İçeriğe atla

Mars'ın atmosferi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Mars Atmosferi sayfasından yönlendirildi)
Mars'ın atmosferi
Birleşik Arap Emirlikleri Mars Görevi tarafından fotoğraflanan Mars ve ince atmosferinin görüntüsü.
Genel bilgiler[1]
Ortalama yüzey basıncı610 Pa (0,088 psi; 4,6 mmHg; 0,0060 atm)
Kütle2,5x1016 kg[2]
Kimyasal bileşim[3][4]
Karbondioksit%95
Azot%2,8
Argon%2
Oksijen%0,174
Karbonmonoksit%0,0747
Su buharı%0,03 (değişken)

Mars'ın atmosferi, gezegenin çevresini saran gaz katmanıdır. Atmosferin büyük bir kısmı karbondioksitten (%95), moleküler azottan (%2,85) ve argondan (%2) oluşur.[3] Ayrıca eser miktarda su buharı, oksijen, karbonmonoksit, hidrojen ve soy gazlar içerir.[3][1][5] Mars atmosferi, Dünya atmosferine kıyasla çok daha ince ve soğuktur. Maksimum yoğunluğu 20 g/m3 (Dünya değerinin yaklaşık %2'si) olup, sıcaklığı genellikle sıfırın altındadır ve -60 santigrat dereceye kadar düşer. Ortalama yüzey basıncı yaklaşık 610 paskaldır (0,088 psi) ve bu da Dünya değerinin %0,6'sına eşittir.[1]

Mars'ın ince atmosferi günümüzde yüzeyde sıvı suyun bulunmasını engeller, fakat geçmişte atmosferin çok daha kalın olduğu yönünde birçok çalışma yapılmıştır.[4] İlkbahar ve sonbahar dönemlerinde daha yoğun olan atmosfer, kış mevsiminde kutuplarda karbondioksitin kısmen donmasıyla %25 oranında azalır.[6] Mars'taki en yüksek atmosfer yoğunluğu, Dünya yüzeyinden 35 km (22 mi) yukarıdaki yoğunluğa eşittir ve yaklaşık 0,020 kg/m3 düzeyindedir.[7] Gezegenin çekirdeğinin yavaşlamasıyla birlikte Mars'ın atmosferi kütle kaybetmeye başlamış ve gazların uzaya kaçışı günümüzde de devam etmektedir.[4][8][9]

Mars'ın atmosferi, Güneş'ten daha uzak olduğu ve daha az güneş enerjisi aldığı için Dünya'dan daha soğuktur. Etkin sıcaklığı yaklaşık 210 K (-63 °C; -81,4 °F) civarındadır.[1] Yüzeyden yayılan sıcaklık ise sadece 215 K (-58 °C; -72,4 °F) civarındadır ve bu değer Antarktika'nın iç bölgeleriyle karşılaştırılabilir düzeydedir.[4][1] Mars atmosferi esas olarak karbondioksitten oluşsa da, sera etkisi Dünya'ya göre oldukça zayıftır. Mars'ta bu etki 5 °C (9,0 °F) civarındayken, Dünya'da 33 °C (59 °F) seviyesindedir. Atmosferdeki karbondioksit yoğunluğunun düşük olması sera ısınmasını da sınırlamaktadır.[4][1] Alt atmosferdeki günlük sıcaklık aralığı düşük termal atalet sebebiyle büyük farklılıklar gösterir. Bazı bölgelerde yüzeye yakın yerlerde -75 °C (-103 °F)'den 0 °C (32 °F)'ye kadar çıkabilir.[4][1][10] Üst atmosferdeki sıcaklık ise stratosferik ozonun eksikliği ve yüksek irtifalarda karbondioksitin radyatif soğutma etkisi nedeniyle Dünya'ya kıyasla çok daha düşüktür.[4]

Toz şeytanları ve toz fırtınaları Mars'ta yaygındır. Bunlar bazen Dünya'dan teleskoplarla gözlemlenebilir.[11] 2018 yılında, gezegenin renk ve parlaklığındaki değişiklikler çıplak gözle dahi fark edilmiştir.[12] Gezegeni saran toz fırtınaları (küresel toz fırtınaları), Mars'ta ortalama olarak her 5,5 Dünya yılında bir (her 3 Mars yılında) meydana gelir[4][11] ve Mars keşif araçlarının faaliyetlerini tehdit edebilir.[13] Bununla birlikte, bu büyük toz fırtınalarının oluşum mekanizması hala tam olarak anlaşılamamıştır.[14][15] Her iki uydunun kütleçekim etkisinin zayıf da olsa bu süreçte rol oynadığı ve Dünya'daki gelgit oluşumlarına benzer bir mekanizma oluşturduğu düşünülmektedir.

