]Yeni Kaledonya 1946 yılına kadar Fransa sömürge bölgesi olarak, 1946 yılından 2003 yılına kadar da Fransa Denizaşırı Bölgeler Topluluğu içerisinde Denizaşırı Bölge (TOM = Territoire d’outre-mer) olarak yer aldıktan sonra 2003 yılında gerçekleştirilen anayasa değişikliği sonucu Fransa'ya bağlı kendine özgü bir bölge (Sui generis) olarak konumlandırılmıştır. 2018 yılının Kasım ayında yapılan bağımsızlık referandumunda oy kullananların %57.29'u hayır oyu kullanarak bağımsızlığa hayır demiştir.[10]
Yeni Kaledonya kendi içerisinde üç ile, bu iller de yine kendi içerisinde 33 ilçeye ayrılmış konumdadır. Adanın üç ili şu şekildedir:
- Güney ili - İl başkenti: Nouméa. Nüfus: 183,007 (2009).
- Kuzey ili - İl başkenti: Koné. Nüfus: 45,137 (2009).
- Sadakat Adaları - İl başkenti: Lifou. Nüfus: 17,436 (2009).
Yeni Kaledonya illeri de kendi içerisinde 33 ilçeye ayrılmış olup, Poya kendi içerisinde iki ile bölünmüş durumdadır.[11] Nüfusun çoğunluğunun yaşadığı kuzey kesimi Kuzey ilinin bir parçası konumundayken, daha az nüfusa sahi olan güney kesimi Güney ilini bir parçasıdır.
| Güney ili (turuncu) | Kuzey ili (yeşil) | Sadakat Adaları (sarı) |
| 1. Thio | 14. Poya (Kuzey kesimi) | 31. Ouvéa |
| 2. Yaté | 15. Pouembout | 32. Lifou |
| 3. L’Île-des-Pins | 16. Koné | 33. Maré |
| 4. Le Mont-Dore | 17. Voh | |
| 5. Nouméa | 18. Kaala-Gomen | |
| 6. Dumbéa | 19. Koumac | |
| 7. Païta | 20. Poum | |
| 8. Bouloupari | 21. Belep-Inseln | |
| 9. La Foa | 22. Ouégoa | |
| 10. Sarraméa | 23. Pouébo | |
| 11. Farino | 24. Hienghène | |
| 12. Moindou | 25. Touho | |
| 13. Bourail | 26. Poindimié | |
| 14. Poya (Güney kesimi) | 27. Ponérihouen | |
| 28. Houaïlou | ||
| 29. Kouaoua | ||
| 30. Canala |
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir]Yeni Kaledonya, Okyanusya bölgesinde yer alan ülkelerin katıldığı Pasifik Oyunları'nda en başarılı takım olarak ön plana çıkmaktadır. 1963 yılından bu yana on beş kere düzenlenen oyunlarda Yeni Kaledonya toplamda 2091 madalya elde etmiştir. Pasifik Oyunları bugüne kadar 1966, 1987 ve son olarak 2011 yılında olmak üzere üç kere Yeni Kaledonya'da düzenlenmiştir.
1980 yılında gerçekleştirilen OFC Uluslar Kupası ile 1983 yılında gerçekleştirilen OFC Kadınlar Uluslar Kupası başkent Nouméa'da düzenlenmiştir.
Yeni Kaledonya'da 1950 yılından bu yana lig sistemi mevcut olup, günümüzde Super Ligue adı ile oynanmaktadır. Bunun haricinde Coupe de Nouvelle-Calédonie de football adı altında düzenlenen kupa müsabakaları, bölgenin Fransa Kupası olan Coupe de France'a katılımcıyı belirlemek adına gerçekleştirilen önemli bir turnuva konumundadır.
Bölge genelinde futbolun haricinde 7'li ragbi de önemli spor dalları arasında yer almaktadır.
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
„La Poule“ / Hienghène -
„Le phare Amédée“ / Nouméa -
Ouvéa mercanı kumsalı -
Upi koyu / Pins Adası -
„Baie de Saint-Joseph“ / Pins Adası -
Yeni Kaledonya'dan bir görünüm -
Yeni Kaledonya'dan bir görünüm -
Yeni Kaledonya'dan bir görünüm -
Ouvéa'da da beyaz kumsal -
„La Baie des Tortues“ / Bourail
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e "www.cia.gov". 17 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2017.
- ^ "Yeni Kaledonya nüfus bilgileri". 13 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2017.
- ^ "Yeni Kaledonya hakkında bilgiler". 4 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018.
- ^ "https://www.croixdusud.info/hist/hist_1878.php". 7 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2019.
|başlık=dış bağlantı (yardım) - ^ "Yeni Kaledonya halkı bağımsızlık referandumu için sandık başına gitti". 7 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2019.
- ^ "Yeni Kaledonya'da bağımsızlık için ikinci referandum". 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2020.
- ^ "Yeni Kaledonya'da bağımsızlık için yapılan ikinci referandum da bağımsızlık reddedildi". 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2021.
- ^ "Yeni Kaledonya'da bağımsızlık için üçüncü referandum". 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2021.
- ^ "Bağımsızlık yanlıları boykot ettiği referandumda 'Fransa'da kalalım' kararı çıktı". 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022.
- ^ "Kaledonya'da bağımsızlık referandumunda hayır çıktı". Bloomberg HT. 4 Kasım 2018. 4 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018.
- ^ "Yeni Kaledonya hakkında bilgiler". 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2017.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Atlas'da New Caledonia
- Yeni Kaledonya Hükûmeti resmi sitesi 24 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)
Bağımlı topraklar eğik yazılmıştır. | ||
| Avustralasya |  | |
| Melanezya | ||
| Mikronezya | ||
| Polinezya | Amerikan Samoası • Cook Adaları • Fransız Polinezyası • Niue • Pitcairn Adaları • Samoa • Tokelau • Tonga • Tuvalu • Wallis ve Futuna | |