Mars atmosferi oksitleyici bir yapıya sahiptir. Atmosferdeki fotokimyasal tepkimeler organik bileşikleri oksitleyerek bunları karbondioksite veya karbonmonoksite dönüştürme eğilimindedir.[4] Yakın zamanda fırlatılan ExoMars Trace Gas Orbiter yörünge aracındaki en hassas metan sondası Mars atmosferinde genel olarak metan bulmayı başaramamış olsa da,[16][17][18] önceki birçok görev ve yer tabanlı teleskoplar Mars atmosferinde beklenmedik düzeylerde metan tespit etmiştir. Bu metan, Mars'ta yaşam için bir biyolojik işaret olabilir,[19][20][21] fakat bu ölçümlerin yorumlanması hala oldukça tartışmalı ve bilimsel bir fikir birliğinden yoksundur.[21][22]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g Haberle, R. M. (1 Ocak 2015), "SOLAR SYSTEM/SUN, ATMOSPHERES, EVOLUTION OF ATMOSPHERES | Planetary Atmospheres: Mars", North, Gerald R.; Pyle, John; Zhang, Fuqing (Ed.), Encyclopedia of Atmospheric Sciences (Second Edition), Academic Press, ss. 168-177, doi:10.1016/b978-0-12-382225-3.00312-1, ISBN 9780123822253 
  2. ^ "Mars Fact Sheet". NASA. 23 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2020. 
  3. ^ a b c Franz, Heather B.; Trainer, Melissa G.; Malespin, Charles A.; Mahaffy, Paul R.; Atreya, Sushil K.; Becker, Richard H.; Benna, Mehdi; Conrad, Pamela G.; Eigenbrode, Jennifer L. (1 Nisan 2017). "Initial SAM calibration gas experiments on Mars: Quadrupole mass spectrometer results and implications". Planetary and Space Science. 138: 44-54. Bibcode:2017P&SS..138...44F. doi:10.1016/j.pss.2017.01.014. ISSN 0032-0633. 
  4. ^ a b c d e f g h i Catling, David C. (2017). Atmospheric evolution on inhabited and lifeless worlds. Kasting, James F. Cambridge: Cambridge University Press. Bibcode:2017aeil.book.....C. ISBN 9780521844123. OCLC 956434982. 
  5. ^ "Mars Fact Sheet". nssdc.gsfc.nasa.gov. 23 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2019. 
  6. ^ "Weather, Weather, Everywhere?". Solar System Exploration. 14 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2021. 
  7. ^ "Mars Fact Sheet". 23 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2018. 
  8. ^ Jakosky, B. M.; Brain, D.; Chaffin, M.; Curry, S.; Deighan, J.; Grebowsky, J.; Halekas, J.; Leblanc, F.; Lillis, R. (15 Kasım 2018). "Loss of the Martian atmosphere to space: Present-day loss rates determined from MAVEN observations and integrated loss through time". Icarus. 315: 146-157. Bibcode:2018Icar..315..146J. doi:10.1016/j.icarus.2018.05.030. ISSN 0019-1035. 
  9. ^ mars.nasa.gov. "NASA's MAVEN Reveals Most of Mars' Atmosphere Was Lost to Space". NASA's Mars Exploration Program (İngilizce). 17 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2019. 
  10. ^ "Temperature extremes on Mars". phys.org (İngilizce). 2 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2019. 
  11. ^ a b Hille, Karl (18 Eylül 2015). "The Fact and Fiction of Martian Dust Storms". NASA. 2 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2019. 
  12. ^ https://skyandtelescope.org/astronomy-news/is-the-mars-opposition-already-over/[Normalde kırmızımsı turuncu veya hatta pembe tonlarında olan Mars, şu anda balkabağı turuncusu gibi parlıyor. Gözlerimle bile bu farkı görebiliyorum. ALPO (Amatör Gezegen Gözlemcileri Derneği) yardımcı koordinatörü Richard Schmude, renk değişimine eşlik eden yaklaşık 0,2 kadirlik bir parlaklık artışı olduğunu da kaydetmiştir.]
  13. ^ Greicius, Tony (8 Haziran 2018). "Opportunity Hunkers Down During Dust Storm". NASA. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2019. 
  14. ^ Kok, Jasper F; Parteli, Eric J R; Michaels, Timothy I; Karam, Diana Bou (14 Eylül 2012). "The physics of wind-blown sand and dust". Reports on Progress in Physics. 75 (10): 106901. arXiv:1201.4353 $2. Bibcode:2012RPPh...75j6901K. doi:10.1088/0034-4885/75/10/106901. ISSN 0034-4885. PMID 22982806. 
  15. ^ Toigo, Anthony D.; Richardson, Mark I.; Wang, Huiqun; Guzewich, Scott D.; Newman, Claire E. (1 Mart 2018). "The cascade from local to global dust storms on Mars: Temporal and spatial thresholds on thermal and dynamical feedback". Icarus. 302: 514-536. Bibcode:2018Icar..302..514T. doi:10.1016/j.icarus.2017.11.032. ISSN 0019-1035. 
  16. ^ Vago, Jorge L.; Svedhem, Håkan; Zelenyi, Lev; Etiope, Giuseppe; Wilson, Colin F.; López-Moreno, Jose-Juan; Bellucci, Giancarlo; Patel, Manish R.; Neefs, Eddy (Nisan 2019). "No detection of methane on Mars from early ExoMars Trace Gas Orbiter observations" (PDF). Nature. 568 (7753): 517-520. Bibcode:2019Natur.568..517K. doi:10.1038/s41586-019-1096-4. ISSN 1476-4687. PMID 30971829. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Kasım 2019. 
  17. ^ esa. "First results from the ExoMars Trace Gas Orbiter". European Space Agency. 13 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2019. 
  18. ^ Weule, Genelle (11 Nisan 2019). "Mars methane mystery thickens as newest probe fails to find the gas". ABC News (İngilizce). 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2019. 
  19. ^ Formisano, Vittorio; Atreya, Sushil; Encrenaz, Thérèse; Ignatiev, Nikolai; Giuranna, Marco (3 Aralık 2004). "Detection of Methane in the Atmosphere of Mars". Science (İngilizce). 306 (5702): 1758-1761. Bibcode:2004Sci...306.1758F. doi:10.1126/science.1101732 Özgürce erişilebilir. ISSN 0036-8075. PMID 15514118. 
  20. ^ Webster, Christopher R. (8 Haziran 2018). "Background levels of methane in Mars' atmosphere show strong seasonal variations". Science. 360 (6393): 1093-1096. Bibcode:2018Sci...360.1093W. doi:10.1126/science.aaq0131 Özgürce erişilebilir. PMID 29880682. 
  21. ^ a b Yung, Yuk L.; Chen, Pin; Nealson, Kenneth; Atreya, Sushil; Beckett, Patrick; Blank, Jennifer G.; Ehlmann, Bethany; Eiler, John; Etiope, Giuseppe (19 Eylül 2018). "Methane on Mars and Habitability: Challenges and Responses". Astrobiology. 18 (10): 1221-1242. Bibcode:2018AsBio..18.1221Y. doi:10.1089/ast.2018.1917. ISSN 1531-1074. PMC 6205098 $2. PMID 30234380. 
  22. ^ Zahnle, Kevin; Freedman, Richard S.; Catling, David C. (1 Nisan 2011). "Is there methane on Mars?". Icarus. 212 (2): 493-503. Bibcode:2011Icar..212..493Z. doi:10.1016/j.icarus.2010.11.027. ISSN 0019-1035. 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2019. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Mars'ın atmosferi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mars%27ın_atmosferi&oldid=34559170" sayfasından alınmıştır